ГьунчIукьатIатусса Кьурбанаьлил чивчусса «Нас­ихIатуль-аьвам» тIисса луттираву увкуну бур: «Зума дугьаву – Имандалул мукьва бутIул ца бутIар, ссавурданул дачIир, эбадатрал кIулар, тIааьтирттал, хъинбаларттал гьанур, АллагьначIан гъан шаврил ххуллур. Муниву­сса фазилартту, хъиншивуртту чIяруссар. Цайми тIааьтирттал аьмаллу халкьуннан ккаккай­ссар, чIалачIиссар, кIул шай­ссар, зумарив Аллагьнан дакъа къачIалачIиссар, цаманан кIул къашайссар. Му кьюлтIсса аьмалли, Занная нигьаувсманал дакъа къадугьайссар. Зума Занналгу, лагъналгу дянивсса эбадатри».
Зума дугьаву жулла диндалул ттарцIри, Аллагьнал жуйва бивхьусса буржри. Гьарца аьдат­ругу дурурччуну, зума дургьусса бусурманчу бунагьирттая марцI шайссар. Му бакъассагу, ганал чурхгу цIуцIавурттацIа марцI буккайссар. Зума дугьаврийну аваданманан мискинманал тагьар кIул шайссар, увччуманан ккашилманал тагьар кIул шай­ссар, Аллагьу Тааьланал цанма буллусса неъматирттал кьадру бувчIайссар, щукру бан хъамабивтманан дакIнийн багьайссар.

Зумалул шартIру
Фаризасса зума ялув шаврил цаппарасса шартIру дуссар:
•Зума дугьайсса инсан бусурмансса икIаву.
•Балугъравун увхсса икIаву. АцIния ххюра шин къархьунай зума ялув дакъассар.
•Аькьлу камилсса, бакIрал сагъсса икIаву.
•Дугьан каши дусса, чурххай гуж бусса икIаву. Хъиннува угьара хьусса, заэвсса, къашавайсса инсаннай зума ялув дакъассар. Лахъисса ссапарданий нани­сса инсаннайгу ялув дакъассар, ритан бучIиссар, амма яла хъирив лахъан аьркинссар. Лякьлуву оьрчI бусса ягу ккукку тти­хъайсса оьрчI бусса щарссанихьгу, я цинма, я оьрчIан зарал хъанай бухьурча, зума къадугьан ихтияр дуссар. Мукун кьадиртсса зумагу хъирив лахъан ялувссар.

Ссалли зума зия дайсса?
•Дукра дукарчанни. Чур­ххавун кьацIливух, майравух, вичIилувух ва м.ц. ци-дунугу духхарча, зума зия шайссар. Зума дургьуну ушиву хъамабивтун, ци-дунугу дукарча ягу хIачIарча, зума зия къашайссар, амма, дакIнийн багьайхту, гацIана кьадиртун, кьацI вилаган аьркинссар. ЧIемпи дюкьаврийну зума къаличIайссар.
•Кьасттирай кIарчI учирча, зума зия шайссар. КIарчIатIи арча, зия къашайссар, так кьацI вилаган аьркинссар.
•Лас ва щар цачIун шаврийнугу зума личIайссар.
•Хъамитайпа хIайз хьурча, оьрчI барча личIайссар.
•Гужрай зад дукан арча, къаличIайссар.
•Къашавай уну ххалаххи (укол) баврийнугу зума зия къашайссар.

Зума дугьаврил суннатру
Зума дургьусса инсаннал, цалва бурж биттур баву ба­къасса, Аллагьу Тааьланая хъунмасса чиригу бивну ччарча, зумалул суннатругу щаллу бувну хъинссар. КIюрххил ччяни ивзун, акбар учиннин хьхьичI дукра дукаву суннатссар, ца ххув щинал чирчагу. ДачIра, зат къадуркуну дугьаву къахъин­ссар. МаркIачIан чаклил чIун дуркIукун, гацIана зума итадакьавугу суннатссар. Зума ритан яла хъинмур чассагри. Ча­ссаг бакъахьурча, марцIсса щинах ягу накIлих, ягу нацIусса затрах риртун хъинссар. Зума дитайний: «Аллагьумма лака сумту ва бика аманту ва аьлайка таваккалту ва аьла ризкьика афтIарту, фагъфирли я Гъаффару ма кьаддамту ва ма аххарту», – учавугу хъинссар. Мунил мяънагу: «Я Аллагь, на ва зума Вихлуну дугьав, на Вийн вихссара, ттул таваккулгу так Вийнни. Зумагу Ина дуллумуний ритлай ура. Ттул циняв бунагьирттал ялтту учIу, я Гъаффар».
Цама зума дургьусса инсаннан зума ритансса зат дулавугу суннатссар. Мунал дургьусса зумалул чириксса чири дуллунангу бикIайссар. Рамазан зуруй миски-гъаривнай, оьрчIай, гъанминнай аякьа давривугу хъунмасса чири буссар.

ТаравихIрал чак
ТаравихI-чак – Рамазан зуруй хъатIан чак бувну махъ байсса суннатсса чакри. Му Рамазан зуруй гьарца хьхьуну байссар, цалчинмур хьхьуну байбивхьуну. ТаравихIрал чак жяматращал мизитраву баву хъинссар. Агарда мукун бю­хълай бакъахьурча, шаппа кулпатращал, чIаххувращал баван­ссар. Мукунгу бюхълай бакъахьурча, бучIиссар цалвалу бангу. Мунихсса чири хъинну хъунмассар.
Хьунабакьай лагма-ялттуми зума дургьуну бусса чIумал гайннал хьхьичI дукра канакимигу. Мукун аьлтта чIалай Рамазан зуручIансса хIурмат кьабитаву – адав чаншивур. Дукра къадуркуну яхI бан бюхълай акъахьурча, щинчIав ххал къахьунсса кIанайн лавгун дукан аьркинни.
Аллагьу Тааьланал кумаг баннав Цува рязи хьунсса куццуй Рамазан барз гьан бан. Амин!

ХIадур бувссар
Камал Сагидовлул
ва ПатIимат Рамазановал