НАТО-лул зулмурду – тамашалун

Щалагу Аьрасатнавусса «Россия – Моя история» тIисса Тарихрал паркирдаву най дур «НАТО и лидер альянса. Хроника жестокости» тIисса выставка.
Апрель зурул 27-нний выставка тIиртIунни МахIачкъалаливсса «Россия – Моя история» Тарихрал паркравугу. Му зунтIий дур ва зурул ахирданийннин. Выставка ххал дан учIан бюхълай бур цума-цаннаща укра.

Вай гьантрай выставка ххал дурунни республикалул журналистътурал.
Ккаккия хас дурну дур «Бявкъу дяъвилия» байбивхьуну хIакьинусса кьининийн бияннинсса Ухссавнил Атлантикалул альянсрал аьрали даврицIун бавхIусса иширттан. Ва мультимедиялул проектраха цачIу зий бур Аьрасатнал аьлимтал, хьхьичIунсса музейрду, архиврду, информагентствартту.
Выставкалий бутIрай бувсун бур Дунияллул к1илчинмур дяъви къуртал хьуну чIун чIарах дукканнинна ххал диргьусса США-нал ва тайннал чул бувгьуминнал СССР-данийн ххя­ххансса планная, XX-мур ттуршукулул ахирданийсса ва XXI-мур ттуршукулул дайдихьулий­сса питнардая: Югославиянавусса, Иракьнаву­сса, Авгъаннавусса, Ливиянаву­сса, Сириянавусса дяъвирдая ва НАТО-лущалсса уртакьшиву сававну хIакьину Украиннавусса иширттая.
Гьанулун ларсун дур ТАСС-рал ва «Россия сегодня» МИА-лул документал суратру, Аьрасатнал ттизаманнул Тарихрал музейрава бавтIсса «Бявкъу дяъвилул» чIумуйн багьайсса документру.
Тарихрал паркрал директор Тимур Велихановлул кIицI лавгуна ва ккаккия тIитIаврийну ванил сакиншинначитурал цала хьхьичI бивхьуну бушиву НАТО-лул билаятирттал хIусутшивурттая республикалул агьалинахь ва хъамаллурахь бусансса мурад. Республикалул Информациялул ва печатьрал агентствалул каялувчи Аьбдуразакь Жамалуттиновлул кIицI лавгунни укунсса ккаккияртту ххал дуллан багьлай бушиву щала кулпат занай, хъун хъанахъисса никиран цIусса тарихраву хъанахъисса дяъвирдая кIул хьуншиврул. Ва ккаккия мультимедиялул журалий душиврийну, жущава бюхълай бур, чIун ларгукун, хъамабитала хьусса тарихрал лахIзардавун куртIну буруган, – увкунни ванал.
Жунна НАТО кIулли ца­ла мурадру буруччаврил цIаний дунияллул ччимур кIанттайсса паччахIлугъ бат дан­сса гужру ишла буллалисса ца яла хIусудсса союз хIисаврай. Цивун хIакьину духлай дур зувира паччахIлугъ.
Дунияллул к1илчинмур дяъвилия махъ кIива цаннийн ца къарши бавцIусса блокрал (капиталист ва социалист) дянивсса арарду зия хьуну махъ, США-нал каялувшиндаралу ацIния кIива билаятрал хIукму бувну бур Совет Союзрал биялалийн къарши бацIаншиврул цачIун хьун: Бельгия, Великобритания, Дания, Испания, Италия, Канада, Люксембург, Нидерланды, Норвегия, Португалия, Франция.
1945-ку шинал август зуруй США-нал бомбарду бивчуну бур Япониянал шагьрурдайн Хиросималийн ва Нагасакилийн. Ва иш сававну ливтIуну бур ттуршазаруннийн бивсса инсантал. СССР ххув хьусса дяъви къуртал шавривунма, агьали бат бансса ярагъ ишла баврил хъунмур мураднугу хьуну бур СССР-данун Американал аьрали гуж ккаккан бансса.

НАТО гьарта шаву
1990-ку шинал февраль зурул 9-нний Кремлилуву СССР-данул Президент М. Горбачевлущал Германия цачIун баврил хIакъиравусса ихтилатраву США-нал паччахIлугърал секретарь Джеймс Бейкердул махъ буллуну бур НАТО-лул лагру Баргъбуккавал чулийннай лахъи къадан куну. Хъиривмур кьини мунила ялув дакI дацIан дуллалисса махъ бувсун бур ФРГ-нал канцлер Гельмут Кольлулгу.
Амма, Совет Союз ппив шайхтура, НАТО дайдирхьуну дур, цилла зоналува дурккун, шамилчинсса билаятру цачIун буллай, ххал бигьлай Дянивмур ва Баргъбуккавал европанал паччахIлугъру Альянсравун духхаврил ялувсса масъалартту.

НАТО-лул зулмурдал хроника
1959-75-ку шиннардий Ух­ссавнил ва Кьиблалул Вьетнамнал дяъвилий талатисса США-нал аьра­луннал аьдад, флот ва авиация къахIисавну, лархъун диркIун дур 540 азара инсаннайн. ЛивтIу-бивщусса хьуну бур 350 азаруннийн бивсса.
1991-ку шинал НАТО-лул ­аьрал Югославиянавун був­ххун, байбивхьуну бур ва па­ччахIлугърал гьануну хъана­хъисса Сербнал миллатращал­сса дяъви. США-нал Сербия тахсирлув буллай бивкIун бур Босниянаву ва Герцеговиннай къалмакъал дуллай бур тIий. 1991-95-ку шиннардий бацIаву да­къасса дяъви най буссия Хорватиянаву, Босниянаву ва Герцеговиннай. Та дяъвилуву ивкIуну ур 200 азара инсан.
1998-99-ку шиннардий дяъви байбивхьуну бур Косовалийгу. Ппив дурну дур навтлил промышленность, навт ябуллалисса кIанттурду. НАТО-лул бомбардал ливтIуну ур 2000 инсан, 7000-ннайн дирну дур щавурду. ПаччахIлугъран хьуну бур 100 млрд. доллардансса зарал.
2001-ку шинал сентябрь зурул 11-нний хьусса терактрая махъ США-нал НАТО-лул ­аьрал бивчуну бур та чIумал «Аль-Каидалул» аьралуннал мина дирхьуну диркIсса Авгъанисттаннайн. ЛивтIуну бур 14 азарунния 34 азаруннийн бияннинсса инсантал, 500-азаллийсса инсантал ливчIун бур магъи дакъа.
Американал Иракьнаву був­сса кIива дяъвилий (1991, 2003) ливтIуну бур 162 азарунния ца миллион ва 446 азаруннийн бияннинсса инсантал.
2011-ку шинал Американал гужирдацIух Ливиянал паччахI Каддафи экьиливчуния шийнмай хIакьинусса кьининийн нанисса граждан дяъвилуву ливтIуну бур 50-нниха ливчусса инсантал.

НАТО-лул ишру Украиннай
Совет Союз ппив шавривун США-нал ва НАТО-лул Украина кIура баен бувну бур дяъвилул ишир­ттал театрданийн, чIумуя-чIумуйн аьрали ученияртту дуллай, ва мунищала архIал, Украиннал агьали Аьрасатнайн хIусуд буллалисса политика дачин дуллай.
Так 2021-ку шинал ми учениярттай гьуртту хьуну бур 23 азарунния ливчусса аьралитал ва азарва единица аьрали техникалул.
Кьамул дурну дур закон 2022-ку шинал НАТО-лул аьрал Украиннайн бичинсса, миннал цачIуну дан ккаккан дурну дур ацIра цачIусса маневра. Американал гужирдацIух цIу буккан бувсса Борисполь, Иваново-Франковск, Чугуев шагьрурдайсса аэродромру хIадурну бивкIун бур аьрали частьру кутIасса чIумул мутталий тиккун дичин.
Украиннал ссав тIиртIуну диркIун дур США-нал стратегически ва разведкалул авиациялун, Аьрасатнал ялтту лехлан­сса пилотътал бакъанна леххай­сса аппаратирттан.
Мукунма Американал гу­жирдацIух Очаковолий бувну бур НАТО-лул жамирду ЛухIи хьхьиривусса Аьрасатнал флотрайн ва щалагу ЛухIи хьхьиривусса инфраструктуралийн къаршисса операцияртту буллансса центр.
Цила чIумал США дакIний бивкIун бур мукунмасса объектру Къиримнавугу бан, амма, Къирим ва Севастополь батIул хьуну, тайннал планну лирну дур.

НАТО
ва Украина хIакьину
2008-ку шинал Киеврал буллуну бур НАТО-лувун буххан­сса аьрза. Украина Аьрасатнайн къаршисса аьрали блокрал итталу бушиврул ялув агьалинал дянив рязи бакъашивуртту ягин хъанай дайдирхьуну дур.
Феодосиянаву дайдирхьуну дур НАТО-лул учениярттайн къаршисса митингру. Укуннасса къарши буккавуртту дайдирхьуну дур цайми шагьрурдайгу.
2014-ку шинал Киеврай хьу­сса паччахIлугърал переворотрая махъ гужлан хьуну дур НАТО-лущалсса уртакьшиву. НАТО-лувун буххансса курс Украиннал лавсун бур билаятрал 2019-ку шинал чивчусса Конституциялий ва хъиривсса шинал Украиннан буллуну бур «гьарта-гьарзасса бюхъурдал партнернал» статус.
Гьашину февраль зуруй Мюнхеннай хьусса Мюхчаншиврул конференциялий Украиннал президент В. Зеленскийл кIицI лавгун бур Украиннал ядерный статус зана давриясса хаваргума.
Украиннаву хасъсса аьрали операция буллай байбивхьукун ялун ливчунни тикку НАТО-лул инфраструктура диркIшиву, Альянс Украиннал аьрали гужирдащал ва неонацистътуращал цIакьсса дахIаврий зий диркIшиву.