Ванал дакьин дурну дур Маресьевлул самолёт

Ветерантурал дянив

Хъун дяъвилул ххурхху пахъ багьну биялсса манзил гьарчагу, та бала-мусиватсса дяъвилул къювурду дурар инсантурал дакIурдиву лагь хьун. Жува хIарачатрай буру ватан дуручлай, дяъвилул цIараву бивкIминнал цIардал хIурмат буван, миннаяту ялун нанисса никирахьгу буслан. Хъун дяъвилул ва захIматрал ветеран Ибрагьиннул арс ХIайдаров Апанни увну ур 1920 -ку шинал Гъумучиял шяраву. Дяъви байбишиннин Апаннинал къуртал бувну бур Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул рабфак.

1940 -ку шинал увцуну ур ятlул аьралуннавун, яла гьан увну ур Херсон тIисса шагьрулийн, Черноморский флотрал авиациялул минахуртал хlадур байсса школалийн. Апаннинал бусаврийн бувну, (ванал дакIнийбичавуртту кулпатрал ядурну дур), дяъви байбивхьусса чIумал, сентябрьданий 1941-ку шинал, душман гъан хьуну ур Херсон шагьрулучlан. Ми школалул курсантътал агьалинащал архlал, шагьрулувун буххайсса кIану цlакь буллай бивкlун бур душманнаяту. Чlал къавхьуну, авиапишакартал хlадур байсса школа бизан бувну бур цал Новороссийск тIисса шагьрулийн, яла Краснодарский крайрайсса Медведевка тIисса станицалийн. Тикку Апанни дуккавугу къуртал дурну, айивхьуну ур зий механикну, самолетру дакьин дайсса, леххан хlадур дайсса Черноморский флотрал авиациялий.


Связь щаллу дан диял къархьуну дур 30-40 сантиметр ххалул. Апаннинал цайнура щаллу дурну дур диял къахъанахъисса сантиметрарду, марцl був­сса ххалул мурцlурду кlиссурттах цанницlун ца щун бувну, бувгьуну авцlуну ур.


Амма А.Хlайдаровлун ччай бивкlун бур талан аьрщарайсса аьралуннаву, немецнал чапхунчитурайн лажинну. Мунияту чивчуну бур аьрза цала командиртурачlан. Тайнналгу, Апаннинан ччимур бувну бур, чlал къавхьуну гьан увну ур Тамбовский областьрайн, тиккува къуртал бувну бур связистнал курсругу. Гьан увну ур немецтуращал талан Ворошиловградский областьрайн. Тикку битултрал дивизиялул ва полкрал командиртурал связьрал дахIаву дузал дуллай ивкlун ур.
Ца дяркъусса февральданул кьини, му усса полкрал, Новочеркасскалул лувсса немец бивкlсса шяравалу цала кlунттихьхьун ларсун дур. Личlлулшивугу къадурну, ми тикку бигьа лаган, хьхьу рутан бавцlуну бур.
Хьхьудяризал бигьалаглаги­сса чIумал, ми бусса къатравун немец байбивхьуну бур цlарал снарядру ритлай. Та шяравату командиртурал пунктрачlан диркlун дур 2 км, тикка ххуйну чlалай диркlун дур къамушрал магъив ччучлачисса куц.

Полкрал командирнал увкуну бур А.Хlайдаровлухь, связьрал дахlаву дува куну, аьралуннал командиртуращал, шяраву хъанахъимунияту цlуххин. Амма связьрал линия дурцуну диркlун дур . Полкрал командирнал увкуну бур шайссаксса анаварну связь дазияра (щаллу дара) куну. Апаннинал хъунама связист хlисаврай гьан бувну бур связь щаллу дан цаннал ца хъирив кlия связист. Мадарасса хlал лавгун махъгу связь щаллу хьуну дакъар. Микку Апанни цува лавгун ур ххал цумур кlанай дурцуну дурив ххал дан.


Шахты тlисса шагьрулийн, Ростовуллал областьрайн. Тикку Апанни дакьин дуллай ивкlун ур Совет Союзрал Виричу Алексей Маресьевлул самолет По-2, му цамур авиациялул частьравун гьан аннин.


Ххуллийх мунан лявкъуну бур ккулла щуну, хlалдануцlа хьу­сса цала связистал, 300-400 метралия тийннай ккарккуну дур дурцусса ххалгу. Связь щаллу дан аьркинну диркlун дур 2 метра ххалул. Апаннинал ляркъуну дур 1-2 восьмеркалул ххал, ттирирхlуну ми, бавзуну бур миннул мурцIурду цанницIун ца, амма мукунгу диял къархьуну дур 30-40 сантиметр ххалул. А.И.Хlайдаровлул цайнура щаллу дурну дур диял къахъанахъи­сса сантиметрарду, марцl був­сса ххалул мурцlурду кlиссурттах цанницlун ца щун бувну, бувгьуну авцlуну ур.
Мунан дакlний къабивкIун бур цуксса хlал хьуссарив связь дакьин дурния махъ му куццуй. Амма лавгсса щала оьрму, цlусса ххалущал ялун бувкlсса связистурал Апаннинал кlисри итабавкьуну, базиннин яхI бувну бур.

1944 -ку шинал аьрщарайсса аьралуннава цинявппа буцлан бивкlун бур авиаспециалистал, ми зузи бан цала даврий. Апанни Хlайдаров гьан увну ур авиамеханикну 678 -чинсса авиаполкравун, Шахты тlисса шагьрулийн, Ростовуллал областьрайн. Тикку Апанни дакьин дуллай ивкlун ур Совет Союзрал Виричу Алексей Маресьевлул самолет По-2, му цамур авиациялул частьравун гьан аннин. Апанни ХIайдаровлул дуллалисса даврия полкраву мудан рязину бивкIун бур. Му тасттикь буллай бур 678 -мур авиациялул полкрал, июньдалул 2-нний, 1945-ку шинал буккан бувсса амрулул чагъарданулгу. Сержант А.ХIайдаровлун дуллуссар «За боевые заслуги» тIисса медаль. Мукунма ванал документирттай бур, авиациялул механик, гвардиялул сержант Апанни Хlайдаровлул, Ятlул аьралуннаву гьурттушиву дуллай, ноябрь зуруй, 1942-ку шиная шихунмай, 60-чинсса гвардиялул авиаполкраву 8-мур Воздушный аьралуннаву 160-ла ссавруннайн гьаз хьуну ур бомбарду бичин душмантурал аьралуннайн, ва 1944-ку шинал апрель зуруя шихунмай 678-мур личlисса транспортный авиациялул полкраву самолетирттай По-2 ва Р-5 ялагу 139-ла ссавруннайн гьаз хьуну ур хасъсса заданияртту бартдигьин тIий… Авиамеханикну зий Апаннинал дяъвилий дурну дур 290 боевой вылет, миккугу ХIайдаров сававну зана диркlсса, ягу задание къабиттур дурсса цурда ца самолет къархьуну дур.
Дяъви къуртал шайхту, фрон­товикгу зана ивкlун ур Щурагьиял шагьрулийн, Ватан ядуллай лайкь хьусса наградарттащал, медаллащал «За отвагу», «За боевые заслуги», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945.гг.». Яла миннул ялун ххи хьуну дур цаймигу медаллу.

Хъуннасса Ххувшаву ларсун 40 шин хъанахъисса ппурттуву, А.Хlайдаровлун дуллуну дур ялагу Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул 2-мур даражалул орден (орден Отечественной войны).
Дяъви къуртал хьуну махъ Апанни Хlайдаров зий ивкlун ур личlи- личlисса къуллугъирттай хlукуматрал идарардай, мукунма Буйнакск шагьрулул шяраваллил хозяйствалул ва Да­гъустаннал ахъулссаннул селекционный опытный станциялий, Госстрахрал Управлениялий инспекторну ва ДАССР-данул Министерствалул советрай отделданул инспекторну ва мукуна цайми давурттай. 1963-ку шиная 1984-ку шинайн ияннин зий ивкlссар Буйнакский агрегатный заводрай, микку чlярусса шиннардий зузаврихлу лайкь хьуну ур медалданун «За добросовестный труд» .
Дяъвилул гьурттучи унугу, хlукуматрая дагьайсса хlаллих­шиннарду Апаннинал кьамул къадурну дур, цичlар аьркинну дакъар, думуний гьашиву данна тlий. Апанни Хlайдаров ивкIун ур дакl марцlсса, тlайлашиву ччисса, цайминнан кумаг бан ччисса инсан.

Дунияллия лавгун ур 2005-ку шинал Буйнакск шагьрулий, тиккува увччунугу ур.
Апаннинал бур душ ва арс. Душ Галина зий бур бухгалтерну. Ванил бур 2 арс , 1 душ. Арс НурмахIаммад зий ур суратрищуну.
Ванал бур 3 арс , хъунама оьрчlан буттал цlа Апанни дирзун дур.