Хъун дяъвилул ятинтал

Ца километралул ххишалагу лахъи бувксса цалунмасса муруллул бурхIай дирхьусса Кьубиял хъун дакъасса шяравату 129 жагьил лавгссар Совет аьралуннащал архIал Буттал улча буруччин. Ми 129 аьраличунал аьщул-зумагу, лажин-кагу, къатта-къушгу кIулссия. Минная 73 аьрайва ливчIссар. Миннал 62 ятинная ливчIун ур 24.

Ва ттула макьалалуву аьч банмургу вари – ппугу, арсгу Хъун дяъвилийн лавгун, цаягу зана къавхьусса 5 ятин душ ливч1сса ( 5-мур буттангу, уссин­гу къа­ккавксса) Къандалавхъал къушлия. Шяраваллил советгу, колхозрал правлениягу, ттучангу, зийлугу бусса ХъункIичIираву дуссар Къандалавхъал къатри, ца 10 метралул лахъсса муруллул ялув дирхьуну. Вайннайн лажин тIайлану ду­ссар жул жуллами къатригу. Муниятур ххуйну кIулссагу миннал къатта-къушгу, миву ялапар хъанахъиминнал багьу-бизугу.

Къандалавхъал къушлий бия ялапар хъанай кIия уссу – ХIадис ва Шамил. Миннал цанма щарну бувцунугу бия кIива ссу, ХIамми-МамматIхъал агьулданиясса – Баху ва Марижат. ХIадислуя ва Бахуя бивзун бия 1 арс ва 5 душ. Шамиллуя ва Марижатлуя бивзун бия 1 душ ва 5 арс (вагу ца аьжаивсса иш). Шамил, цIуллу-сагъшиврийн бувну, аьрайн увцуну акъая.
Дяъвилул хавар баяннинсса чIумал ХIадис тяхъа адамина икIайва. КIай цала къатрал кьацIияллайнгу увккун, оьвтIунтIиссия: «Ва чIаххул, ХIамми-МамматIхъал хъаннил дянив ттур хьуну дурча, вайннал дязан личIи дан бачияра!» – тIий, хъягу-хъяй.

Шяраваллил агьлу, мюрщи-хъуни личIи бакъа, лаглай бивкIссар паччахI ххуллуцIсса гаражрайн, 3 км. манзилданийсса ххуллугу битлай, аьрайн наними тIайла буккан. Ва бия Кьубиял батIай кIанугу. Ялув кIицI увсса 129 жагьилнава 14 яттихIухчу увцуссар яттичIату Бабаюртуллал зоналия. Ми лавгссар аьрайн-гьавккурттан кIанай хIажлул лачIал хьхьа­хьхьарттул кьуцурттугу бувцIуну. Лаккуйсса кулпатирттачIангу, оьрчIачIангу биянсса мутта къабуллуну, тIайланма фронтрайн.

Гаражраяр тIайла бувксса 1942 шинал дайдихьулий ппу ХIадис ва арс Садикьгу. Арс лавгссар хушрай комсомол кьюкьлувух. Ласгу, арсгу аьрайн бувцукун, Бахул бакI ччаннайн къадуртссар, кувннил хъирив кув бувсса душваралсса буллай, яхI-къириятрай миннаха зун бивкIссар. Ппалав,чIаркIув буккан къахьурчангу, къатравусса марцI-чапалшиврулсса буллай бивкIссар. ХIамми-МамматIхъал агьлу чурхру бакъасса бивкIнугу, цIуллу-сагъсса бия. ЦIанагу бур, чиваркI-хъами личIи бакъа, хъинну зун бикIайсса. ЗахIматрал кьинирду ххишала дунийн хъар шай­сса бия Баху. Зунттул ухнилусса БартахIалу тIисса ххалазаннийн занай, цила буцлай, колхозрал фермалийн хъуни къарду ххилай бивкIссар. Ва зий бивкIссар школалий уборщицанугу. Школа лавкьуну мукьах Баху лавгун бивкIссар цуппа кунмасса, дяъвилул хъун бувсса, щахъаннищал архIал шяраваллил электростанция буллалисса даврий зун. Хъунмасса захIматгу бивхьуссар мунил микку. Хъун неххал хъуни виххуччив, хъаннил цаннил цанний дихьлай, ххилай, котловандалул гьану бивхьуссар.

Бахул ласная, арсная вари чинсса хавар-чагъар бувкIун бакъар аьрая Кьубав. На мудангу «Илчи» чичайсса, буккайсса инсан ура. Февральданий рирщуну дия Краснодардал крайрай 1943-ку шинал ливтIусса, цIуну ялун личин бан бювхъусса саллатътурал цIарду. Миннувух дия Къандалаев ХIадис тIисса цIагу. Бия чивчуну Лакский район тIий, шяраваллил цIа дакъая. Дакъанугу, ттун най бунува га жула Кьубиял ХIадис, ттулагу чIаххувчу, ушиву бувчIуна. Аьрай бат хьусса ласнал ва арснал бивкIурду ссавурданий ккухIлахIисса Бахун, утти багьссар хъуни хъанай чIумувун биллалисса ххюва душ щаллу буллан. Мунил ми дахIалай чинну щаллу бувссар: цал Загьидат, хъирив ца шинавату – Сиянат.

Загьидат щар хьуссия цинагу гъансса Къишттилихъал тухумраясса чув МахIаммадлун. Ми нахIуну-хIалану яхъанай бивкIссар Сулакьрай. Эбрат ласунсса къушгу хьуну бивкIссар. МахIаммад ахиратрал хьуну цаппара шиннур. Загьидат тIурча, хIакьину, бугьарагу хьуну, оьрчIая ва оьрчIал оьрчIая ххари-шадну, миннал вив лавсун ялапар хъанай бур.
Сиянат ташулул хьуссия цила ссурахъу Хайруттиннущал. Му чIумалнин Сиянатлул бувккуну бивкIссар Щурагьсса Хъаннил педагогикалул училище, зий буссия Кьубиял мяйра шинал школалий. Хайруттин колхозрал председательнал хъиривчуну къутандалий зий икIайссия. Амма, хар-хавар бакъасса азарданул къашавай хьуну, ччяни аьпалухьхьун лавгунни. Вайннал буссар 2 арс ва 1 душ. Сиянатлул кIул хьун къадиртссар цила къатлул бакI дакъашиву. ХIакьину Сиянат хIурматрай бур арсурваврачIа, миннал оьрчIачIа, душнил душничIа, ссухълунначIа.
ХIадислул ва Бахул хъиривмур ятин ХIабибат нясив хьу­ссия цила чIаххувчу, Аьвдурапхъал Зайнул-Аьбидлун. Ия му итххявхсса сакиншинначи. Цуксса хIайпнугу, тава Хайру­ттин куна, оьрчIаяту щалихханнин къаивтун, ххуйсса оьрмулий аьпа­лул хьунни. ХIабибат яхъанай бур лякьлул оьрчIал дянив. Хъиривсса мюрщими ссурваврал Шакиратлун ва Аьбидатлул оьрмулул кьадардугу бигьасса, рахIатсса къавхьунни. Шакиратлул ласная личIи хьун­сса бувккунни. Аьбидатлул оьр­мулул дусгу мукуна азарданул ччяни личIи унни жуятува. Ва зий икIайссия Къалмукьнавусса «Червленные буруны» тIисса яттил племенной совхозрал директорнал хъиривчуну.
ЧIава-чIавамур Аьбидат нину аьпалухьхьун гьаннинма Ма­хIачкъалалив яхъанай бу­ссия. Ва щар хьуну буссия Да­гъусттаннал Финансирттал министерствалий хъунама бухгалтерну зузисса Хъунатусса чувнан. Вагу лавгссар чIун дияннинна дунияллия.
Бахул лякьлуя бивзсса ххювагу душ хIакьину цIуллуну-сагъну бур цала-цала къушай, оьрчIал оьрчIал лахъа-хъунгу, ххира-ххуйгу буллай.

Оьмахан Вагьабов,
ш.Кьуби