Дагъусттаннай интернет зузи даврил бакIщаращуй

[dropcap]М[/dropcap]ай зурул 20-нний 75 шин хьунтIий дур ЦIущанниятусса техникалул элмурдал доктор, профессор, тамансса шиннардий Дагъусттаннал паччахIлугърал университетраву информатикалул ва информацион технологиярттал проректорну ва информатикалул ва вычислительная физикалул кафедралул хъунаману зий ивкIсса АьбдурахIимлул арс АхIмадов Сулайманнун.

Ванал 1970 шинал къуртал бувну бур Дагъусттаннал университетрал физикалул факультет. Яла Москавлив щаллагу союзрал Навтлил-газрал элмий­сса институтрал аспирантура. Зий айивхьуну ур Дагъусттаннал университетраву информатикалул ва вычислительная физикалул кафедралул ассистентну, цаппара хIаллава — доцентну. 2000 шинал Москавлив А. П. Крыловлул цIанийсса навтлил-газрал институтраву дурурччуну дур элмурдал доктор хьунсса диссертация. Ванал элмийсса хъиривлаявуртту ишлану дур Ссибирнаву ва Дагъусттаннай навтлил мяъданнал давурттаву.


Сулайман АхIмадовлул сипталийну ва хIарачатрайнур
университетраву «Интернет» тIисса центргу хIасул бувсса.


Сулайман АьбдурахIимович авторсса ттуршунниха лирчусса элмий­сса давурттив рирщуну дур. Мукунма информатика лахьлахьи­сса студентътурансса методикалул пособияртту бур. Зувирахъул шинни ванал кIулшиву дулаврил процессраву ва элмийсса хъиривлаявурттаву цIусса информацион технологияртту цIакь дуллай. ХьхьичIунсса гьурттушинна дурну дур щаллагу дунияллул халкьуннал дянивсса конференциярттай ва информацион технологиярттал выставкарттай. Лайкь хьуну ур «Щалвагу Аьра­сатнал выставкарду дувай центрданул лауреат» тIисса дипломран ва медальданун.

КIулшиву дулаврил ва элмулул давриву информатизациялул бияла, цIакь биялсса бухьувкун, 1995 шинал июль зуруй Сулайман АьбдурахIимович ивтуну ур Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал проректорну ва вычислительная физикалул ва информатикалул кафедралул каялувчину. Информатикалул ва информацион-технологиярттал кафедра хIасул бувну бур Да­гъусттаннал паччахIлугърал университетраву 2013 шинал, 1995 шинал хIасул бувну бивкIсса информатикалул ва вычислительная физикалул кафедралул гьанулий. ХIасул бувсса 1995 шиная шинай хIакьинусса кьининийн ваний каялувшиву дуллай ур профе­ссор Сулайман АхIмадов. Ва кафедралул информацион ва компьютердал технологияр­ттал даву ххуйну кIулсса пишакартал хIадур бувайссар.

«На университетраву дуклакийни факультетрал комсомол организациялул секретарьну зий икIайссияв , лениннул стипендиягу ласлай. Ххюйлчинмур курсирай дуклай уний дипломрал даву чичин тIайла увккунав Горький шагьрулийсса паччахIлугърал университетравун. Оьрмулухун дакIний ливчIунни ттун та шагьрулул (уттисса Нижний Новгород) университетрал декан Широбоков Владимир Яковлевич. На зачетирттал книжка хьхьичIун бугьайхту, танал ттухь, ина ци миллатрал ура куну цIувххунни. Нагу, ламусравун агьну «дагъусттанчу» ура учав. Танал ялагу, Дагъус­ттаннай миллатру чIявуссархха, цумур миллатрал ура кунни. Сикъавсуну «Лаккучу ура» учав. Буслай улувкьуна цала аьрали дусная Апанни Къапиевлуяту. Гьамин Къапиевлул аьпалул хIурматран, аспирантътурал общежитиялуву ттунмалусса къаттагу буллунни», – буслай ур Сулайман АьбдурахIимович студент заманнай цанма хъинну дакIний ливчIсса хьунааакьаврияту. Да­гъусттаннай хьхьичIра-хьхьичI интернет зузи даврил хIакъиравугу ванал бувсуннии, 1998 шинал Аьра­сатнал хIукуматращал ва Дж. Сорослул фондращалгу кьутIи чирчуну Аьрасатнавусса 32 университетраву интернет зузи дувансса масъала хьхьичI бивхьуну бивкIшиву, миннувух Да­гъусттанналмур университетгу.

Амма Дагъусттаннайсса къа­ххуйсса тагьар хIисавравун ларсун (Пархоменколий цIанийсса кIичIиравусса пIякь учин бавуртту) программа Дагъусттанналмур университетран ларкьуну дур. Сулайман АхIмадов ПаччахIлугърал Советрайнгу увккуну ур, цимилагу Москавлийнгу ивну ур университетраву интернет зузи къадурну къаикIанна тIий, амма пайда къавхьуну бур. Танийсса университетрал ректор Оьмаровлулгу тIайланма учайсса бивкIун бур, му масъала информатикалул проректорнайн багьайсса масъалар, дузал бувача куну.

Сулайман АхIмадовлулгу Москавлия интернет программалул директорторная тIайла хьуну, хъунисса хъамал Дагъусттаннайн бучIан бувну, шиккува ми мукIру бувну бур университетраву чара бакъа интернет зузи дуван аьркиншиврий. Вана укун 1999 шинал университетраву Интернет центр хIасул бувну бур. Ва программалийн бувну, университетравун 100 компьютер бувкIун бур, мукунма кьиматрайсса лабораториягу. Ца миллион доллардансса оборудование. Ва университетраву информацион технологияртту диялну хьхьичIуннай дурсса даву хьуну дур, университетрал студентътуран украсса интернет дузал дурну дур. 2000 шиная 2012 шинайн ияннин Сулайман АхIмадовлул Европанал комиссиялул харжирацIух дузал дуллали­сса дунияллул халкьуннал дянив­сса ххюра проектрайгу каялувшиву дурну дур. Ми проектру сававну, Евросоюзрал харжирацIух 16 преподаватель ва 8 студент кьатIаллил билаятирттайн стажировкалий гьан уван хьуну ур. Сулайман АьбдурахIимович цувагу Аьрасатнал университетирттавусса проектирттал хъуниминнащал Ингилиснавун, Франциянавун, Финляндиянавун, Бельгиянавун, Грециянавун ва Португалиянавун ивну ур, кIулшивуртту куртIгу, цIакьгу дуллай.

ХIукуматралгу ванал даврин лайкьсса кьимат бивщуну бур. Ва ур Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил лайкь хьусса зузалагу, Аьрасатнал лаваймур школалул лайкь хьусса зузалагу. Ванал каялувшиврийну тамансса итххявхсса аспирантътурал дурурччуну дур аьлимтал хьунсса ди­ссертацияртту. Ванал каялувшиврийну гьар шинах Дагъусттаннай компьютердал технологиярттан хас дурсса элмийсса конференцияртту дувайссар. Ванал сипталийну ва хIарачатрайнур университетраву «Интернет» тIисса центргу хIасул бувсса. Ванал бюхъу-бажардануцIун, ххуй­сса хасиятирттацIун университетрангу, каялувчитурангу, архIал зузиминнангу, студентътурангу бусравну ур, давривугу, оьрмулувугу хIал бавкьусса инсан ур. Сулайман АьбдурахIимовичлул хьхьичIунсса гьурттушинна дувай лакрал миллатрал ккалли дансса гьарцагу мероприятиялий.

Вихшаласса дус, даврил уртакь барча уллай, укун буслай ур 1-мур ЦIувкIратусса профессор, академик МахIаммадбаг ХIусайханов: «Сулайман АьбдурахIимович ччарча дуккавриву, ччарча давриву, ччарча дуккин бувавриву лакрал жяматралгу, Дагъусттаннал халкьунналгу пахру буванну оьрму бувтсса, ттул хьхьичIунсса гьалмахчуври. Мусил медаль ларсун, школагу къуртал бувну, Лениннул стипендия ласай­сса даражалий Москавлив сий дусса институтгу був­ккуну, тийхра элмурдал кандидат ва доктор хьунсса диссертациярдугу лайкьну дурурччуну, бусса оьрмулий Дагъусттаннал университетраву зий уссия хъунисса къуллугъирттай: проректорну, деканну, кафедралул каялувчину. Ванал хIарачатрайну Да­гъусттаннай цалчин университетраву интернет зузи дурссар. ХIакьинусса кьинигу, кIулшиву дулаврил ва элмулул ца ттарцIри университетраву. Цумур къуллугърай зий ухьурчагу, ванал хIалал бувссар так хIурмат. Цала агьаммур даврицIун, Сулайман АьбдурахIимович мудангу зий икIайва республикалий­сса жяматийсса давурттаха. Ванал хIурмат хъунмассар шяраваллил жяматрачIагу».

Наида Лух1уева, юридический элмурдал кандидат, Тверьдай­сса паччахIлугърал университет­раву зузисса:
– Ттун хъунмасса тIайлабацIу хьуссар тай къабигьасса урцIалку шиннардий, дахьра интернет цIакь хъанахъисса ппурттуву Сулайман АьбдурахIимович каялувчи­сса кафедралий зун. На, кьатIаллил билаятирттал мазру лахьхьай­сса факультетгу къуртал бувну, даврих луглай буссияв. Интернетрал бияла, цIакь чIалай, лавгссияв 1998 шинал ттуннагу информатикалул элму лахьхьин Сулайман АьбдурахIимовичлучIан. КIира шин дурссар ца кафедралий зий. Тиккусса кIулшивурттугу, опытгу ттун хъинну бучIи лявкъунни давривугу, оьрмулувугу. Ванал маслихIат бувнуяв аспирантуралувунгу бувххусса. Ва лакрал студентътуран ка-кумаг буван чялишнува икIайва. Лакрал студентътурал ккаккиярттая ххари хъанан икIайва. Мяйжан­ссар, тIалавшиннагу ххисса ия. Итххявхсса студентътал гьаз буллан икIайва, бюхъу-гьунар бунал чIарахацIу ия. ХIакьинусса кьинигу цикссагу хьунабакьай ванайн барчаллагьрайсса , ххуй-ххуйсса пишакартал хьусса, лахъсса къуллугъирттайн лавхъсса инсантал.

Увкумур тикрал къабуллай кIицI лаган, Сулайман АьбдурахIимовичлуя ихтилат сукку бувайхту, ванал даврил уртакьтал, гьармагу ванал студентътуран цIакьсса ва куртIсса кIулшивуртту дулаврил ххуллийсса хIарачатрая, университетравугу, кьатIувгу бусрав хьун­сса даражалий даву дуллай ушиврия ва элмулувугу хьхьичIунсса хIасиллу кка­ккан дуваврия гъалгъа тIий бия. ДакIнийхтуну барча дуллай буру юбилей, чIа тIий буру цIусса кка­ккияртту ва тIайлабацIуртту. Гихунмай битанмур оьрмулул ххуллугу цIуллусса, лахъисса хьуннав, наслулул ххари улланнав!