Шайссарив хаин хьун хъунмур никирал тарихрайн

Кулпат Ххадижатлущал

Цимил тикрал хьурчагу, Хъун дяъвилул гьурттучитурая чичлан ва буслан жула цинявннал бурж-аманатри.

Гьарца Ххувшаврил кьини МахIачкъалаллал кучардайх бачайсса «БивкIу бакъасса полкрал» яла чялишми гьурттучитуравух буттал суратращал буккайссар Ппалассуннал шяраватусса СалихIлул арс СалихIов ХIажиявл душругу цала оьрчIал оьрчIащал. Буттал суратращал Пятигорскалий, Ставрополлай, Кисловодскалий «БивкIу бакъасса полкрал» кьюкьа хъун дайссар ветераннал тийх минарду дирхьу­сса арсвавралгу цалами оьрчIащал ва оьрчIал оьрчIащал. Дакъаривла ,туну, мяйжаннугу х1акьинусса хаинтурал кьацIру бащан бансса, ххаллилсса акция! Ванал душнил Сажидатлул бусаврийну, къаххирасса бивкIун бур буттан дяъвилул иширттая буслан, тикку ккавкмур дакIнийн бутлан . Ганан цанма цакуну бусан ччан бивкIмур цачIун бувну, дяъвилий талай ивкIсса цала буттал бакIрачIан бувкIмуния ттухьгу буслай бур.

ХIажияв увну ур 1918 шинал Лакрал райондалийсса Ппалассуннал шяраву. Дяъви байбивхьуну бур ва аьрали къуллугъгу лавхъун, демобилизовать увну, шавай нани ххуллий. Армавирдайн бивсса чIумал, вайннал эшелон нанисса поезд махъунмай зана бивтун, дяъвилийн тIайла бувккун бур. Дяъвилул цалчинми шинну тарихравун ларгссар ца яла захIматми, ххуйсса ярагърах мюхтажсса шинну хIисаврай. Ветерантурал мазрай гай талатавурттайн учайсса бивкIссар «дикI гьаяй машина куннасса талатаву» куну.

ХIажияв СалихIов

Ца мукунсса цIарал талатавриву ванайн кIусса щаву дирну дур. Куямур никирава ккулла бувккун, тамур никирал ттурчIаву оьрмулухун кьувтIунма ливчIссар. Га талатавриву щаву дирминнавух ХIажиявгу агьну ур Севастополлайсса госпитальданийн. Хъунмасса хIаллай щаву къалакьлай, къювурдал баштан увну ивкIун ур. Кьинирдал ца кьини захIматсса щавурду дирми саллатI госпитальданул хIаятравун буккан бувну, бургъилу, бинтругу ттиривхIуну, щавурду кьакьан уттубишин бувну бивкIун бур.

Му хIалатраву немец ялун ххявххун, биту-ххиту, лекьа-пIякьу дайдирхьуну дур. Гужру хьхьарасса жулами аьрал бас бувхьунссия, цаппара хIаллава душманнал кьюкьа госпитальданул хIаятравун дурххун дур. ХIаятраву уттубишин бувсса гьарца саллатIначIан гъан хъанай, цуманай ци хIал бурив ххал буллан бивкIун бур. Ца загълунсса немец ХIажиявчIангу гъан хьуну, га яла щаву дунийн бусса гужрай ччан щуну, къювулул оьккишиврул кIулшилия лавгун ур.

Яла, бича-бичари бувну поездрайн, Германнавусса концлагерьданийн ясирну тIайла був­ккун бур. Тикку ца татарнащал дус хьуну, кIинналагу машвара бувну бур лагерьдания лихъан. Хъунма хIал къалавгун, бувгьуну, Польшанавусса оьнува захIматсса лагерьданийн тIайла бувккун бур. Гьич ясирну щябикIаврищал къакьамулсса вай ялагу лихъан хIадур хъанай, планну дичлай бивкIун бур. Ххуйну хIадур хьухьун­ссия, кIилчинмур гайннал кьаст тIайлабацIусса хьуну дур.

Польшанал вацIраву жула аьралуннайн тIайла бавцIуну, цIунилгу жула аьралуннавух талан хIадурну бушиву ккаккан бувну бур. Хъирив лавну, госпитальдания ясирну агьшиву тасттикь хьувкун, ихтияр дуллуну дур ХIажиявхьхьун гихунайгу совет аьралуннавух талан. Чехословакиягу душмантурая мурахас бувну, бивну бур вай Германнавун. Дяъви къуртал хьун хъунма хIал къаливчIсса чIумал, майрал байбихьулий, махъра-махъсса вайннал талатавуртту най диркIун дур Дрезден тIисса шагьрулий. ХъачIрайн ккулла щуну, госпитальданий хъин хъанай унува, ХIажиявн Ххувшаву ларсъсса ххарисса хаваргу бавну бур. Хъин хьуну махъ, ХIажияв ялагу ца шинайсса тIайла увккун ур Украиннал вацIравусса «бандеровцынащал» талан. Сажидат буслай бур, буттал дакIнийн бичавурттава дакIний ливчIун, немецнаяргу оьсса, агьалинай оьккисса зулмурду байсса къачагътал бивкIун бур тIий.

Буттал шяравун ХIажияв зана хьуну ур 1946 шинал. Занагу хьуну ур чIярусса орден-медаллащал. ХIажияв лайкь хьуну ивкIун ур 2-мур даражалул «Орден Отечествалун», Чувшиврул кIира медальданун, Чехословакия мурахас баврихлусса медальданун ва цаймигу лишаннан. Ясирну агьсса иш сававну тIурча , къадуллуну лирчIун дур дулун ккаккан дурну диркIсса ЯтIул ЦIукул орден ва «За боевые заслуги» медаль.

Сажидатлул бусаврийну, буттал му иширайнгу цичIав къаччанбикIру къадиркIун дур. Сагъ-саламатну, фашизмалул кюрттарайн ияннин душмангу ух увну, буттал шяравун зана шавриясса цамур ххаришиву ванаву къадиркIун дур. Шаппа ванах ялугьлай бивкIун бур армиялийн гьаннин жалинну бувцуну кьабивтсса жагьилсса кулпат Ххадижатгу, дяъви байбишин хьхьичIсса, 1940 шинал бувсса, цала цалчинмур душ Написатгу.

Яла ванил ялун бувну бур 9 оьрчI – 3 арс ва 6 душ. 10 оьрчIал нину хьусса Ххадижатлун дуллуну диркIссар «Мать-героиня» тIисса медальгу.
ХIажияв дяъвилия махъ чIярусса шиннардий зий ивкIссар КIамахъаллал ва Ппалассуннал «Ххувшаву» тIисса колхозрай бухгалтер-счетоводну. Ххадижатлулгу 30-хъул ххишалагу шинну дурссар кIирагу щарнил цачIусса клубрал хъунмурну. ХIажияв цува Германнава сагъ-саламатну зана хьурчагу, къакьисмат хьуссар тиха ххаришиврущал Ппаласмав зана хьун ванал Аздар тIима арснан. 1979 шинал ГДР-наву танкардал аьралуннаву къуллугърай ивкIсса ва тиха муххал къуршилуву лавсун бувкIссар. Арснал бивкIулул дардгу духIан багьссар ветераннан.
Лавгцириннал аьпа баннав тIий, цал ттигу дакIнийн бичинну жула хIурмат лавайсса Хъун дяъвилул гьурттучитал. Зу бувмур жун хъамакъабитайссар.