Илданул багьасса чувнал кьурчIисса кьадар

Ттуршра шин хъанахъиссар гьашину лакралгу, Дагъусттанналгу ххаллилсса арс, шанма дяъвилул гьурттучи, Къичурлухиял шяраватусса Сулайманов АхIмади, лавмартсса аьрзирайн бувну, Щурагь аьщун ивзсса чIумуя шиннай.

АхIмади увссар 1862-ку шинал ЧIяйннал шяравасса Къис­тилихъал Сулайманнул кулпат­раву Къичурлухиял шяраву. Ванал ппу Сулла хIаписарну, майорнал чиндалуву, Петербурглив къуллугъ буллай ивкIссар. Буттал пиша язи бугьан гъирарайсса арс АхIмадигу увхссар Ттуплисуллал пехотно-юнкерский училищалувун. ХьхьичIунну мугу къуртал бувну, кьамул увссар Аьрасатнал аьралуннавун. Цала аьрали бурж жаваблувну биттур буллалисса жагьилсса аьраличу итталун агьну ур. Мунал гьунаргу ялун ливчуну бур Аьрасатнал Туркнащал­сса, Японнащалсса ва Цалчинмур дунияллул дяъвирдал талатавурттаву. Ахиргу ванаяту хьу­ссар паччахIнал армиялул генерал. Аьра­луннаву къуллугъ буллали­ссаксса хIаллай АхIмадил хIалал дурну дур цаннияр ца бюхттулсса наградартту. Вана миннул анжагъ кутIасса сияхI (вай жура кIицI лаганну оьрус журалийра):
Четыре Георгиевский креста
орден Святого Станислава II и III степени;
орден Святой Анны III и IУ степени;
орден Святого Владимира II и IУ степени;
орден Святого Владимира II и IУ степени;
орден 100-летия Отечественной войны;
орден 300-летия правления рода Романовых.
Укунсса наградарттал заллухъру чIявусса къабивкIссар Аьра­сатнал аьралуннаву.
АхIмадил сийгу, хIурматгу цуксса лахъа-хъунсса бивкIссарив бувчIлай бур Ттуплислив хьусса ца укунсса иширайнугума. Байрандалул кьини, орденну ва медаллугу ларчIун, Ттуплисуллал хъун кучалийх парадрайн най ивкIун ур АхIмади. Мунайн тIайла дарцIуну дур генералгу бакIчисса хIаписартурал кьюкьа. Му ппур­ттуву АхIмадил диркIун дур полковникнал чин. АхIмадил честь дулуннин къаавцIуну, хьхьичI генералнал цала дуллуну дур честь. Тамаша бувсса хIаписартурал суал бувну бур: «Господин генерал, ина вияра чиндалул лагьсса хIаписарнахьхьун танаяр хьхьичI честь циван дулав?» — куну. «На дулав честь танал къучагъшиврул, танал хъазамравусса лишаннал ххатирданун», — жаваб дуллуну дур генералнал.
1916-ку шинал АхIмади кка­ккан увну ивкIун ур генералнал цIа дулун. Амма му ххуллух цIа мунан къадуллуну лирчIун дур. Къадулаврил сававну укун­сса иш хьуну бивкIун бур. Му чIумал АхIмади 262-мур Грозналлал полк­рал командирну талай ивкIун ур Туркнащалсса дяъвилий. Туркнаща Каре шагьру мурахас був­сса чIумал, АхIмади увххун ивкIун ур шагьрулул мизитравун чак бан. Полкрал командир бусурманчу усса кIул шайхту, мизитрал имамнал мунан пишкаш бувну бур Кьурандалул лугу, чак бай­сса халичагу. Му кIул хьуну бур аьралуннал лахъмур даражалул командованиялун. Му иш сававну къадуллуну диркIссар тIар, генералнал цIа.
Ххишалдаран, му тахсирлувгума увну ивкIун ур «за лояльность к туркам» тIисса мяъналий. МуначIа лявкъуну бивкIун бур Турциянал ттугъгу. Амма судрал мунай тахсир бакъашиву чIалачIи бувну бур. АхIмадищал архIал къуллугъ буллай бивкIсса хIаписартурал, судрайн барашин дан бувкIун, куну бур: «Я жугу мунащал дуснакь бара, ягу му мурахас ара», — куну.
Муния махъ аьралуннаву хъунисса къуллугъирттай ивкIссар АхIмади.
1919-ку шинал дайдихьулий, къуллугъгу кьабивтун, отставкалийн увккун, Дагъусттаннайн зана хьуссар. Мура шинал увчIуссар Гъази-Гъумучиял округрал бакIчину.
1920-ку шинал, ляхъан був­сса аьрзирайн бувну, АхIмади увгьуну, Темирхан-Щурагь дуснакь увссар. Мура шинал сентябрь зуруй, судрал хIукмулийн бувну, ­аьщун ивзссар, контрреволюционернан ккалли увну. Судрал къулагъас къадурссар я лакрал 15 шяраваллил вакилтурах, му мурахас увара тIий, тавакъю буллалисса, я АхIмадил цалва буллалимуних: «На Совет властьрайн къаршину цавагу ккулла къабивтссар», — тIисса.
Га аварасса, гьалаксса революциялул чIумал, такаппурсса, дакI мяшсса инсантурал бухьттаннайн бувну жунма кIуллихха цуку-цукун ххаллилсса халкь лавкьуссарив.
АхIмадий хьусса щалагу тахсир цири чирча, му оьруснал паччахIлугърал хIаписар ушивур бивкIсса. Мукун хатIасса, дакI ццах учин дуллалисса кьадарданухьхьун иривссар Аьрасатналгу, Дагъусттанналгу машгьурсса арс, щалва цала оьрму виричушиврий бувтсса чув-адамина, Сулайманнул арс АхIмади Сулайманов.
Тай захIмат-жапасса шиннардий мюхтажшивруву бивкIсса зунттал агьалинал чIаравгу ав­цIуну ивкIссар АхIмади, циминнангу му хъинну лявкъу­ссар та чIумал. Халкьуннан ттигума дакIний бур, му отпускрай шяравун увкIсса чIумал, кIиккусса мискиншиву ххал хьувкун, цала арцух ацIва чут ницал бучIан бувну зунттавун агьалинал хъуру гъай куну диркIун дур. Мукунна мунал цува заллусса аьрщи чIумуйсса ишла дан дулайсса диркIун дур, багьагу къалавсун.
АцIрахъул шиннардий АхIма­диясса хавар кьюлтIну, щин­чIав кIул хьун къабитлай бивкI­ссар. Мунаясса информация я архивраву, я МВД-лий ляхълай бакъая. Дахьва ттигъанну дуркIунни нара дурсса официал­сса цIуххаврицIунсса ФСБ-лул жаваб. Миннал баян бунни 1994-ку шинал Сулайманов АхIмади реабилитировать увну ивкIшиву. Мунай ккаклакисса тахсиргу щялусса бивкIшиву, му марцI увшиву.
Буниямин Ибрагьимов,
ш. ЧIяйми