Спортравугу чан дакъар политика

Спортраву политика дикIан къааьркинссар тIий бухьурчагу, политика муданнагу диркIун дур. Хъиннура му дур Олимпий тIуркIурдаву. Вана гьашину гъинттулгу Японнал Токио

шагьрулий хьунтIисса гъинттулми Олимпий тIуркIурдайн Аьрасатнал командалийн къаоьвчинну тIисса хаварду бур. Му иширан багьана шаву дусса дур тIуркIурдаву гьуртту хъанахъисса жула спортсментал цайминнаяр ххув хьуншиврул бювчIунбишив ва чурххал цайми базурду гужну зузи байсса даруртту ва хьюмушивуртту ишла дуллай бирияву.

Гьай-гьай, бунияла бусса бур, бухьунссар жулами спортсментуравугу мукунсса инсантал. БикIайсса бур цайми командар­ттавугу мукунми. Учин мукъун, учала бурхха: «ВацIлуву чакъал чан къашайссар», — тIисса.

Олимпий тIуркIурду хъанахъиссар ччянива буллай бивкIсса тIуркIурдуну. Жула замана байбишиннинма Грециянаву бикIайсса бивкIун бур муна ми Олимпий тIуркIурду тIисса бяст-ччаллу. Ми цивппагу, гъи дайдирхьуну барз ккур­кки лагайхту, ца зурул мутталий бувайсса бивкIун бур, цивппагу 1417 кьинилува – яни 4 шинава. ТIуркIурду наниссаксса мутталий бацIан байсса бивкIун бур дяъвирду ва къалмакъаллу. Га чIумал хъамитайпалухь ихтияр къадиркIун дур тIуркIурдаву гьуртту хьунсса ва гайннух буруг­ланссагума. ДиркIун дур цаймигу тIалавшиннарду. Яла, жула замана байбивхьуну, 394 шин хьусса чIумал, Румуллал император Феодосий 1-манал Грекнал инсантал ххачпарас дин дуллали бувайхту, ми тIуркIурду букьан бувну бивкIун бур.
1894-ку шинал Франциянал жяматийсса ишккакку Кубертеннул сипталий бавтIун бивкIссар спортращал дахIаву дусса 12 паччахIлугърал вакилтал.

Миннал хIукму бувссар жула заманалул Олимпий тIуркIурду цIунилгу буллан. Цалчинми мукунсса тIуркIурду хьуссар 1896-ку шинал Афины шагьрулий. 1924-ку шиная шинмай буллан бивкIссар личIину кIинттулми Олимпий тIуркIурду. ХIасул бувну бивкIссар Дунияллул хIукуматирттал дянивсса олимпий комитет (МОК). Мивун цачIун хьуссар сакиншиннарал иширттавух гьуртту хъанахъи­сса паччахIлугъру: Англия, Аргентина, Бельгия, Венгрия, Греция, Италия, Новая Зеландия, Россия, США, Франция, Чехия, Швеция.
Цалчинми Олимпий тIур­кIурдавух Аьрасатнал спортсментал гьуртту къавхьуну бур, харжлугъ дакъашиврийн бувну. 1900-ку шинал Парижлив хьусса Олимпий тIуркIурдавух гьуртту хьуну ивкIун ур Аьрасатнал 3 вакил (2 балчан ххяххан буву, 1 ттупанча биту). 1904-ку шиналми тIуркIурду хьуну бур США-нал Сент-Луис шагьрулий. Миккунгу Аьрасатнал спортсментураща гьан бювхъуну бакъар. Мукьилчинми тIуркIурду хьуну бивкIун бур Лондоннай. Аьрасатнава микку гьуртту хьуну ивкIун ур 6 спортсмен. Миннава Павел Каломенкин тIисса спортсменнал (кканккай бигьу) ларсун дур мусил медаль. ЛачIунбуккулт Н. Орловлул ва О. Петровлул ларсун дур арцул медаллу.
Ххюлчинми Олимпий тIуркIурду хьуну бур Швециянал Стокгольм шагьрулий. Ми­кку Аьрасатнава гьуртту хьуну ивкIун ур 178 спортсмен. Амма хьхьарану гьуртту хьуну, 2 арцул ва 2 чарвитул медаллу дакъа къаларсун дур.
Хъиривми Олимпий тIур­кIурду хьун багьлай бивкIссар Берлиннай. Амма, Дунияллул 1-мур дяъвилийн бувну, тIуркIурду къавхьуссар. 1920-ку шинал Бельгиянаву хьусса тIуркIурдайн жагьилсса Аьрасатнал хIукуматрайн къаоьвкуну бивкIун бур. Капиталистурал баян бувну бивкIун бур байкот.
1980-ку шинал Москавлив хьусса Олимпий тIуркIурдавухгу цаппара паччахIлугъру гьуртту къархьуссар. Багьана бивкIссар 1979-ку шинал жула аьрал Авгъаннавун буххаву. Хъирив 1984-ку шинал США-нал Лос-Анджелес шагьрулий хьусса Олимпий тIуркIурдавух СССР-данул команда гьуртту къархьу­ссар. Жувагу байкот баян бувну бивкIссар.
Ччайну, къаччайну, гьай-гьай, дур спортравугу политика. Аьрасатнайн хъиннува данди бацIлан бивкIунни 2014-ку шиная махъ, «ккунукраву чIарарах» луглай. Му – жува Къирим Украиннаща зана битаву. Иширайнурив, Къиримнаву яхъанахъисса инсантурал референдум дурну, цивппа рязину бувхссар Аьрасатнавун.
Ци бухьурчагу, жула Аьрасатнал спортрал иширттай каялувшиву дуллалисса къуллугъчитуран багьлай бур, низам зия дувулт, допингру ишла бувулт «чаннайн буккан буллай», жуйрасса аьйрдугу духлаган дуллан.