Дагъусттаннал тарихрава

В. ХIажиевлул
ва С. Мусаевлул
«Хронология Дагестана» тIисса луттирава

1820 шинал январь зурул 19-нний – Сурхай-хан Гъази-Гъумучиял ханшиврия укьан увссар. Мунал кIанттай ивтссар Кюриннал Аслан-хан.
Февраль 1820 шин – ХIасан-ханнал арс АхIмад-ханнал каялувшиврийну цIу дуккан дурссар Мехтулиннал ханлугъ.
1820 шинал июнь зурул 13-нний – Гъази-Гъумучиял Сурхай-ханнал ва генерал Мадатовлул аьралуннал дяъви хьуссар Хъусращиял шяраваллил чIарав. Сурхай КIилчинманал арс Халид-баг дяъвилул майданнив оьрмулуцIа ув­ссар. Оьрус Гъази-Гъумукун бувкIссар. Аслан-хангу Гъази-Гъумучиял ханну цIакь хьу­ссар.

1821 шин – Мехтулиннал ханлугърайсса талатаву.
1824 ш. – Кюриннал ханлугъраятусса Ярагъ шяраватусса малла МахIаммад вяъзарду ккалай айивхьу­сса чIун. Мунал вяъзардаясса хавар ччясса мутталий щалвагу Дагъусттаннайх ппив хьуссар. Ванал шяраву малла МухIаммадлул тарап дургьусса мюридтурал кьюкьа хъун хъанай дарчуссар.
1825 ш. – Дагъусттаннай ва Чачаннаву дайдирхьуссар агьалинал рязий бакъашивуртту, къалмакъаллу. Вава ппурттуву Иран ххяххавриясса нигьгу диркIссар. Щамхал Тарковскийл хIарачатрайну агьали паракьат буван хьуссар, амма Ермоловлун императорнайн уккан багьссар, Ккавкказнавусса аьралуннал аьдад хъун дува тIисса миннатращал.
1826 шиналсса гъи – Ираннал тахлил варис Аьппас-Мирзанал аьрал хар-хавар бакъа Карабагълив ххявхссар, байбивхьу­ссар оьруснал ва Ираннал кIилчинмур дяъви (1826-1828 ш.ш.). Хъунзахъиял хъунама Сурхай-баг Сиухскийл махъ най къабивкIссар халкьуннаву, ханшиву дуллай бивкIссар Яруссаннал Ума-ханнал душ Баху-бика.
1828 ш. – Яруссаннал ханлугъ дарчIуссар.
1829 ш. – имам Гъази-МухIаммад Араканнал жямат­райн къаршину гьаз хьу­ссар, цайнма мютIий къавхьуми дуснакь бувссар, чIявуми агьлу цала чулинмай кIункIу бан хьуссар.
1830 шиналсса инт – имам Гъази-МухIаммад Хунзахъияйн ххявхссар.
1830 ш. – Дагъусттаннай аьрщи сукку хьуссар.
1830 ш. – чичу, декабрист А.А. Бестужев-Марлинский Дагъусттаннайн ссивир увсса чIунни.
1830 шинал май барз – генерал-лейтенант барон Розеннул Гимриливнсса аьрххи.
1830-1879 ш.ш. – къумукьнал шаэр Ирчи Къазахълул оьрмулул ххуллу.
1830 шинал ссут – ХIамзатлул ва щайх Шяъбаннул Джаро-Белаканнайнсса аьрххи.
1831 ш. – Гъази-МухIаммадлул 8 азара инсан усса кьюкьлул арнил Дагъусттаннайнсса аьрххи. Гъази-МухIаммадлул аьралуннал Хъун Гъазаннищ, Параул, Тарки лавсъссар. ИмамначIан дуркIссар чачаннал ва къумукьнал кьюкьригу, Гъази-МухIаммадлул Эндерейгу лавсъссар.
1831-1902 ш.ш. – даргиял шаэр Оьмардул Батырайл оьрмулул ххуллу.

ХIадур бувссар П. Рамазановал

ХIадур бувссар
П. Рамазановал