Тирххандарая махIрумну ливчIсса оьрчIругу жулвар

493to_11На ва макьала чичлай щя­бивкIсса кьини баян бунни Ха­лимбек-аул тIисса шяраваллия арх бакъасса кIанай 3 гьантта хьу­сса вилттилиоьрчI лявкъушиву ва гужсса дякъиву лигьулул хьурчагу оьрчI сагъну ливчIшиву. Укунсса ишругу хъанай буну тIийри детдомругу аьркинсса.

Ттун аьщуйн щуну къакIулли хIакьину республикалий цими детдом буссарив, кIулли ми детдомирттая ва миву хъуни хъанахъисса оьрчIая чIявуссаннан хаварвагу бакъашиву. Хавар бухьурчагума, миннал балаллий бакъашиву. Нитти-буттахъул бур хIакьину оьр­чIан цумур брендрал янна ласунссарив, цумур айфон, ци журалул планшет ласунссарив чялиш був­ккун, кувннащал кув ччаллий кунма. 20170204_134006Амма детдомрал жанахIраву аьчухну ссалам буллалисса оьрчIайн ябияйхту, цIунилгу цIакь хьунтIиссар бакIраву нитти-буттахъан ва оьр­чIан цивппа цукунсса талихIрал заллухъру буссарив хъамава бивтун бур тIисса пикри. ХIукуматрал аякьалийн лавсъсса оьрчIру, щил ци учирчагу, чIярусса ххаришивурттая, оьрчIшиврул тирххандарая, нитти-буттал ччаврия ва ттюнгъашиврия махIрумсса оьрчIрур. Ттул хIакьинусса ихтилат Кас­пийск шагьрулийсса, Байрамовлул цIанийсса кIичIиравусса, детдомрал (ГКОУ «Специальный (коррекционный) детский дом 8 вида») хъунама Вагьабов Нариман Михайловичлущалли. Ва философиялул элмурдал доктор, профе­ссор, Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил лайкь хьусса зузала, Аьра­сатнал Федерациялул лараймур профе­ссионал дуккаврил бусрав­сса зузала ур.

— Нариман Михайлович, найбунува мукIруссара ттула аьвамшиврий: 8 журалул детдом – му цукунссар?
— Ттун ттунмагу къакIулссия ми ци журардурив шиккун зун учIаннин. Мяйлчинмур жура – му аькьлулул дахьрасса нукьсаншиву дусса оьрчIансса детдомри. Яъни жучIасса оьрчIру чан-кьансса аькьлу-кIулшилул махънин багьлагьисса оьрчIрур.
— ЦIанакул, циняв кризисрал ххутIахьхьун бирияврия гъалгъа тIий букъа­ххайсса заманнай, детдомрал иш оьчулийва багьну бухьунссар. ХIал-ахIвалданул цукунсса тагьар дур?
— Сивсуну учин бюхъан­ссар, му кIану хIисавравун лавсун, цукунчIавсса захIматшивуртту дакъар куну. Детдомрал учредитель Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил ва элмулул министерствар, чIумуй арцу къадуллай, жу азурда буллалисса кIантту бакъассар, оьрчIру аьркинмунил дузалну бу­ссар гьар чулуха. Сайки гьар кьини тIиссакссагу, бучIай жучIан, оьрчIан нацIу-кьацIу, ахъулсса, лаххия, аьркинмур ларсун, дакIру цIимисса инсанталгу. МахIачкъалалия уттигъанну пенсионерка бувкIунни оьрчIан цилва бувсса натIухI- бакъухъращал. Вана ттул столданий жу хIадур був­сса Барчаллагьрал чагъар. ЧIярусса шиннардий Дагъусттаннай каялувшиву дурсса, хIурмат лавайсса МахIаммадаьли МахIаммадовлулгу цала чулуха детдомран холодильник, духовка, аьркинмур дуркIунни. Циванни укун уздансса тIул дурсса инсаннахь барчаллагь къаучин?
— Бурив мудан кумаг бувай­сса спонсортал? Агьалинал бакъагу, цумур идаралул кумаг бувай?
— На детдомрай каялувшиву дуллай шин ва мукьва барзри, на шикку зузисса чIумул мутталий жун «Арси-групп» тIисса къатри дай компаниялул кумаг бунни. КIива теплица буварду хIаятраву, помидорду, нисвартив, накьлил уртту жучIара дикIаншиврул. Дарусса кьини духьурча, оьрчIру теплицалучIа бикIайссар. Бугьарду 70 ахъулссаннул мурхь. Ябуллай буру аьнакIивгу, оьрчIру миннун гъирарай дукия дичлан бикIай. Укунсса мюрщи хозяйствардал оьрчIан захIмат бувангу лахьхьин буллалиссар. Ду­ссар жучIа тIаннул, ххал-ххалаххул даву дуван лахьхьин буллалисса кружокгу, цаймигу кружокру. ОьрчIан ци-дунугу дан кIулшиву мудангу оьрмулуву дучIи лякъинтIиссар. Вай цаласса цала буллай вардиш хьуншиврул на кIилчинмур зивулий кIива къатта личIи буван ччай ура хъуними оьрчIан, детдомрава итабакьайхту, ласу-ка бувхIуну къаличIаншиврул, миннан багьу-бизулул мюрш-кьюршсса давурттая, къайгъурдая хавар бикIаншиврул. Зат дуван къалавхьхьуминнан, детдомрава итабакьайхту захIмат хьунтIиссар, мунияту жу хIарачат буванну оьрчIру хъуниминнал оьр­мулийн хIадур буван.
ХIакьинусса кьини жучIа 35 оьрчI ур. Вай ятинсса, ягу нитти- бу­ттахъал кьабивтсса, ягу хIукуматрал нитти-буттахъул оьрчIру хъуни буллансса ихтиярдацIа бувминнал оьрчIрур. Бур чIаххуврайсса республикарттая, масалдаран, Ингушнавассагу. Дуклай буссар вай Каспийскалий шиккува, 10-мур спецшколалий, оьрчIру школалийн биян бай­ссар ва буцайссар автобусрал.
Жул коллективрал хъунма­сса хIарачат буссар оьрчIру ша­ппа бусса кунма къуццу тIунсса къулайшивурду хIасул дуван. Идара коррекционныйсса бухьувкун, зий буссар оьрчIащал дефектологтал, логопедтал, психологтал. Педагогталгу гьарца оьрчIал хасият кIулну ва лаларсун зий буссар. ХIаятраву спортплощадка ккавкссар зунма, оьрчIру гьавалий щябикIан бакьин бувсса чIивисса паркгу бу­ссар. Школалия бучIайхту, оьрчIал цал ахттайнсса дукайссар, на нава чIявуну ххал бувара ахттайнссаннул тIин. Нава ва даврий зун айишайхту, циняв оьрчIру бувцуну, цуманай цими кило дуссаривгума чивчуссия, ми илтIа къахъананшиврул ялув ацIаншиврул. Ахттая махъ оьрчIащал жул специалистътал зузиссар. Яла группардаву миннащал тарбиячитал, кружокирттал давур­тту лахьхьин дуллай, зун бикIайссар. Гьарцагу оьрчIан жу дуцIин дуллай буссару портфолио, детдомрава наникун, цахьхьунна дулуншиврул.
— Нариман Михайлович, оьрчIру ябуллан буцайрив кулпатирттал?
— Ца оьрчI увцуну, цаппара зурдардива зана увна. ОьрчIан му иш гужну кьувтIуна, мунал дакI хьунмур буслай, чIарав бацIан багьуна. Ттигу ца душ буцин ччисса хъамитайпа букIлай бур, на мунин бакIрайва бувчIин буллай ура чил оьрчIан нинушиву дуван бакIрайн ласаву – му хъинну жаваблувсса даву душиву ва жулва оьрчIру аькьлу-кIулшилул цахъис хьхьарасса бушиву. Хъуннасса дард дикIай жува тарбия бувминнал оьрмулул иш гихунмай цукун багьанавав тIий.
ДукIу Дарбантлиясса оьрчI лавгссар жучIату, на мунахь ци пиша яла бугьан ччай ура куну цIувххуссия. Мунал автомеханик хьун ччай ура куна. На му оьрчI Дарбантливсса муххал ххуллул колледжравун дуклан авкьуссия, мунал ттатта уссар Дарбантлив, тта­тта оьрчIал ялув авцIуну уссар. Му оьрчI сайки кулпатраву уссар учин бучIиссар. Социал педагогталгу, зуруй цал тIиссакссагу, мудан детдомрава лавгсса оьрчIал ялув бавцIуну буссар, цума, чув, щичIа уссарив кIулссар, миннащалсса дахIаву хIура къадувайссар. Гьай-гьай, 17 шин шайхту, оьрчIру детдомрава лаглагиссар, цахунма цивппа къабивчуну, минналсса бан аьркинну бикIай.
ОьрчIру гъан-маччацириннал буцирча хъуннасса ххаришиву дикIай жунгу. ХIукуматрал мурадвагу – детдомру чан шавур ягу бухва-лагавур. Жулгу мурад мури. ХIукуматрал цуксса аякьа духьурчагу, кулпатравусса аякьалучIан хIукуматралмур аякьа къадияй­ссар. Шардалу – шардалур. Яла захIматмур иш бикIай оьрчIан приступ хьусса чIумал. ДакI зия хъанан дикIай. ЖучIа 5 медициналул зузала уссар, медсестрахъул хьхьугу-кьинигу дежурствардай бикIайссар. Бур даву хъинну кIулсса хIакин. Цуя ца оьрчI жучIа уттинин гриппрал къашай къавхьунни, медперсонал оьрчIал цIуллу-сагъшиврул ялув бавцIуну буссар, аьркинсса препаратру буссар, процедурарду дайсса кIану буссар. Гьаннайсса, тарбиячитал, щалва коллектив хIарачатрай буссар оьрчIал дакIру тирх учинмур буллан.
ХIалу дагьну дунура, на хъунмасса барчаллагь учин ччай ура ттулва коллективрахьгу, оьрчIай дакIцIуцIаву дуну, чIарав бацIан бучIайминнахьгу.
ЖучIан дукIу Лакрал райондалиясса делегация був­кIуна ссайгъатирттащал, утти­гъанну ЦIуссалакрал райондалияссагу бувкIунни. ОьрчIан цивппа агьалинан аьркинну бушаву асар шай мудангу, жул оьрчIру бусрав-барчаллагь бусса, аьчухсса бур. ДукIу ва кIулссану 20 выпускник дуклан увхссар строительный колледжравун, жу хIарачат бувару жулва выпускниктал касмурду лахьхьин колледжирттавун дуклан бакьин. ЖучIату лагайхту, оьрчIал жущал­сса дахIаву дуцан къадувайссар, мудангу жу миннал чIарав буссару.
Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал