Гъуниннал аьрщарай ссутнил ках бия

41_16_9Жува жулва оьрчIан дагъусттаннал тарих ххуйну кIулну бикIан аьркиншиврия гъалгъа тIийнма бикIару. Ппухъруннал чувшиврул бардулт хьусса къаларду бусса Гъуниннал аьрщарайн экскурсиялий бувкру жу ларгсса бигьалагай кьини.

ПатIимат Рамазанова
Жу – МахIачкъалаллал №30 лицейраву 6-мур классраву дук­лакими ва миннал ниттихъуллу. Классрук Лариса Шихмурадовнагу архIалну. Дагъусттаннал туризм махъсса шиннардий ххуйсса даражалийн гьаз дуван­сса хIарачат буллалисса фирмарду Дагъусттаннай чансса дакъар. Жугу цал цумур фирмалийн букканссарув къакIулну, цIухлай бивкIру. Язи дугьарду жунна къулаймур вариант: ца инсаннах 800 къуруш ласайсса. Ахттайнсса му багьлувун духлай дакъая, мяйжанссар, ахттайн­ссаннул хIакъираву жу мадара азурда хьунав. Кув ниттихъул бия дуканмур жущалла ласунну, щюллисса арив щябивкIун ахттайнсса дуканну тIисса, кувгу – ссан аьркинни дукия ххилангу, кIияхра кафелуву дуканну тIисса. «Радде» пансионатрайн оьвкуну, жу кIул був­ссия ца инсаннан ахттайнсса 500 къурушран дацIлай душиву, му багьлуй рязи къавхьуна чIявуми ниттихъул, ахиргу дуканмур жущалла ласунсса бази дурссия. КIюрххилва ссят 7-нний ххуллийн бувкру кIива цIусса маршруткалий. ХьхьичIва-хьхьичI, Гъунив бияннин дакI мяш дуллалимургу – ххуйсса ххуллурду бия. Буниялттунгу, Ялув Гъунивсса паркрачIан бияннин асфальт бувтIусса, ххуйсса ххуллурду бия, МахIачкъалалия Гъунив 150 километралул лахъишиврийсса манзил бухьурчагу, ххуллу куклусса хьуна. Ххуллу бялахъан буван жул гид МахIмуд Оьмарович оьрчIан вичIи дишин гъира багьанну буслай ия имам Шамиллул чIумалсса тарихрал лахIзардая, виртталсса ппухъруннал чувшиврия, Да­гъусттаннал архитектуралия ва тIабиаьтрая, Гъуниннал райондалий сайки шанттуршунниха лирчусса тарихрал, культуралул ва архитектуралул гьайкаллу душиврия. Цалчинмур ли­кказангу дурссия жу Аьрасатнал империялун дяъви баян був­сса Дагъусттаннал ва Чачаннал имам Гъази-МахIаммад оьруснал вив лавсъсса къала бивкIсса кIанай цIуну бувсса къалалучIа. МахIмуд Оьмаровичлул бувсуна Барон Розеннул Гимри ласайхту, 15 вихшаласса инсаннащал Гъази-МахIаммад цIакь хьуну ивкIшиву, амма цуксса цIакьну бавцIуну бивкIхьурчагу, кIия инсан акъа миннава хха­ссал къавхьушиву. Ххассал хьуминнавух ивкIшиву къалалия тIанкI дур­сса, яла махъ Дагъусттаннал имам хьунтIисса Шамил. ЧIявусса чурттурду бусса лахъсса башня бухьурчагу, оьрчIру гъирарай лавхъуна башнялул бюхттул цIив. Аглан хьуссияв жу «Андалал» мемориалданучIагу, Расул ХIамзатовлул цIанийсса ГЭС ххал буван. Муния махъ Гъуниннал паркраву ахттайн­ссагу дуркуну, гьаз хьуру бюх­ттулнийн, кIийн, Ругъуджаллал чулийннайсса Гъуниннал платолул хъачI-бакIрайн: илкинсса дунияллух ябитан. ТIайламур бусан, зунттаву хъунма хьусса ттуйнгума буслай бусан къашай­сса асарду биян бувна кIа ла­хъазандалия ядирхьусса илкин­сса дунияллул. Зунттаву уттинин къавхьуми хIайранну цIитI бивкIун бия лагма-ялттусса зунттал панорамалух, тIабиаьтрал хIикматшиврух.
Гъуниннал вацIраву ссутнил ках бия. Хъамаритан къашайсса нахIусса кьункьал янхьа тIий дия вацIлул чIан. Авурну хъюлчай тIий бия Раддел кIалахIив (кIалахIилул цIусса жура лявкъусса Радден цIасса). Бивру жу 1871 шинал император Александр КIилчинманал кIюрххилсса дуркусса «Царская поляналивгу», бивру Ккавкказуллал дяъви къуртал хьусса кIанай бувсса имам Шамиллул беседкалучIангу.
Гъуниннал райондалий тарихрал ва тIабиаьтрал гьайкаллу чIяруя, амма ца кьинилул му­тталий ми циняр ххал дан хъанай бакъая. ДакI дарцIуну бура, Гъунивсса аьрххи оьрчIан тарихрал ва чувшиврул дарсгу хьушиврий, караматсса тIабиаьтрал биян бувсса бюххансса асаргу тасса-танингу дакIурдиву личIантIишиврий. Жуву, ни­ттихъаву ва учительтуравугу, цIакь хьунни жулва оьрчIан чара бакъа Дагъусттан ккаккан буллан аьркинссару тIисса пикри.