КIулшивуртту ва кIулшивурттал дуниял

Август зурул 29-нний «Дагестан» РИА-лул редакциялий хьунни академик Шамил Аьлиевлущалсса, КIулшивуртту дулаврил кьинилун хасъсса, пресс-конференция. Ванал бувсунни журналистурахь хIакьинусса кьинисса кIулшивуртту дулаврил аралувусса масъаларттая.

И. Саидова
— На ура оьрмул оьрмулухун кIулшивуртту ласаврил масъаларттаха зузисса инсан. Аьлтта чIалачIисса зат бур, кIулшивуртту дакъасса инсаннаща оьрмулул ххуллу ласун захIмат шайшиву. 5000 шиннардил хьхьичI элмулуха зий бивкIсса инсантурал хъирив багьлай, миннан танмихIру буллай, хIатта ми инсантал литIлайгу бивкIссар. Ахиргу дунияллийн жура-журасса динну дурккун махъ, кIулшивуртту дулаврил ххуллурду тIитIинсса биялсса кумаг хьуссар.
КIулшивуртту дулаврил система цир му цурда? КIулшивурттал дуниял ва кIулшивуртту цири ми?
Яла талихI бумур дур кIул­шивуртту дуллалисса ва кIулши­вурттал дуниял. ХIисав булларчан, архIала му яла талихI ба­къамурнугу хъанай дур. Цанчирча кIулшивуртту дулаву дуну тIий цайминнал биялдаралу. Цинярдагу аьсрурдай къатIайлану ва лайкь бакъа кка­ккан буллай бур кIулшивуртту дулавриха зузисса къуллугъру цайнма мютIий буллалаву. Ялунгума кIулшивуртту думинная ва элмулия хъарну бикIаву ккаллину бур оьрмулуву хьусса хъунисса хьхьичIуннайшивурттан. Му ба­къассагу, школарттай чичлайнма бикIайссия кIулшивурттал аькьлу-кIулши дусса инсантал аьлтту бай­ссар ва аькьлу бакъамигу кьюлтI байссар, тIий.
Мяйжаннугу, кIулшивуртту дулаврил система яла агьаммур хъанай дур. КIулшивуртту дулаврил система сакин хьуну дур математикалул, физикалул, биологиялул, психологиялул ва социал-этикалул бутIрая, — увкунни Шамил Аьлиевлул.
Академикнал бусаврийн бувну, политикалул щала система дикIан аьркинну дур кIулшивуртту дулаврил комплексирттал каялувшиндаралу.
— 50-70-хъул шиннардил хьхьичI Берталанфи тIисса аьлимчунал кIулшивуртту дулаврил системалия увкуну бур «му хъинну агьамсса ва так кIулшивуртту дулаврил ххуллурдая щаршсса системар» куну.
БувчIин банна циваннив дикIан аьркинсса политикалул система кIулшивуртту дулаврил комплексирттал каялувшиндаралу. Ва система кIулшивуртту дулаврил биялдаралу душиврия политикалун зарал хъанай бур. Буцинна ца мисал, ккарччив марцI дайсса порошок буссаннуяр 10 даражалул лавайсса буккан буварча, му баххан­сса ихтияр инсаннахьхьун дуллай ба­къассар. Цанчирча, нукIувами производительтал буну тIий цаппара структурардал биялдаралу. Аммарив цинявппа буссар гьарца итадакьлакьисса продукциялия мюнпат хьун аьркинссар тIий. Итадакьлакьимур аьркинссар машан ласласиминнангу мюнпат буну итадакьлан. Цуксса хIайпнугу, жучIаварив мукун бакъар, — увкунни Шамил Аьлиевлул.
Хъунасса академикнал цимилгу кIицI лавгунни кIулшивурттал бакъа жула оьрму бигьа ва куклу къабантIишиву. Му ба­къа­ссагу, ялун нанисса никирангу чаннасса бучIантIимур так куртIсса кIулшивурттайну бакъа къабучIантIишиву.