ЖучIара ца партияр дусса – Дагъусттан

29_foto_16Дагъусттаннал БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул РБК-лухьхьун дуллусса интервью

— Рязийну урав ина «Единая Россиялул» праймеризрал хIасиллая?
— Праймеризрайн нанисса инсантал хъинну ялув бавцIуну личIи бувссар, ми циняв машгьурсса инсанталли, уттинингу бувчIуну бивкIсса депутатъталли,цIуну Госдумалувун наними тIурча региондалий къакIулсса инсантал бакъар, мигу личIи-личIисса къуллугъирттай зий бивкIсса, политикалуву лахъсса шачIанттайн гьаз хьусса инсанталли. Мунияту жун кIулссия хIасиллу цукунсса хьун­ссарив.
-КIанттул СМИ-рдай чивчуна праймериз хьуннинна мунил хIасиллу ккаккан дуллалисса суратру сетьрайн дагьшиву. Му иширал хъирив лавссарив?
-Ми суратирттайсса хIасиллу праймеризрал хIасиллайн къа­тIайладарцIуссар, му давугу ирг­лийсса къалпсса даву душиву исват хьуссар.
-Праймеризрай 14 процент агьалинал гьуртту хьуну бур. Мукунсса хIа­силлая рязийну урав?
-Билаятрай ца яла лахъмур явка хъанай дур. Жу административный ресурс ишла къадурнура, агьали цивппа хушрай мукун уттива чIурду булун буккаву – ххуйсса хIасиллур.
-БувчIавуртту даврил система даххана хьунни: партиялул сияхIирттайн бувну дачIайсса депутатътурал мандатру кIилийну чан хьунни. ПаччахIлугърал Думалуву Дагъусттаннал вакилтурал циксса мандатру ласунссар, вил пик­рилий?
— На мудангу депутатътурал бачIи корпус территориал гьанулий хIасул хьун аьркинссар тIутIиминнал чул бувгьуну уссияв, шамийла-мукьийла навагу мукун увчIуссара. Микку къай­гъурду чIявуссар, захIматссар, захIматнугу, му тIайланнасса демократияр.
-«Единая Россия» партиялул конкурент цумур партия дур Дагъусттаннай, соцопрос дувардув?
-Жу бунияласса хъиривлаявуртту дуварду, амма «Единая Россиялущал» ччалли дуккансса бюхъу бусса цамур партия дакъар республикалий. Агьалинан даши дизлазисса партия дур «Единая Россия», му властьрал партия дуну тIий бакъарча, мукуннасса кьудрат дусса, агьалинаву вихшала цIакь дуллалисса цамур партия дакъану тIий Дагъусттаннай. ХьхьичIва бувчIавурттай ххюра партия гьур­тту шайсса диркIхьурча, жу утти 23 партия гьуртту хьун ритарду, ссаву ци буссарив чIаланшиврул. Ттун ччай бия цуку-цукунсса идеяр­тту, ресурсру, резеврду дуссарив ялун ливчуну. Къадурккунни царагу мукунсса партия.
-Юлия Юзик тIисса душ бур Михаил Ходор­ковскийл «Аьчухсса був­чIавуртту» тIисса проектрал кумаграцIух Юждаграя кандидатура дишин ччисса. КIуллив вин му душ, баврив муния?
-Мунил чирчусса ца макьала дурккуссия на, амма аналитикнащал, мыслительнащал хIисаврай увара хьунаакьин. Бухьурча Юлия Юзик мукунсса, на му ттучIанмагума буцивияв даву дулланшиврул. Масалдаран, прессалуву диялсса дахханашивуртту дував, мугу ца хъунмурну бивтун, бюхъу-хIарачат ккаккан бувансса хIалу мунихьхьунгу дулувияв.
-Госдумалувунсса був­чIавурттащал архIал зучIа Халкьуннал Мажлисравунсса бувчIавурттугу хьун най дур. Мунил сос­тав мадарану баххана хьунтIиссарив?
-На 50 процент баххана бувансса масъала хьхьичI бишав. ЧIявуми депутатътал тикку лахъи лавгсса бур, цимирагу созывраву цIакь хьусса. На миннащал цинявннащал ихтилатру буллай ура. МахIачкъалаллал шагьрулул совет жу 60 процентрал баххана буварду. Ва яла хIисавравун ласунсса ишгу мури, жу цинявппагу агьалинал ихтиярду дуручлансса инсантурал цIарду ришлай буру. Уссар шагьрулул собраниялул советраву даву дакъаминнал вакилгума. Буну тIий даву дакъасса агьалигу, минналми мурадругу буручлан аьркинну буну тIий.
— «Единая Россиялуву» укунмасса агьлу чIявусса бурив? КIанттул агьлу властьрал партиялувун гъирарай бухлай бурив?
-Бур къаучивияв. Дагъусттаннай партиярдая хъар дакъасса символлу, лишанну цикссагу ду­ссар. ЦукунчIавсса партиярдавун хIала хьун къаччиссагу буссар.
ЖучIа дусса ца партияр – Да­гъусттан.
-Инава Дагъусттаннал БакIчину усса 3 шинал мутталий бювхъурив террор ва зулмурду чан буван? Чачаннавусса тагьар Дагъусттаннаймунищал цачIу дишинссияв?
— ЦичIар щищалчIав лащан дуллан, цачIу дихьлан ччай акъара. Кьянкьану учин бюхъанссар, кIира ва дачIи шинал лажиндарай жучIа террорданул къавгъарду къавхьуссар куну. Мури агьалинан террор кьамулну дакъашиврул барашинна. ХьхьичIсса шиннардий чIявусса шайва органнал зузалт оьрмурдацIа буллалисса оьзрурду, утти мигу чан хьуссар, дукIу 12 иш хьуссия мукунсса. На Дагъусттаннайн увкIсса чIумал, низам дуруччай органнал зузалт нигь дуну, даврий лаххайсса форма спортивный сумкардаву дирхьуну занай буссия, даврий ла­хханшиврул. ХIакьину мукунсса иш бакъассар.
-Тагьар даххана шаврил хIарачат щилли?
— Бюхъайссаксса марцIну ва аьчухну власть зий душиврийн бувнур. Жу агьали кIункIу буллай буру жущалва аьчухну зун. Жуйнна вихшала дишиншиврул. Агарда ми жучIанма кIункIу къабарча, жун кIулли ми бандитътурал, фанатиктурал ишла бувантIишиву. ВластьрачIансса ххуллу тIивтIуну бухьурчанни агьали чагъарду, аьрзарду чичлан бикIайсса, агьалинал дакIниймур лаласун шайсса.
-Хасавюртливсса «Северная» тIисса мизитраву ва шинал дайдихьулий, силовиктурал спецоперация бувну, инсантал гьулусан бувна. Мизитгу лавкьуна, мивун чаклийн радикал тарап дургьуми батIлай бур тIисса хIучча хьхьичIун бувгьуну. Агьали рязи бакъа бия, цивппа цанма ччисса кIанттурдай чакру бан къабитлай буру тIий. Мизитрал имамгу, цува душманшиврий ивхьунна тIий, рязий акъа ия. Экстремизмалун ххуллу кьукьиншиврул, мукунсса кьяйдарду ишла дуваву тIайлассарив?
-Экстремизм ва терроризм – ми анжагъ бачIвасса хаварду бакъар, нахIакьдансса щак-щук бакъар. ЧIярусса терактру хьунни жучIара, билаятрай хьуминнувугу дагъусттаннал террористътал хIалану лякъайва. Ми хIакьину хьусса террористътал бакъая­хха, ми хIадур буллалисса кюртти бивкIссар Дагъусттаннай. Властьран ва общественностьран уртакьну зун багьлай бия террористътал ва фанатиктал хIадур буллалисса кюртти, ялун личингу бувну, бухлаган буваншиврул. Агьалинал мюхчаншиву дуруччин багьлай бия, мунияту щак-щук бусса инсантал сияхIрайн ласун багьунни. Му даву гихуннайгур дуллан аьркинсса. Мура райондалий ду­ссар ца хъуннасса шяравалу, ти­кку мизитругу чIявусса бия, гьармагу цала мизитравун занай ия чак­лийн. На, тикку оьрчIал садик ва медпунктгу бувну, тайннахь увкуссия: «На гихуннайгу укунсса давурттив дулланна, зу инсантал кунма, бусурмантал кунма, зулва-зулва мизитирттавун къазанай, цачIу чак­ру булларча». Муния махъ, тихун лавгсса чIумал, ттун ккавккуна, яругу мукьал буцIин бувну, хъямала багьлагьисса чиваркI. Гай лявкъунни диндалул личIи-личIисса течениярдал чул бувгьуну тIий, ххюра шинай ххавххун бивкIсса уссурвал. Му дакъарив идиотизм, фанатизм! Инсантал занабитлан аьркинссару. ПаччахIлугъралгу Аьрасатнал бусурмантал цачIун бувансса хIарачат бикIан аьркин­ссар. На ттигъанну хьунаавкьура муфтий Равиль Гайнуттиннущал, мунащал хьунаакьиннин респуб­ликалул муфтий АхIмад-хIажи Аьбдуллаевлущалгу хьунаавкьу­ссара, кIиннахьвагу учав: хъяврин хьуну, бяйкьу ххуллийн багьсса агьлу – ми жулва агьлур, жува ми занабитлан аьркинссару бакIрай бацIан бувну.
— Циванни туну Хасавюртливсса мизитраву хьумур зулмулун, къия даврин хIисав буллалисса?
-На цал ттигу тикрал буллай ура: «Северная», «Южная» ва мукунмасса мизитирттавусса инсантал ИГИЛ-данувун ( Аьрасатнаву къадагъа дусса террористурал организация – «ИЛЧИ») кIункIу хъанай бушивриятур гъалгъа. Ттул позиция укунсса бур: агарда цания ца мадрасалувун, мизитравун занай ивкIманая террорист хьурча, му мадрасалун ягу мизит­ран ци-бунугу бан аьркинссар хъирив багьну. Жяматраву низам дишин аьркинссар, аьйкьлакьима тIулуйн уцинсса хIарачат бувну. На ца шяраваллил агьулданухь учав: «Зул шяравасса ххюя инсан террористурал кьюкьлуву бур, чув дур миннал къатри? Циван къачичлай буру миннал къат­рай, «шиву ватандалийн хаин хьума, террорист яхъанай ивкIссар» куну? Зуния буру чIаххурайсса фронтовиктурал къатрай, ва пулан аьрайн лавгссар тIий чичлай.Террористурал цIардугу чичларча? Жямат кьюкьин бувсса ми инсантурал суратру циван дакъассар мизитраву?»
-Гимрилив чIявуми агьлу сияхIрайн лавсун бур террористуран кумагру буллалими хIисаврай. Профучетрайн ласаврия рязий бакъа бур ми.
-Иш бусса укунни. ЦIубутIуй ми ттучIан бувкIуна, жул шяраву оьрчIал садик бакъар тIий. На миннахь увкуссия, зу паччахIлугърайн битлай буру, цайнна ка гьаз дуллалиминнаннив паччахIлугърал детсадру буллан аьркинсса, куну. Чани бувцуну бур шяравун, асфальт бувтIусса ххуйсса ххуллурду бувну бур, агьали тIурча бусрав-барчаллагьран ярагъ кIунттил бугьлай бур. Нава миннащал хъинну аьнтну гъалгъа тIий ивкIун тIий, ца нюжмардува цIуницIа лавгссияв хьунаакьин. На учав: садикгу буванну,спортзал бакьин буванну, медпунктрай ремонт данну, зугу низамрай бикIан махъ булара, агарда террорист уккарча, зулва оьрчIру муначIан гъан хьун мабитару, бусияра, аьркиннийн баян бувара нигьачIаву дусса иш бушиврия. Му ихтилат хьуну ца зурува хIукуматрал дуллансса давурттал кьутIи цIакь дурссия. Цинявннай аьйрду къаккаклай, общинардал мяълумсса ихтилатру бикIан аьркинни. ХIатта ми сияхIру сакин дулланнингума, на жяматращал маслихIатрай сакин дувара увку­ссия. Амма, ласурча, масалдаран, школалул директорнал арс террорист ухьурча, циванни му инсан директорну зун?
— Гимриллал агьлу бавкьунав ина тIутIимуницIун?
-Къабавкьуну цамур ххуллу чув бия? Я аьркинну бия террористурал-фанатиктурал чул бугьан, ягу, паччахIлугърал дуллалимуницIунгу кабавкьуну, ххуйсса оьрму дузал бавриха зун.
-Даву дакъашиву хIисав­равун ларсун, республика махъун дагьминнавух дур. Тагьар къулай дувансса балжисса планну дуссарив?
-Даву дакъашиврущал талатисса паччахIлугърал программа бартдигьлай буссар Дагъусттаннайгу. Шанна шинал мутталий дузал бувссар 20 азара инсаннансса зузи кIанттурду, гьар шинах сезондалул чIумалгу 25 азаруннансса даву дикIайссар. Амма зий бунува, зий бакъашиврун ккаллий­ссагу чIявусса бур жучIа. 250 азара инсан зий унугу, зий акъассаннун ккаллийсса ур. Инсаннал дур бизнес, дур ферма, бур базаллуву кIану, амма му цукунчIавсса налогру дуллай акъар. Мукун регистрация дакъасса бизнесраха зузимигурхха бусса ФОМС-рал биялдарай. Яъни паччахIлугърал гьар шинах миннан харжи дувай­ссар 3-4 миллиард арцул. Мунияту на регистрация къадурну зузими низамрал ххуллий зузи буван аьркинссар тIисса масъала хьхьичI бишав.
— Дагъусттаннай даву да­къаминнаву чIявуми жагьилтал бур, гьамин даву дакъашиврулли ми Сириянавун бикIу, вацIравун бикIу кIункIу буллалисса тIий бур.
-ЖучIасса агьалинаву 50% 30 шин хьун дурасса инсантурал бур. 56% агьалинал шяраваллил кIанттурдай яхъанай бур. Ми даву дакъултравух бур, амма ттул тезис укунссар: шяраваллил кIанттурдай даву дакъулт къабикIайссар. Агарда инсан зукъазий ухьурча, му я инвалидри, я чIиви оьрчIри, ягу пенсионерди. Махъми циняв зун аьркинссар. Вил бур цIуку, вил дур щарсса, бур ахъ, дугьлай, ттихIлай зун аьркинна. Ттул дур хъун да­къасса шяравалу, микку яхъана­хъисса уссил учай, ца на акъасса хъу дугьаврия хайр буссар чайсса акъар куну. Зунттал халкь мудан хъу-лухччаха зийри маэшат буллай бивкIсса! ИчIува мудан бивкIссар нисирал бюкь, ччатIул парча, дяркъусса щин, байран кьинирдай биххайсса бивкIссар хIайвангу!
Таржума
ПатIимат Рамазановал