Ватандалия архссаксса ватан аьзизну

51_3Цикссагу дагъусттанлувтал бур, хаснува Хъун дяъвилул махъсса шиннардий, билаятрал хъуншагьрулийн дуклан лавгун, тихва миналул хьусса. Буттал кIанттуя, ниттил мазрая ябувцун бухьурчагу, тайннаву хъиннура дур цалла Ватандалухсса ччаву. Вайннал сипталийну сакин бувну бур Дагъусттаннал магьирлугърал ва аьдатирттал кюру – Москавливсса дагъусттанлувтурал Культуралул центр «Дагестан», цилгу цачIун буллалисса зувиллийсса миллатру.
Кьуниясса шиннардий муний каялувшиву дуллай ур Дагъусттаннал хIакьсса патриот, Москавуллал элмулул элиталуву хъинну бусравсса аьлимчу, техникалул элмурдал доктор ХIусайнов Арсен Буйдалаевич.

— ХIакьинусса кьининийн ссая пахру бан бюхъанссар центрданул давриву?
— Нагу, центрданул чялишсса уртакьталгу пахрулий буссару вай 25 шинал мутталий центр цасса, щаллусса, зун каши дусса структурану ябан бюхъаврия. Умуд бур гихунмайгу вава даражалий буруччин бюхъанссар тIисса. Дагъусттаннал цIа щяв рутансса иш хьун къабитарду. ЩищачIав къабюхъантIиссар центр я миллатирттал дянивсса бувчIа-къабувчIавурттаву, я экстремизмалул тIуллайну тахсирлув бан. Гьарцагу ишираву Дагъусттаннал цIа лайкьну дуруччин бювхъуссар жуща. Москавливгу, Дагъусттаннайгу жул сий хъуннассар, хIурмат лавайссар.
— Кьунияхъайсса шиннардил дянив тамансса аьдатругу салкьи хьуну духьунссар центрданул? Зу дуллалисса хъин-хъинсса давурттая ватандалийнгу баяй.
— Культуралул центр сакин баннинма, 70-ку шиннардия шихуннай цIакь хьусса аьдатри гьар шинал Ххувшаврил кьини АхIмад-хан Султан ва Наби Аминтаев бувччусса Новодевичий хIатталлив батIайсса. Ва кьинилия чIявуссаннан хавар буссар, цалва оьрчIащал, тIутIал кацIругу канихьну, учIайссар 200-300 инсан. Гьаттардий тIутIал шалкригу бивхьуну, алхIам бувккуну махъ, вай миллатрал пахрулунсса кIиягу лаккучунал гьунардая бусайссар, жула хъирив наниминнаву ватандалухсса ччаву тарбия даву мурадрай. Мукунма лагайссару Танкаевлул гьаттайнгу. Дарусса кьини духьурча, хIатталлия арх бакъасса кьанив маевкагу дайссар.
Гьарца шинах лув-ялув июнь зуруй дайссар медициналул зузалтрал кьинилул байран. Му байрандалий тямадашиву дайссар ХIакинтурал ассоциациялул хъунама, профессор МахIаммад Аьбдулхабировлул. Москавуллал хьхьичIунсса хIакинтурал сияхIраву чIявусса буссар, хъуншагьрулул агьулданунгу ччянива бусрав хьусса, хIурматрал цIардангу лайкь хьусса жулва ватанлувтал.
Тамансса шиннур Дагъус­ттаннал халкьуннал канил сянатру Москавуллал агьулданун ккаккиялун дихьлай. Уттинин дурссар Бархъаллал, Оьргърал ва УнцIукIуллал сянатирттал кьинирду.
Дайссар «Интнил хьхьунил» байран.
Гьарца шинал октябрь зуруй байссар Расул ХIамзатовлул шеърирдал мажлис – «Белые журавли».
Дуссар Дагъусттаннал художниктурал ассоциация. Муний каялувшиву дуллай уссар МахIаммад Къажлаев. Ччя-ччяни дайссар му ассоциациялувун бухлахиссагу, ватандалияссагу художниктурал выставкарду. Ттининнин дарду МахIаммад Къажлаевлул, Муртуз МахIаммадовлул, Олег Пирбуда­гъовлул, Дибиргъазали Израиловлул, Амирхановлул, Клара Филлиповнал выставкарду. Дуварду ялагу цIанихсса скульптор Гъазалиевлун 90 шин шаврил юбилейран хас дурсса хъуннасса выставка.
Дуссар Аьлимтурал ассоциация. Муний каялувшиву дуллай уссар профессор Казбек Султанов. Жун ччай буссия Дагъусттаннал ХIукуматран маслихIат бан шийх зузисса жулва аьлимтурал хъиривлаявуртту, проектру республикалул производствалуву ишла дуллан.
Дуссар Дагъусттаннаясса студентътуращал ва аспирантътуращал зунсса Жагьилтурал ассоциация. Дагъусттаннаясса ва Чачаннавасса чIявусса студентътал дуклаки­сса Плехановлул академиялуву, Губкиннул цIанийсса навтлил ва газрал институтраву, МГУ-луву ва экономикалул институтраву сакин бувну бур интернационал клубру. Ми вузирдал ректортурал дуссар постпредствалущалсса ва культуралул центрданущалсса дахIавуртту. Миннащал икьрал дурну дуссар гьар шинах ирглий цумур-бунугу ца вузраву «Дагъусттаннал культуралул кьинирду» дуллансса. Ларгсса шинал Дагъусттаннал кьинирду дурссар Экономикалул институт­раву. Гьашину дурссар МГУ-луву. Му кьини студентътуращал хьунабакьайссар Москавливсса дагъус­ттаннал интеллигенция. Чялишсса гьурттушинна дай жагьилтурал цаллагу. Цивппа дуклакисса вузраву сакин дайссар дагъусттаннал художниктурал ва канил давурттал выставка. Хьунабакьаврий ихтилат­ру байссар вузирдал ректортурал, жул центрданул ва Ккавкказнал халкьуннал конгрессрал вакилтурал, дяъвилул ветерантурал, цалва студентътурал. Центрданул цIания ихтилат буллалиманал бусайссар дунияллийх цIа ларгсса жула ватанлувтурая. Ихтилатирттая махъ ккаккан дайссар Москавуллал консерваториярттаву дуклакисса дагъусттаннал студентъталгу гьур­ттусса концерт.
Жул сипталий жагьилтуращал­сса вечерду ччя-ччяни дайссар Мос­кавуллал миллатирттал къатлувугу. Миккун хъунмурчIин бучIайссар студентътал ва аспирантътал.
Ялагу сакин бару спортрал бяст-ччаллугу. Москавуллал ХIукуматрачIасса Миллатирттал советраву зий дуссар национал журардал спортрал структура. Му структуралущал цачIуну дайссар лачIунбуккаврил турнирду, футболданул матчру.
Вай кIицI ларгсса давуртту дакъасса, ялагу Центрданул сипталийну байссар миллатирттал иширттайн, кIулшиву дулаврил ва магьирлугърал масъаларттайн багьайсса «ккуркки столлу.» ХIатта жу жува политикалия ятсса инсантал бухьурчагу, мунийн багьайсса суаллу жула дянив гьаз къабувну къашай. Ччан бикIай кувннах кувн­нал вичIидишин, жулвамур пикри бусан.
— Зулва хьхьичI бивхьусса мурадру дузрайн буккан бан ци захIматшивуртту хьунадакьлай дур?
— Жул давриву яла захIматсса буруккин бур жура дуллалисса мероприятиярттансса харж. Хъунмасса зал бугьан, техникалул дузалшинна, Дагъусттанная бучIан бувсса артис­турансса гонорарду дулун.
КIилчинсса буруккин бур жува заллусса къатри бакъашиву. Ва масъала чулийн буккарча, жул даву лапра гьарза-гьарта хьун­ссия. Вайми-вайми миллатирттал ккураннал цалла-цалла регионнал хIукуматирттал къатри ларсунни ягу дургьусса къатраву зий бур.
— Ча лякъару, туну, миксса мурадру дузрайн буккан бансса арцу?
— Цимурца Москавуллал ХIуку­матрал кабакьаврийну. Мос­кавуллал ХIукуматрачIа зий буссар Регионнал дахIавурттал ва миллатирттал политикалул комитет ва Москавуллал диаспорарду цачIун буллалисса Миллатирттал совет. Мивун бухлахиссар «Дагъусттан» культуралул центргу. Диаспорардал тавакъюрайн бувну, тIивтIуссар Москавуллал миллатирттал къатта. Жу жура дан дакIнийсса давурттал сияхI тиккун диян дайссар, тайннал, му сияхI зурул лажиндарай дансса давурттал пландалувун руртун, жухьхьун булайссар ми мероприятияртту дансса 200 инсан гьансса зал. Хъунисса мероприятияртту дан бугьайссар концертру дай­сса гьарта-гьарзасса зал. Мунихгу багьа булайссар Москавуллал ХIукуматрал. ТIайлассар, тайннал жуя дурсса давурттал хIасиллугу тIалав дайссар.
Москавуллал ХIукуматрал жул центрданух дагьайссаннуяргума ххишаласса къулагъас дуллай бур, Дагъусттанналмур ХIукуматрал чулуха,тIурча, цукунчIавсса кумаг асар къашай.
Ца-ца чIумал багьай шиккувасса жулва ишбажаранчитурайн буккангу. ХьхьичIва миннайн ччя-ччяни буккайссияв, чIяву хъанангу ламус хъанан бикIай.
— Аьрасатнал цайми регионнал центрдащал цукун­сса дахIаву дуссар зул?
— Москавлив бур Москавуллал ХIукуматрай сияхIрайн лавсъсса ва цайнува цивппа зузисса 100 центр. Жу уртакьну зий буссару миллатирттал политикалул совет­рал, Департаментрал, Миллатир­ттал къатлул лагрулуву. Центрдал каялувчитал хьунабакьайссару чIумуя-чIумуйн. Байссар цачIусса «круглый столлу», мероприятияр­тту. Миллатирттал къатлуву гьарца шинал дайссар, миллатирттал ккураннал сакин дурсса, 1200-ннийн дирсса мероприятияртту. Миннуйн жу кувннайн кувннал оьвчайссар. Хаснува гъансса дахIаву жул дуссар Ухссавнил Ккавкказнал халкьуннал организациярттащал ва Ккав­кказнал халкьуннал Аьрасатнал конгрессращал.
— Махъсса шиннардий СМИ-рдай ччя-ччяни хьунадакьайсса калима дур «ккавкказ тайпалул лажин» тIисса. Мунил хIакъираву ина ци учинна?
— Махъсса шиннардий жагьилтураву гужлан хъанай дия экстремизмалул, ксенофобиялул, национализмалул идеология. Ми иширттал жувунгу буруккин бутлай бия. Миннуйн къарши бацIансса давуртту жагьилтуращал дуллай бу­ссару. «Ккавкказ тайпалул лажин» тIисса тIааьн дакъасса калималущал жу Москавуллал ХIукуматрал ва СМИ-рдал даражалий талай буссияв. Махъ-зуманив му калима, хьхьичIара кунна, зума-ккарччулу дакъар.
— Арсен Буйдалаевич, барчаллагь хъунмасса Дагъусттаннал магьирлугъ дуруччаврил цIаний зул центрданул дуллалисса багьа бакъасса даврихлу. Буси вилва хъунмур оьр­му хас бувсса давриятугу. Цукун духIлай ура ина кIилийнусса гьиву?
— Мяйжаннугу, ттун багьлай бур кIилийнусса гьиву духIлан. ХIакьинугу биялсса штатрай зийна ура Москавуллал Авиациялул институтраву. Жаваблувсса МКЦ-лул каялувчинал давугу, хъинну захIматсса «ракетно-космическая техникалул» давугу архIал дуллан бигьану бакъар. Иш ттулла даву ххирашивруву бухьунссар. На хъинну пахрулий ура цIанихсса Москавуллал авиациялул институт­рал тарихраву ттулва захIматрал 47 шин душиврия. Гъирарай зий ура элмийсса давриха, дипломрал давурттал консультантну. Мунищала архIал ура жулва институтращал уртакьну зузисса предприятияр­ттащалсса кьутIирду чичлай. Ттул элмийсса даву дур ми предприятиярттал ххал бигьавуртту дуллали­сса. Цила чIумал сий бюхттулсса институтрал цIа дуруччин хIарачат буллай буру.
«Дагъусттан» культуралул центрданулмур давриягу укъаххара, ттунма Дагъусттан хъинну ххирасса буну тIий, хаснува, чIявуми оьрму бигьанийнмай лавгсса чIумал, бу­ттахъал минагу дуручлай, аьрщараха зий, захIмат буллалими. Центрданул давриву ттул чIарав буссар хIакьсса патриотътал – ХIажи Сулайманов, МахIаммад Аьбдулхабиров, МахIаммад Оьмаров, Амир Амиров ва Виктор Свистунов.
ЧIун рахIму бакъа най дур. Жу цинявппагу пикрилий буссару жулла даву ирсирай дулунманал, луглай буру му лайкьну дачин дансса инсаннах. Амма жяматийсса даврий уква зун жагьилтуран ччай бакъар. Ччива центр булун Да­гъусттангу ххирасса, бюхъу-бажар бусса, 25 шинал мутталий бувсса захIматгу ябансса жагьилсса инсаннал кIунттихьхьун.
Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал