ЧIава сержант Дацилавхъал МухIаммад

Кьубиял шяраваллил жяматрайн цимийлагу захIма-захIматсса кьинирду, лухIи баларду ливккун бур. Цалчинмур балану хьуну бур, хьхьичIуннайсса шиннардий чIявусса агьали оьрмурдацIа хьусса, «бабаъ» (кьявда) азаруннил кьатI бувсса. КIилчинмургу хъанай бур 1936 шинал 9 кулпат, мюрщисса оьрчIащал, къари-къужращал, цала тIювардугу, дусса мискиншиягу кьаритан бувну, ятIапрай, ницал аьравалттай лап бугьарами ва мюрщи оьрчIругу щябивтун, Щурагьун гьан бувсса, кулакталлу тIий. Миччагу Къазахъисттаннайн тIайла увкссар 60-яту ливчусса инсан. Шамилчинмургу – 1937 шинал, «Тройкалул» щатIухьхьун биривссар тIий, хьхьунил-хьхьудяризал 10 адамина, кьабитан бувну жагьилсса кулпатру ва мюрщисса оьрчIругу, 10-15 шиннугу дуснакьрал дуллуну, Сибирнавун гьан бувсса, 6-гу аьщун изан увсса, кIава «Тройкалул» хIукмулийну Туралилий.

Жяматрал ялун бивсса яла хъунмамур балану хьуссар Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви. Та дяъвилул язисса 73 виричу оьттул майданнай личIан увссар, 56-гу ачIи-кьачIину, душманнал ккуллардугу чурххардиву щурущи бувну увкIссар. ХIакьину душман ххит буккан увну 70 шин хъанахъисса шадлугърал байрандалийннин цаягу къаливчIссар.
КIай зана къавхьу­сса 73-гу чIава жагьил, чIири-ссир­ссил­ттурагу хьун дурасса, бат хьуну лавгссар 20 Виричу: Исупов Исуп, Аьлиев Дивирав, Макъиев Кьасин, Аьвдуразакьов Юнус, ХIамзалаев МухIсин, Бирцинаев Ирвагьин, Къандалаев Садикь, Аьлиев Абул-Муслим, Авчиев Закир, Сугъуев Жалалуттин, Мачаев Аьли, Билалов МамматI, ПаттахIов Жавраил, Мавранов Садруттин, ХIусайнов Аьвдуллагь, Оьсманов Аьвдул-Камал, Сулайманов Ширвани, АьлимахIаммадов Имамуттин, Къиштилиев Бадруттин, Сурхаев Аьвдуллагь. Цикссагу духьунссия вай 20-гу жагьилнал дурсса виричушиву, ашкара дан къархьуна, ратIух ларгссагу. Аммарив миннал цIарду дуссар Виртталшиврий, хъамакъаритансса тарихрал гьайкалданий.
Хъун дяъвилул гьурттучи Дацилавхъал МухIаммад ия цIасса уссал усттар, хъярчъчи, мажлисру-хъатIив цIу буну нани байсса, ххуйну чугур-къумузгу бищайсса, цалагу чугурданухун хъярчийсса балайрдугу учайсса. МухIаммад ххуйну кIулссия ттунагу. Мукьа оьрчIгу кьабивтун, увцуна дяъвилийн. УвкIун ия МухIаммад, дяъви къуртал хьуну махъ, ЯтIул ЦIукул ордендалущалгу, 3 медальданущалгу шавайн. ХIакьинугу хIайп тIийна икIара мукъуйгу цIу бусса, ихтилатрангу хъиннува тIааьнсса МухIаммадлущал хьунаакьинсса бахтти къашаврияту. Мунавусса дяъвилул фронтраясса хаварду ттирихьхьин къашаврия.
МухIаммадлуясса цаппарасса затру бувсуна мунал хъунама арснал Жалаллул: «Таний на мадара гьаз хьусса оьрчI ияв. Аьпа биву ппу уссал усттарну зий икIайва. Зун лагайва, цайми уссал ус­ттартуращал архIал, Чачаннавун, АьсатIиннавун, Къарачайнавун. Лях-карах учIайва ссайгъат-ссаламращал шавайнгу. Дяъвилул хавар бавсса ппу увкIуна цала янна-ярагъгу бавтIун, цува зий ивкIсса дуссукъаттагу лавкьуну. Цамур чIумал кунмасса авадан­сса ссайгъат-ссаламгу бакъая ва ххуллухь. Ниттил шяраваллил хъунаманал учIан ува тIий ур тIисса чагъар гьан бувну бивкIун бия. УвкIун хъирив кьини лавгуна ппу Гъумукун. Мура кьини ах­ттакьун чIумал увкIуна повесткагу ларсун. На дарсирдайн заназисса чIун дур. КIюрххих бавчуру ппу тIайла уккан паччахIххуллуцIсса гаражрачIан. ЧIявусса халкьгу бувкIуна му тIайла уккан», — буслай ур ва.
МухIаммадлул уссу-ссугу бакъая. Цува дакI хъинсса, аьмал-хасиятравугу авкьусса, халкьуннавугу бусравсса икIайва. Дяъвилия увкIун махъ шяраваллил ГЭС буллалисса чIумал бригадирну зий ивкIун ия.
Жалал буслай ур: «ТIайла увккуна ппу, чунайрив кIулнугу бакъая. Чагъар бувкIуна Ттуп­лислия: «Аьдат буллай буру фронтрайн, чагъаргу гьан мабару. Шикку хъунма хIаллай къабитанссару. Шичча най бунува фронтрайн гьан бансса хаварду бур. Нава ивсса кIаная чагъаргу гьан банна», тIий».
КIилчинмур чагъар бувкIун бур МухIаммадлуя 1942 шинал ахирданий – госпитальданий ура, куклусса щаву дирну тIисса. КIива-шанма гьантлува гава цала частьрайн гьан най ура, ганийгу, гава хьхьичIва кунма, цалва чичинна, чагъар гьан мабару тIисса. Аммарив МухIаммадлул шаппами нигьабусан къабан чагъарунний бувсун бакъар. Ванал бакIрачIан бувкIмурдив цамур бивкIун бур. Та яла къизгъинмур дяъвилул чIумал душманнал хъунмасса гуж бивчуну бивкIун бур Ккав­кказ кIунттихьхьун ласун. Гужсса талатаву най диркIун дур Марухуллал зунттал бурхIардий. Му ппурттуву чIивима сержант Дациев МухIаммад къуллугъ буллалисса взводрайн командованиялул амру бувну бур хархавар бакъасса рищаву дурну душманнайх, айщун ан махъунай тIисса. Му ппурттуву гьужумрай нанисса МухIаммадлул ччаннайн щаву дирну дур. ЛивчIун ур кIюрххилнин марххалттанил вив. Чаннахь бивщуми, ливтIуми батIлатIисса санитартурал увцуну ур госпитальданийн. Шикку кIул хьуну бур МухIаммадлучIан бувкIмур. Ва талатавриву Му­хIаммад лайкь хьуну ур ЯтIул ЦIукул ордендалун. Дяъви къуртал хьуну махъ наградарттащал увкIун ур шавайн. ЧIал къав­хьуну МухIаммадлул кулпат Аьйшагу ахиратрал хьуну бур. Цувагу, пенсиялийнгу увккун, МахIачкъалалив, цала ччанналгу инжит уллай, 70 шинавунагу къаувхна аьпалул хьуссар. Лякьлуя бивзмигу хIакьину цаягу ливчIун акъар. Ттущал хьунаавкьума арс Жалалгу ларгсса шинал ахират­рал хьуссар.
Хъун дяъвилул гьурттучи Дацилавхъал МухIаммад, я кулпатран, я оьрчIан, ягу цанна хIукуматраясса хIаллихшиву – пенсия-пособия, къатта, машина къавхьуна дунияллиягу лавгссар. Аьпа баннав цал.
Оьмахан Вагьабов
ш. Хъун Кьуби