Къучагъсса талаталал каруннил каманчагу аьтIутIи бувай

pz_24МахIачкъалалив ветерантал, аксакалтал бавтIсса цавагу мажлис, царагу шадлугъ къалагай Хъусращиял шяравасса ХIусайнахъал Сяид акъасса. Аьчухсса, мукъуй цIу бусса, хъярч-махсартту ххирасса Сяидлул муданма цащалвасса каманчагу мушакъатсса каниву тIуркIутIи бувну, бюхттулсса чIуний, вичIидирхьунайн асар биян буллалисса балайрду тIий чIюлу бай цумурцагу мажлис.

Андриана Аьбдуллаева
Оьрмулул 94 шин хьуну дунугу, шиннахьхьун рай къабуллай, цалва яхIиралгу, чувшиврул ва аслансса дакIнилгу увгьуну, жагьилминнаяргу хъит-шит буну, зирангну занай ур хIакьинусса кьинигу янсаврал кьанкьгу, ккуллардал щютIгу цирив кIулсса дяъвилул ветеран ХIусайнахъал Сяид. Увну ур Сяид хъунмасса кулпатраву. Ванал цалва бусласимунийн бувну, вайннал ичIува бивкIун бур ца нувци оьл. Ганил булайсса бивкIун бур ца кучча аьгъусса накIлил. Га кучча хIачIайсса бивкIун бур Сяид лякьлувусса чIумал ванал ниттил.
Мунияту ухьунссия, Сяид баргъ куна кIяласса увну ур. Хъуна хьувкун, ганая бакIрал авурсса, ябацIансса, зирангсса жагьил хьуну ур, хъинну балай учаврил гьунаргу бусса. ОьрчIния мукьах армиялийн гьаннин шяравусса шадлугъ-мажлисирттай гьуртту шайсса ивкIун ур. Комсомолтурал организациялуву зий, фермардайх, яттикъушайх лагайсса бивкIун бур концертру ккаккан дан. Сяид мудан цала каманчалущал икIайсса ивкIун ур.
Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьусса чIумал Ватан дуруччин аьрайн лавгун бур Сяидгу, кIия хъуними уссурвалгу. ХьхьичIра-хьхьичIсса кьюкьлувух лавгсса хъунама уссу Рамазан дяъви байбишайхтува ивкIуну ур. Шяравун цалчин «похоронка» муная дуркIун дур. Рамазан ивкIун ур станковый пулеметчик. Увччуну ур Рамазан Житомирдая арх бакъасса Лазовая тIисса станциялий. Махъва-махъсса ссихIирачIагу арс зана хьунсса тамахIрай бивкIун бур нину-ппу. Абачарал ва Сяидлул лахъисса дяъвилул ххуллу бивтун бур. КIия арс аьрай бусса Сяидлул нину-ппу цIараву кунма бивкIун бур. Ххуйну дакIний дур Сяидлун цува ирглийсса призывравух Армиялийн уцлацисса чIун. Ккуллал райондалия ванащал 100-хъайсса инсантал бувцуну бур. Шярава ванащал уцлай бивкIун бур Суллу Ися тIисса цамагу. Му тIайла уклай, ппайрду тIий, буцан бан къахъанай бивкIун бур нину-ппу. Му тIааьн къабивзун, Сяидлул увкуну бур: «Яр, зу му увний къаувщуссияв. Итаакьира. Щаллусса адамина, бярч куна, циван ушлай буру?». Му чIумал аьжаивсса кьянкьашиврул ва тяхъашиврул гьавас багьну бур инсантуравун. ЦIанагу Сяид мукуна мазрал пасихIсса, хъярч-махсара бан кIулсса ур.
Шама-шама арс аьрайн гьан бувсса ХIусайнал къатлувун шамагу арсная извещение дуркIун дур. Язухърихха нитти-буттай тIий, Абачаралсса шяраваллил хъуниминнал кьюлтI дурну дур. Ца чIумал мащилий ХIусайнахъал чIаттиравун кIива хьхьи бувххун бур. «Ил, вил кIиягу арс зана хьунсса бусан кIива хьхьи бувххунни жулванин», — куну, ххарил вев куну бур Сяидлул буттал. Амма хъунма хIал къавхьуну Сяидлул извещение дуркIун дур. Шанку хьхьугу дурну, 8-ку хьхьунил цадакьа буллалисса чIумал, Сяидлул чагъар бувкIун бур демобилизовать увну шавай най ура тIисса. Му хавар бавсса нитти-буттал ххаришиврул дазу-зума къадиркIун дур. Сяидлул ниттил увкуну бур: «ЦичIар къадиртун, гьарзат дукияра, хIачIияра, ххишала мабучIару. Сяидлул чагъар бувкIунни шавай най ура тIисса». Му цурдагу дуки-хIачIиялул кьянатсса ккашилсса чIун диркIун дур. Ва укунсса чIумал нитти-буттал бувсса цадакьа хьхьичIун багьссарив, Сяид мяйжаннугу зана хьуну ур дяъвилия. Ва увкIун ца зурува увкIун ур Абачарагу. Му шавай нанисса хаварданущалсса ча­гъар лавсун увкIсса почтальоннан ца чIи буллуну бур ванал нитти-буттал.
Сяидлул дяъвилул ххуллу Моздокрая байбивхьуну бур. Пулеметрах душмантурацIух цIу дихьлай, хьхьичIун ххяв­ххун нанисса зирангсса Сяидлухь архIалми тIун бикIайсса бивкIун бур: «КIиринийн ххя­ххан гьалакшиву цира, ивчIан анаварну урав?». Душманнал дурччусса минарду пIякь къаучай дуллай, аьралуннан ххуллу тIитIлай икIайсса ивкIун ур ва. Цал душманнал гужсса артиллериялул цIу дирхьуну, циняв ппив-ххив хьуну, Сяид дяъвилул майданнив цувалу ливчIун ур. Янил ляпI учиннин, чарив къакIулну, ккуллалул урчIамур канил кIисри зурчIайтIи бувну бур. Хъяр-хъяр тIий оьтту нани­сса кагу кьяпуву дирхьуну, санбат хьунабакьиннин най ивкIун ур. Кьяпа бувцIусса оьттувусса канищал кIулшилия лавгсса Сяид гьаз увну ур цамур частьрал аьралитурал. Му чIумал гьан дурну диркIун дур шардай акъа хьусса Сяид ивкIунни тIисса извещение. Ватан душманная мурахас дуллай къучагъну талай ивкIун тIий, Сяидлун дуллуну дур личIи-личIисса аьрали наг­радартту. Миннувух дур орден «Отечественной войны», «За боевые заслуги», «За оборону Кавказа», «За доблестный труд в Великой Отечественной войне» ва чIярусса цаймигу медаллу. Ванан цанна яла бусравмур дур Георгий Константинович Жуковлул медаль.
Дяъвилия зана хьуну махъ Сяид колхозрал хъуннасса фермалул хъунаману ивтун ур. Ванал 4 ххаллилсса арсгу, ца душгу бувну бур.
Сяидлул цинявппа оьрчIру цува кунма итххявхсса хьуну бур. Вай бусравну бур шяраваллил жяматрачIагу, цивппа кIулциринначIагу. Хъунама арс Аьвдулбарий – заслуженный нефтяник ур. МахIа тIима арс зий ур Абаканнай. Ванал цIагу хьхьичIунсса зузалтравух дур. Душ Бича хIакинни. Пенсиялийн букканнин Москавлив сий дусса клиникалий зий, кIулшивуртту дусса, хьхьичIунсса хIакиннан ккаллину бия. Мустангир тIима арс МахIачкъалалив ялапар хъанай ур. Пенсиялийн укканнин вагу жаваблувсса къуллугъирттай зий уссия. Кьурбан тIима малла ур. БивкIу-буккулий диндалул аьдатру щаллу дуллай, жяматран хъинну бусравну ур.
Букъавсун къабучIир Хъусращиял шяраву гьарнал хIурматрай кIицI лагайсса Сяидлул кулпат РайхIанатлуя. РайхIанат шяраву бур учинсса хъамитайпа бивкIун бур. ЦIакьсса зузала, ттюнгъасса нину, щябивкIсса кIану ххуй байсса хъярчъчи. Цалва кулпат ссахчIав мюхтажну къабитан Сяид уххаву къакIулну зун икIайсса ивкIун ур. Букъавгьусса пиша къабивтун бур. Мушакъатсса каницIух пяп-чарил давуртту дуллай, къатри хIулухIлай икIайсса ивкIун ур. ХIалтIилухун лавгун, миккугу жура-журасса давуртту дуллан икIайсса ивкIун ур. Сяид ивкIун ур школалул завхозну, завскладну. Ванал хъатIал, мажлисирттал гур дайсса диркIун дур. СяидлучIа цачIавагу тачIав хъамал чан къашайсса бивкIун бур, цувагу чIатIи хъамаличу ивкIун ур.
Мукъуй цIу бусса, лакрал фольклорданул вагьвикI Сяидлул лахъсса кьиматгу, лавайсса хIурматгу хъуниминначIагу, жагьилтурачIагу бур.
Уттигъаннугу фронтовиктал бавтIсса кIанай, цала зумувну каманчагу бивщуну, аьрали балайрду тIий ивкIун ур Сяид. Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул, мунал балайрду ххуй бивзун, ца балай лакку макьандалийгу уча увкуну бур. Увкуну бур Сяидлул халкьуннал макьаннайссагу балайрду. Миннух вичIидирхьусса Рес­публикалул БакIчиналгу увкуну бур: «Укунсса инсантурал аьрай виричушивуртту къадурну ритайссарив», — куну. Цащала архIалминнайнгу тапшур бувну бур, ва адаминан «Культуралул лайкь хьусса зузала» тIисса цIа дулун аьркинмур щаллу дувара, ванан къадуллуну щин дулай­ссар му цIа куну.
ХIакьинурив ттун бавунни ххарисса хавар – Сяидлун му цIа дуллуну дур тIисса. НукIура лайкьссия. Чув ухьурчагу цалла цIа бюхттулну ядуллалисса, авцIусса кIану чIюлу буллалисса, бургъия кунма чани нанисса адамина ур ХIусайнахъал Сяид.