УмудрацIун, хъинмунийнсса вихшалагу цIакь дувайсса кюру

I_4МахIачкъалалия Сулакьрайн нанисса паччахI ххуллул урчIа чулий, хьхьирил зуманицI, сайки 2 шинал хьхьичI, «Надежда» тIисса Республикалул Реабилитациялул центр тIивтIуну буссия.
ТIивтIуну хъунма хIал къалавгнугу, мушакъатсса, бусса оьрмулий цIуцIаву яла къагьайсса оьрчIан ххуйсса кумаг буваврил цIа ларгсса ва Центрдания бавну, шиккун бучIайссар,
ца жулла республикалия бакъа, чIаххуврайсса регионнаягу. Цумур-цагу идаралул тIайлабацIу бухьунссар гьунар бусса, цалва пиша кIулсса каялувчи акъа, ххуйсса, бавкьусса ва нахIу-хIаласса коллектив лагма лагавривугу.

2013 шинал тIивтIуния шинай Центрданул каялувчину зий ур Ханбалаев Тимур Исамуттинович.

Залму АьбдурахIманова
Увагу ва центрданий зий усса ур 166 инсан. Медициналул пишакартал бакъасса, шикку зий бусса бур социалсса педагогтал, психологтал, логопедтал, тарбиячитал ва оьрчIан ялунсса кIулшивуртту дулайсса личIи-личIисса пишакартал.
Центрданийн кьамул бай­сса бур дахьва бувсса вилттили оьрчIая тIайла хьуну, оьрмулул 18 шин хьусса жагьилтурайн бияннинсса оьрчIру ва душру.
Шиккун бувцуну бучIайссар жунма гьар кьини, жулва оьр­чIавух, детсадирттаву, школардай ххалкъашайсса, хъунмур чIун цалла ичIура, нитти-буттал, уссу-ссил чIарав гьан дайсса, мукьва чIирал дяниву хъуни шайсса, ДЦП-лул къашавайсса, синдром Дауна, аутизм дусса оьрчIру. Мукунма центрданий реабилитациялул курс бувайсса бур бурхIал ттаркI даклакисса, сколиоз ва ттурчIардил цаймигу азарду дусса оьрчIан. Мюрщи къашайшалтран цала ччаннай цивппа тин-шинмай хьун, дукра дукан, щябикIан-бизан, лу, кьалан канил бугьан захIмат шайсса бухьувкун, ихтияр дусса дур вайннащал архIал нинухъру ягу цама ургалагу кьамул ансса.
КIира зивулийсса, гьарта-гьарзасса кабинетру ва оьрчIру уттубишин, бигьалаган циняр шартIру дусса ва центрданий цал архIал 200-сса оьрчI кьамул айсса ур.
ОьрчIал цIуллу-сагъшиврул ялув бавцIусса, вайннан личIи-личIисса кумаграл процедурартту ва массажру бувайсса кабинетру бакъасса, шикку мукунма бур хъинну ххуйсса, уттизаманнул технологиялул дузалсса, аьркинсса кьай-кьуй, му-та дусса, сенсорданул ва къундалул терапия дувайсса кабинетругу.
Центр цуппа лак цIусса миналийн бизан буллалисса Новостройрал тия чулий бухьувкун, гьар шичча ттулва аьрххилий нанийни ттунгу «ва идаралий жула лакрангу давурттив хьухьунссар» тIисса пикри шайва.
Мяйжаннугу, центрданул бавкьусса ва нахIу-хIалимсса коллективраву лакрал цIусса щархъавасса жулва душру-хъами зий бусса бавукун, ялун нанисса Хъаннил байрандалул хьунийн, ттунгу ччан бивкIунни вайннащал хьунабавкьуну, укун захIматсса ва къабигьасса цIуцIавуртту дусса оьрчIащал дуллалисса давурттая ва цаятува цIухху-бусу бан.
На центрданийн лавгсса дарщу-дарккусса кьини гьарта­сса ва лази-ларкьусса, чIал къархьуну интнил бургъил щюллишиврувун дахьлаган дувантIисса хIаятравун буххайхтува, дакIниву цукунссарив ца синхралсса, дакI аьраттал дуллалисса, «я Аллагь, цума-цаннангу, булурча, цIуллу-сагъсса бакъа оьрчI къабулуннав» тIисса аьжаивсса пикри хIасул хьуна. Идаралул вив бувххун, ттула хьунийн бувксса центрданий зузисса Бадрижат МахIаммадоващал жанахIравух 2-мур зивулийн гьаз хъанахъийни, «вайгу жул оьрчIал канил дурсса затрур, тайгу жул оьрчIал дирхьусса суратрур», тIий, чIири-хъунсса экскурсиялия махъ на мукIру хьунав ва центр мяйжаннугу гьарца оьрчIал ялув бавцIуну, хъуннасса даву дуллалисса, республикалул даражалийсса цIуллу-сагъшиврул идара бушиврий.
ХьхьичIва-хьхьичI на бувхсса, Центрданул каялувчинал хъиривчу Светлана Ржевскаял ттущалсса ихтилатраву бувсуна цилла каялувшиннаралу зузисса коллективрал дуллалисса давурттая, вайннаясса тIалавшиннардая, мурадирттая ва масъаларттая. Ванил бусаврийну, хIукуматрал чулуха гьарцагу аьркинмунил щаллуну, дузалну бунугу, ляличIисса мюрщи къашайшалтрал категориялущал зунсса пишакартал биял къахъанай бусса бур. Ва бур вайннал агьаммур масъала: логопедтал-дефектологтал, социал-педагогтал, психологтал биял къахъанахъисса. Центрданий курс буваншиврул, районнайсса УСЗН-рая направлениягу ларсун, оьрчIал цIуцIаврил чагъардугу канихьну бучIан аьркинну бусса бур. Светлана Витальевнал бусаврийну, центрданийсса къашайшалтраву яла чIявуми ДЦП-дусса оьрчIру бусса бур. Шиккусса пишакартурая яла хьхьичIмур тIалавшин вай оьрчIан багьу-бизу лахьхьин бан, бувккумур, бувсмур оьрчIан дакIний личIансса куццуй тик­рал буллалаву, лахьхьин буллалаву дусса дур. Центрданул гьарцагу дуллалисса даврия, шиккун кьамул байсса гьарцагу шаттирая ДР-лул Соцзащиталул министерствалул сайтрай бувсун бусса бур.
Идаралул 1-мур зивулий оьрчIал цIуллу-сагъшиврул ялув бавцIусса медициналул зузалтрал кабинетру бия, 2-мур зивулий тIурча бия психологтурал, педагогтурал кабинетру ва уттубишайсса, бигьалагайсса къатри. Ва психологтурал ва педагогтурал кумаграл отделениялул хъунмурну зий бур ЦIусса ЧIурттащатусса Адамова Муъминат Султановна. Муъминат, тарихрал факультетгу къуртал бувну, ЦIуссалакрал райондалий 8 шинай Социал кумаграл центрданий педагогну зий бивкIун бур. Утти, шихун бивзун махъ, центрданий цаппара хIаллай гава цилва пишарай зий бивкIун бур. Муъминатлул хIарачат, даврил сант кIул хьусса ванил каялувчитурал отделениялул хъунмурну цIакь бувну бур.
— Ттулмур даву, хъунмурчIин, чагъардащал, жаваблувсса давурттащал дархIусса дунугу, ттун ттунмарив гьар кьини оьрчIру тIуркIу тIисса, бигьалаглагисса, махъру учин лахьхьин буллалисса кабинетирттавун буххан гъира бикIай. Жул отделениялий зий бур вай къашавайсса, шанма махъ куннил хъирив ку учин лахьхьин буллай хъунма­сса захIмат бихьлахьисса ссавур дусса пишакартал. Хасиятрал ссавур дикIан аьркиншиву духьунссар ва даврил агьаммур тIалавшингу. Медициналул кумаг бакъасса, шикку оьрчIан гъалгъатIун, цаннащал ца дусшиву дуван лахьхьин бан, сурат дишин, пластилиндалия ва-та дуллан лахьхьин бувайссар жу. ДЦП дусса оьрчIал каруннал, ччаннал бювчIунбишив къазузисса бикIайхьувкун, жул пишакартурал ми зузи бувансса тIуркIурду бувассар. Хъинну ххирар вайннан пюрундалийн бивчусса къундалий суратру дихьлан. Ванийн учайссар «песочная терапия» куну. ОьрчIащал ба­къасса, жул психологтал зий буссар къашавайсса оьрчI нясивну бивкIсса ниттихъащалгу. Укун­сса оьрчIал бикIай хъинну ссавур духларгсса, депрессиялувун ччя-ччяни багьайсса нинухъру. Миннуву чIявумигу бикIай, кулпатраву къашавайсса оьрчI лявхъукун, ласурваврал кьабивтун, цалва балаллущал цивппалу ливчIсса. ОьрчIан за лахьлай, га ххуй чулинмай баххана хъанан бивкIукун, вай ниттихъул, симаннай нур лархъсса кунма, хъинну баххана шай. Умуд хъинмунийн, ххуймунийн бихьлахьи шай. Вари жул даврил мурадгу, — бувсунни Муъминатлул.
ОьрчIан маз лахьхьин буллай, чIурду тIайлану зумату буккан бан лахьхьин буллай, мюрщулт­рал каруннал моторика щурущи давриха ва цайми къайгъурдаха зузисса отделениялий зий бур Алиса ХIажимахIаммадова, Рената Жабраилова, ПатIимат Будаева, Индира Темирханова, Алфия Везирова.
ОьрчIан ца яла ххирасса сенсорный кабинетраву психологну зузисса Ккуллал шяравасса Зумрут Закаржаевал бусаврийну, укунсса журалул къашайшалтращалсса ванил давриву яла агьаммур мурад бусса бур, центрданува був­ккукун, цалва-цалва шаппагу, оьрчIан лавхьхьумур, кIулмур хъамакъабивтун, цанма кIулмур ишла буваву.
ОьрчIал каруннил мюршсса, личIи-личIисса жанграя суратру, мурхьру, тIутIив щаршсса, караматсса затирттал кабинетраву зий бур ялувгу кIицI лавгсса, на хьунабакьин ттул хьунийн бувксса, Чапаевкалиясса Бадрижат МахIаммадова.
— ТтучIан бучIайми оьрчIавух чIявуми душру бикIай. Вайннан хъинну ххирар жанграя цанна ччисса, ххуй дирзсса композициярду дуллан. Мукунна щащай цалла каний дахIинсса ягу щин-дунугу пишкаш дуван ччисса канишругу. Аллагьнал цIунцIия дуллусса, мушакъатсса бушивруцIун, хъинну дакIурдил марцIсса, чанна­сса, пайханмар­сса, хIилла цирив къакIулсса оьрчIру, душру бикIай вай. Инсаннан хъинбала бан ччи­сса, иттав бурувгсса, цивппагу хъинну бувмур бувчIайсса, барчаллагьрайсса оьрчIру бикIай. Вай оьрчIал дурсса яла ххуйми композициярду республикалул личIи-личIисса выставкардайнгу тIайла дуккару. Миккугу личIи-личIисса дипломирттан ва наградарттан лайкь къавхьуну къаличIару.
Центрданий жу жулва оьр­чIан ххуй-ххуйсса байранну, шадлугъру сакин дувару. Ми­ккугу жулва коллектив хIала бувххун, дурну декорациярдугу, щияркIуй махъун къабагьанну дувару сайки гьарцагу мероприятие…
Центрданул 1-мур зивулий бур мюрщултран ца яла ххирасса, хъунисса ва чаннасса чIавахьулттавух чIаравва хьхьири чIалачIисса, нахIу кьанкьру хIала-ккала хьусса столовая. Шиккугу зий бур хъинну цаннащал ца бавкьусса жулва лакку душру-хъами.
ТтурчIиял шяравасса Яшми Аьлиасхабова зий бур столовыйлуву дуки-хIачIия ита­дакьайсса, вайннул ялув бав­цIусса завхозну. Цила аьзизсса ЦIуссалакрал райондалия шихун нанийни ци ккакканавав, ци захIматшивуртту хьунадакьинавав тIий бивкIсса Яшми, укун ххаллилсса коллективравунгу бувкIун махъ гьакссагу рязийнугу, ххаринугу бура тIий, буслай бур шихунмай бизаврия.
Столовыйлуву хъунмур цIи­гьурну (поварну) зий бур ЦIу­ссаккулатусса СалихIат ХIажи­кьурбанова. Ванил кумагчиталнугу зий бур ЦIуссалакрал шяраватусса Саида Тиксанова ва Чапаевкалиясса Сюзанна Камилова. Мукунма вайннащал зий бур къумукьнал миллатраясса Зухра Батировагу. ОьрчIал дукансса дукиялул меню сакин давриха зий бур ЦIуссалакрал шяравасса Сабина Оьмарова.
Ахттая махъ бигьалаган уттубивхьусса оьрчIан гьанттайнсса дуллан хIадуршинна дан аьркинсса вайннахун бахкъачин нагу, чIяву суаллу буллай лахъи къалавгун, ттухра дурсса къулагъасрахлу барчаллагьгу куну, занахьура шагьрулийн.
Ахирданийгу ттула чулухату ялун нанисса Хъаннил байрандалущалгу, яла ххуйми умудру бишайсса шинал чIун – инт ялун нанаврищалгу барча буллай, ва Центрданий зузисса цинявппагу хъаннин ва оьрчIал ниттихъан чIа учин ччай бур тIайлабацIу, дакIурдивусса буцири буруккинтру буккаву, оьрчIая неъмат ккаккаву ва минная ххуймур-хъинмур бакъа къабаяву.