«Жулва Женя» бакъа къаучайссия

lalas_2ХIакьсса зунттал душ, ккули душ хьусса украинка Евгения къакIулсса, муния къабавсса нажагьсса бухьунссар Ккуллал шяраву, хаснува хьхьичIмур никирал инсантураву. ХIакьсса эшкьи-ччаврил бувцуну архсса зунттал шяравун бувкIсса Женял, цила гьавасрайнгу, асардайнгу хаин къавхьуну, щавщуну бур цIакьсса кюру Ккуллал шяраву.

Андриана Аьбдуллаева
Бувну бур ва Украиннал шагьрулий Краснодоннай. Медициналул училище къуртал байхту, тIайла бувккун бур зун Таджикисттаннайн. Тийх хьунабавкьуну бур мукуна институт къуртал бувну махъ зун тIайла увксса Ккуллал шяравасса МахIаммадов МахIаммад Тариевичлущал.
Цаннах ца эшкьи хьу­сса МахIаммад ва Евгения, талихI­рал ташугу бувну, бувкIун бур МахIаммадлул буттал шяравун Ккулув. МарцIсса ччаврил хьхьичI цичIар къадацIайссар учай. Нигьакъабувсун бур Евгения кIулбакъасса инсантурачIан, архсса зунттал шяравун бучIан, аьдат бакъасса бявкъусса гьава бусса, захIматсса шартIру дусса кIанттурдай, гъурбатрай мина дишин.
Бавкьуну бур аьмал-хасият ххуйсса украин душ Ккуллал жяматрацIун. Цалва мазгу, багьу-бизу ва аьдатругу лархьхьуну занакьулу бикIлакIисса, дакI хъин­сса, мяърипатрал бувччусса Евгения ккуллангу ччяни ххира хьуну бур. Шяравун бучIайхтува Женя зун бивкIун бур Ккуллал азарханалий патронаж медсестрану. Хъинну оьрчIай дакI цIуцIисса, миннал цIуллу-сагъшиврул ялув бавцIусса зузала бивкIун бур.
Бухху-букку чан бакъасса, оьрчIру чIявусса къуш бунугу, ванил ичIалугу мудан марцIну, лазиларкьуну дикIайсса диркIун дур.
— Ва бия баргъ кунмасса, чани ва гъилишиву нанисса хъамитайпа, — тIий, дакIнийн бутлай бур Ккуллал жямат.
МахIаммадовхъал кулпат гьарнал эбрат ласунсса, цаннан ца бувчIлачIисса, цаннал хIурмат цаннал буллалисса кулпат бивкIун бур.
МахIаммадлулгу, Евгениялгу ххуйсса тарбиягу дуллуну, ларайсса кIулшивурттугу ласун бувну, цалва-цалва оьрмулул ххуллийн бивчуну бур 8 оьрчI. Вайннаягу ниттин ва буттан лайкьсса, яхI-ламус бусса оьрчIру хьуну бур.
Цилла даву ххуйну кIулсса ва цIими ххисса пишакар, хъин­сса кулпат ва ххаллилсса нину Евгения дунияллия лавгун ца шин бартларгунни. Ванил инсаншиврия ва узданшиврия, аькьлу-кIулшилия хIакьинугу ца зумату кунма буслай бур Ккуллал жямат, гъан-маччами, архIал зий бивкIми.

Раиса МахIаммадова, ласнауссил щарсса:
Женя ттун цалчин ккавкссар 1966 шинал. Чаннану някIсса, ссавнил рангирайсса яру, чаннасса кIиз, чIивисса къинхъ бивкIсса май, исвагьисса чурх. Зунттал хъаннил янналувусса ца ссурухIи. МахIаттал хьуну ливчIра, ва шиккун ча багьссар тIий. Яла кIул хьуна ттун му Краснодон шагьрулиясса украин душ бушиву, ттула ласнал уссийн хьуну шиккун бувкIсса. Мунияр махъ та, цимил ккаккарчагу, Женя мудан оьрчIахасса къай­гъурдай бикIайва.
Мунил къайгъурду так цила оьрчIаха бакъасса, щаллагу щарнил оьрчIаха бия. Азарунния ливчусса къуш бусса хъуннасса Ккуллал щар. Гьарица къушливу 3-4 оьрчI. Женян ми циняв дакIних кIула. КIула гьарица оьрчIан цIа, та увссарив, ссал къашавай ивкIссарив. Му бия цилла даву ххирасса ва ххуйну кIулсса патронаж. На бучIайссияв шяравун шинай цал ттула ласнащал, отпускалул чIумал. Мудангу махIаттал хьуну бикIайссияв Женял кIай захIматсса зунттал шартIирдай цила къуш, шяраваллил хозяйство дачин дурсса куццуй. Шяраваллил агьулданул кIаничIансса хIурматрай ччима мяш хьунссия.
ДакIнийри, ца чIумал баччибакъашиву дурну оьрчIру прививкарду дан бувцуну къабувкIсса ниттихъайн гъалгъа тIий. Цахъи хIаллава, кIукIлу лавгун, увкуна: «Насияра, оьрчIру хIадур бара, нава бучIаннача шаппай», — куну. Мукунсса бия, дакI цIуцIисса, жаваблувсса.
Женя бия ххаллилсса кулпат, хъинсса нину. Ванил 8 оьрчI хъунигу бувну, ххуйсса тарбиягу дуллуну, цалва-цалва оьрмулул ххуллийн бивчуссар. Миннаяту ниттил тарбиялун лайкьсса, цивппа бусса кIанай бусравсса инсантал хьуну бур.
Ттула гъанчу, ласнауссил щарсса хIисаврайгу ххуйсса бакъа учин къахьунссар. Бия дакI аьчухсса, уздансса, дакIниймур лаласун кIулсса, гьарица ишираву чIарав бацIан хIадурсса.
Ттунмагу ЖеняцIа оьрмулуву бучIи лякъинсса чIявусса затру лавхьхьуссар. Ттулва пикрилий, ккуллангу ваницIа чан­сса къалавхьхьуссар. ЧIярусса шиннардий шяраву ялапар хъанай, кIиккусса хъанний дакI цIий, къаччан къабикIанну медициналул чулухасса, марцI-чапалшиврул хIакъиравусса маслихIатру буллан бикIайва. Кару ччя-ччяни шюшаван аьркиншиву, бявкъусса чарий щябикIан къабучIишиву буслан бикIайва. Ми маслихIатру муксса усттарну байвахха, щинчIав мунийн къаччан къабикIайва. Ккулув чIивиналгу, хъунаналгу ваничIансса хIурмат хъунмасса бия. Женя гьуртту шайва шяраву дуллалисса циняр мероприятиярттай, байва цищава шайсса кумаг. ДакIнийри, ца чIумал Ккулув шяраваллил кьини дуллали­сса байран дия. Му кьини шагьрурдая шяравун чIявусса халкь бувкIун бия. Женял шавхьуна цавай нахIусса ччатIру. Дуртун ца ххуйсса лачакгу, лавсун цила шавхьсса ччатIгу, чIюлуну лаххан бувсса кулпатгу лагма лаган бувну, бувккуна ккурчIай. Ххуйну кIула Женян зунттал халкьуннал аьдатру. Кулпатраву адаминал мукъул сий хъуннасса дия.
Муна мукун кIанттун лав­хьхьуну, чил аьдатру кьамул дурну, миннал зумувну сукку тIий бивкIун тIийри Женя чил инсантураву цалвамур кунма ххирану бивкIсса ва мукун ххуйну, сий дуну оьрму бувтсса.
Щин кьуллалия ласун багьлагьисса захIматсса шартIру дусса шяраваллил кIанттурдай гьарзат шюршуну, марцI дурну, лазилавкьуну бикIайва. Цила хъунмасса къушлилссагу бувну, арх бакъа яхьусса бугьарасса ласнал гъанчуналссагу байссия. Дунияллия гьанцIа мигу мунил аякьалулуя бусса. Ласнал ниттил ва ласнал бутталгу мунил караври рухI дуллусса.

Шамхал МахIаммадов, ласнауссу:
Евгения Григорьевна бувкIуна жул къушливун на школалий дуклакисса чIумал, 1957 шинал. Та чIумал на 10-мур классраву дуклай уссияв. Хъунама уссу МахIаммад Таджикнава мугу бувцуну увкIуна.
КIул бакъасса кIанттурдай му бизар хьун къабитан, мунин маз лахьхьин бан ттуй бивхьуна ни­ттил. Жу циняв хIарачат буллай бивкIру му ччяни кIанттул хьун, цилла Ватандалух мякь бувккун жучIавату къагьан. Женя, мяйжаннугу, ччяни жул къушлихух лавгуна, аьдат хьуна. Лавхьхьуну лакку мазгу, лакку мазрай гъалгъатIун бивкIуна. Ца шинава миннан увна арс. Мунан цIа Григорий дирзуна. Аьралуннавун уциннин му чIивитIух уруглай, нянкашиву дуллай икIайссияв гъирарай. ЧIирисса чIумул дянив Женяя цила бикIайкунсса зунттал душ хьуна.
Шяраваллил азарханалий патронаж сестрану зий, Женян дакIних кIулну бикIайва циняв мюрщи оьрчIру, цуманан цими шин дуссарив, щил буссарив. Зунттал шяраву ялапар хъанан аьдат бакъасса Женян бигьанугу бакъахьунссия, амма ванил зунттал халкьуннал ххуй-ххуйми хасиятру ва аьдатругу кьамул дурну, цилва миллатралмур культуралущал кIайгу кIул бувна. МарцIсса эшкьи-ччаврий щавшсса цIакьсса кюру кьадру-кьиматрай бурувччуна.
Жун тачIав дакIния къабу­кканссар жулва Женя.

ХIадис МахIаммадов, ДР-лул МЧС-рал учебный центрданул хъунама:
Евгения ттун оьрчIнийва кIулссия. Ккуллал мунийн «жула Женя» учайва. Ккулату­сса ветеринар врач МахIаммадов МахIаммад институт къуртал бувну махъ зун Таджикисттаннайн тIайла увккун, тийх хьунаавкьуну ия мукунма медициналул училище къуртал бувну махъ тихун гьан бувсса Женящал. Тагу бувцуну увкIун ия МахIаммад шяравун.
Ва бия уздансса хъамитайпа. Цилла даву ххирасса ва ххуйну кIулсса пишакар, ххаллил­сса нину. ДакI хъинсса, аьмал-хIал бавкьусса, цаманан кумаг бан хIадурсса Женя ккуллан гацIана ххира хьуна ва бусса оьрмулий хIурматрай, бусравну бия. Шяраву му ххирая хъунанангу, чIивинангу. Жула учай­ссар «гьантта икIу, кIанттун ла­хьхьу» куну. Цуппагу муна мукун Ккуллал багьу-бизу, аьдат­ру ва хасиятругу лархьхьуну, цила бикIайкунсса зунттал душ, ккули душ хьуну, бусса оьрмулий цила ласнащал МахIаммадлущал шяраву ялапар хъанай бия.
Вай бия шяраву эбратран­сса ласгу, щаргу, куннан ку бувчIлачIисса, цаннал хIурмат цаннал бусса. Вайннал цивппа кунмасса ххаллилсса оьрчIругу тарбия бунни. ОьрчIругу Женя кунма цаманан кумаг бан, чIарав бацIан чялишсса бур.
Чумартсса, инсаншиврул бутIа буллусса цала Женя ккуллан мудангу дакIний бикIанссар.

Ума ХIасанова, Республикалул оьрчIал азарханалул хIакин:
1967 шинал медициналул училище къуртал бувсса на тIайла бувккунав зун Ккулув. КIий патронаж сестрану зий бия му чIумал украин душ Евгения МахIаммадова. Ккуллал щар дия 4-5 оьрчI ца-ца кулпатраву бусса, 500 хозяйство, 5000 инсан усса хъуннасса щар. Щалла райондалийнияр ца Ккуллал шяраву чIявуя оьрчIру. Миксса оьрчIру ялун бурувгун цума щил уссарив кIулну бия Женян. Мунин дакIних кIула гьарица оьрчIал цIа, цуманан цими шин дуссарив, чув ялапар хъанай уссарив, цIуллу-сагъшиврул тагьар цуманал цукунсса дуссарив. Оьну дакIнил хъинсса, иминсса хъамитайпа бия. ТачIав лахъсса чIуний гъалгъатIий къаккавкссар. Евгениял кунна низамрай, сантирай щаллу дурсса картотека чувчIав дакъая. Патронаж сестранал даву цила нирхиравун дуртун дия. Женя цурда ца прививка лях гьан къабацIайва. Шяравусса радиоузелданувух баян байва прививкарду дан бухьхьияра куну. Цищара ххуйну дуккин къашай тIий, бучIан аьркинсса оьрчIал сияхI дуккин нагу буцайвав. Балики цу-унугу къаувкIсса личIарча, шаппай лавгун дувайва. Шяравусса гьарица оьрчI кIанил итталу бия.
Давриву куннасса низам ванил ичIурагу дия. Давугу лавай­сса даражалий дуллай, ичIалугу лазилакьи дурну, ахъ бувгьуну, микку зунссагума чIун лякъайва Женял. МахIаттал хъанан бикIайссияв, ка хъирив цукун лаллалиссар ванил тIий.
Инсаннал, хъамитайпалул ххуй-ххуйми хасиятру дия ваниву.
Райондалийгу хьхьичIунсса зузала хIисаврай Женя хъинну бусравну бия.
Ва цимилагу личIи-личIисса наградарттангу лайкь хьуна. «Жула Женя» тIий кIулну бия ва Ккуллал райондалий. Женяхъал бия шяраву бур учинсса, уздан­сса кулпат. МахIаммадгу, Женягу бия эбратрансса лас-щар. ИчIура ххуйсса тарбия ларсъсса вайннал оьрчIаягу яхI-намус бусса, нитти-буттал цIа лайкьну дуручлачисса ххуйсса оьрчIру хьунни.
Ккуллал шяраву Женял хIур­мат хъунмасса бивкIшиврул барашин дуллалисса ца хаваргу бусанна. Таний шяраваллаву гьарица кьини маркIачIан чIумал кино ккаккан дайссия. Клубгу щябикIан кIану бакъа бувцIуну бикIайва. Ца кьини ккаккан дуллалисса кино украин мазрайсса дия. За къабувчIлачIисса инсантал ца-цаних тIий бивзун лихълай, клуб бачIва бувккунни. ЧIирайсса чIивисса чIавахьулттивух киномеханикнал увкунни: «Женя, ина малагара. На вин винналу дишинна щалла кино», — куну. Женящал нагу бавцIура. Женял таржума дуллай, жу кIиннилагу ххалдурссар му кьинисса кино. Вана укун бусравсса, цуппа бусса кIану чIюлу буллалисса, чани нанисса инсан бия Женя.

Зубайдат Кьурбанова, Ккуллал азарханалул медсестра:
— На бувкIра Ккуллал азарханалийн 1966 шинал. Таний азарханалул хъунаману ия Шамсуттин Сулайманов. На кIул хьура ги­ккусса циняв зузалтращал. Азарханалий патронаж сестрану зий бия украин душ МахIаммадова Евгения. Та чIумал му отпускалий буну, заведующийнал ганил даву ттуйн тапшур дурна. Нагу цамур шярава бувкIсса бияв, цучIав кIулссагу акъая. Та чIумал Ккуллал шяраву чIявусса оьрчIру бия, ттун тайннащал кIул хьун багьлай бия. Женял къатта цIувххуну, муничIан шаппай лавгра. На мунил ххуйну кьамулгу бувну, хъамалугу бувра.
Бусав, ина бучIаннин вил даву ттуйн тапшур дунни хъунаманал куну. Му чIумал миннал шаппа бия Рита тIисса чIивисса, дарсирайн гьан бувасса душ. Женял увкунни: «На ва гьан банна вищал, ванин кIулссар циняв оьрчIру, ми цума чув ялапар хъанай буссарив». Дуллуну оьрчIал сияхIгу, му тIайла бувккунни ттущал. Жу кIивагу шяравух бувкру. Му чIивисса душнин оьрчIал ва миннал нитти-буттал цIардугу, ми бусса къатригу кIулну дия ниттияр ххуйну. ЧIалай бия танийва аькьлу-кIулши дусса, итххявхсса душ бушиву. КIул хьура на оьрчIащал. Чил шярава бувкIсса ттун захIмат хъанай бухьунссар тIий, Женя цIухху-бусу буллан бикIайва, оьрчIру лавхьхьурив, ци захIматшивуртту дур тIий. Женя отпуск къуртал хьуну бувкIун махъ, ттухьхьун цамур даву дуллунни.
Гихунмай ттул оьрму лавгунни ганищал зий. Цияр хъинсса рухI дунияллий дакъахьун­ссия. Иминсса, аьчухсса инсан бия. Ккуллал шяраву бусравну, хIурматрай бия. Ва цуппагу инсаннахь хIурматрай бакъа зума къабахъайва. Ва хъуннасса шяраву Женян кIула циняв оьрчIал, ва миннал нитти-буттал цIарду, кIула цума чув уссарив. ЧIахху-чIарахнащал хъинсса, даврий хIал бавкьусса бия. ХьхьичIунну зий тIий чIявуну хъуниминнал барча буллан бикIайва. Райондалий му цинявннан кIулссия. Женял цилва оьрчIругу ххуйну тарбия бувсса бия. Ми циняв ххуйну дуклакисса, итххявхсса бия.
Женя ттун хъинну ххирассия. Му дунияллия лагаву кьурчIи бивзун, цимивагу гьантлий аьтIий бивкIра. Шин ларгунни Женя дунияллия лавгун. Уттигъаннугу мунил ласнащал МахIаммадлущал му дакIнийн бутлай, хъювусул бувккун бивкIра. Я Аллагь, цил рухI хъинний дишиннав.

Анисат Буржунова, хIакин:
Ккуллал азарханалий 6 шинай Женящал цачIу зий, ттун ва ца ттулва ссу кунма ххира хьуна. Къаххирахьунссагу бакъая.
Багьу-бизулун, зун-занан захIматсса шартIру дусса зунттал шяравун бувкIун, кIиккусса аьдат­ругу кьамул дурну, кIайннаха лавхьхьуну оьрму бутлай бия Женя. КIиккува лявхъусса кунма, щияркIуй махъун къабагьну, циняв шяраваллил хозяйствалул давурттугу дайва. Варакъущал щинавгу лагайссия, мукьав чантайгу бувтун, уртту дангу лагай­ссия. Ванил ужагърайгу, ахъувугу эбратрансса марцIшивугу, лазилакьишивугу дикIайва. На махIаттал-хIайран байвав ванил дакIнил хъиншиврул, инсаншиврул. Ванил симандалува тачIав пиш чан къашайва. Бия инсантуращал хIал бавкьусса, аьчухсса. Цила дакI-аьмал хъиншиврийну, хъинсса хасиятрайну ласнал агьулданунгу, жула бакъанугу, най бунува ххира хьуна. Женя цуппагу лайкьну дуручлай бия МахIаммадовхъал фамилия. Хъинну захIмат ххирасса, гьарица цила дуллалимур дузрайн дуккан дан ччиссагу бия.
Хъуннасса Ккуллал шяраву патронаж сестрану зий ванил сияхIрай буссия циняв шяраваллил мюрщи оьрчIру. ЧIун душиврух-дакъашиврух къабурувгун, цинявппагу оьрчIал ялунгу бивну, миннал ниттихъахь аьркинсса маслихIатру байссия. Украиннава бувкIсса Женял цила лякьлул оьрчIах куннасса аякьа диркIссар Ккуллал шяравусса оьрчIах. ОьрчIал нитти-буттахь бусайссия миннан цукунсса дукра дуллуну хъин­ссарив, лахьхьин байссия марцI-чапалшиву дуруччин.
Ва хъуннасса Ккуллал шяраву Женян кIулссия циняв­ппагу оьрчIалгу, миннал нитти-бутталгу цIарду.
Вай цинярдагу цилла иминсса хасиятирттайну Ккуллал жямат­ран бишин-битан кIану бакъа ххирассия ва. «Жулва Женя» куну бакъа къаучайссия.
Бусанна Женял дакI хъиншиврул барашинна дуллалисса ва ишгу. Цал жу, 8-мур классрал дуклаки душвавращал, Нуххалу тIисса хъинну архсса захIматсса ххуллу бусса фермалийн пара ласун лавгссияв. Ттукрай парал дурцIусса хъурзилттугу дирхьуну, махъунмай най буру. Ххуллийх ца ттукку, цивхьуссияв, бачин къахъанай, уттубивхьуна. Женя къумалавгун, аьтIунгу бивкIун, ттуккуйх кахгу куну, ганийсса бачIи пара дарвагравун бивчуну, цила мукьав лавсун бавчуна. Гьиву куклу дурсса ттуккугу бивзун бавчуна. Уку-укунсса ишру Женял оьрмулуву цикссагу хьуссар.
Ккулув хъамалу бувкIсса чIумал, кьянатсса зунттал шартIру, ццах бутлатисса ххяллу, бюхттулсса зунттурду цалчин ккавксса Женял ссу, нигьабувсун, ванихь шаппай зана бикIу тIий бивкIун бур. Женя рязи къавхьуну бур. ЗахIматсса шартIру дусса зунттал кIанттай ванил хъуни бувну бур 8 оьрчI. Мигу тарбия бувну бур цуппа кунма захIмат ххирану, дан-дитан кIулну, куннащал ку бавкьуну. Хьуну бур миннаягу лавайсса даражалул пишакартал.
Хъинну цинна ххирасса Ккуллал шяраву Женял бусраврай кьадиртссар цилла цIа. Ккуллал жяматран ва тачIав хъамакъабитантIиссар. Ттун ттунмагу Женя мудангу дакIний бикIай. МуницIа ттун цикссагу мюнпатсса затру лавхьхьу­ссар. Хъинну хьунссия Женял кIилчинмур Ватанну хьусса Ккуллал шяраву ва яхьуну бивкIсса махIлалун ванил цIа дулурча.

Халисат Алхасова, чIа­ххувщар:
Женяя ххуйсса бакъа учин къахьунссар. ЧIахху-чIарахнащал хIал бавкьусса, бухху-букку бусса, гьарнай дакI цIуцIисса бия. Шяравусса циняв мюрщи оьрчIругу, миннал нину-ппугу дакIних кIулну бикIайва. Нину хьунадакьирча, чара бакъа оьрчIая цIуххайва, оьрчIру хьунабакьирча цIани-цIайгу бувну, нитти-буттая цIуххайва. Ккуллан цанмавагу ххуйну къакIулсса халкь, Женян кIулну бикIайва. Ккуллал хъаннищал мукьав чантайгу лавхъун къурувгу буккайссия, щияркIуй махъун къабагьну, хъу-лухччинул кушугу байссия. Шяраваллил хъаннил дуллали­сса циняр давуртту шагьрулия бувкIсса аьдат бакъасса Женялгу хъиннура ххуйну дайва. Цила хозяйствагу дуссия. Миккугу гьарзат цилла карунних дурну, лазилакьи дайва. Ка тIиртIусса, дулун хьхьичIунсса бия.