Кьубиял хъама къабивтми

syt_3Хъун дяъвилул вирттал шиная-шинайн чан хъанай, ахиратра­хьхьун лаглай бур. Ттул буттал шяравагу 129 ур учинсса виричу лавгун, миннаватугу 73 та ччарниву, тийхва ливчIссар. Бахтти хьуну, минная 66 ачIи-кьачIину увкIун ур. Миннаясса махъва-махъ ливчIун ивкIсса МухIаммадов Сиражуттин ларгсса шинал аьпалухьхьун лавгунни. Амма миннал дуллай бивкIсса виричушивуртту ялу-ялун яргну чIалай, оьрмулул тарихравунгу лаглай дур.

Дяъви къуртал хьусса шиннардийва партиялул ва хIукуматрал хIукму бувну бия дяъвилий ливтIуминнан аьпалул гьайкаллу дацIан дан. Ца мукунсса аьпалул гьайкал дацIан дурну ду­ссия ванияр 60-хъул шинал хьхьичI Кьубиял шяравугу. Таний колхозрал правлениялул ва партбюрорал хIукму бувну буссия, гьайкал дацIан дан аьркинссар тIисса. Парторганизациялул секретарьнугу уссия зий, Ленинградуллал блокадалувугу талай ивкIун, къуртал хьуну махъ увкIсса Оьмаров Гьабил. Гьайкалданулсса буллан мунай бивхьу­ссар. Му бигар цайнма бувайхту, лавгун Щурагьун хIадургу дурну, лавсун увкIун, дацIан дурссар шяраваллил хьхьичIсса кьалагрулий, чапарданул вивгу ларсун. Буххай кIанайсса къапугу цала бан бувну, МахIачкъалалия лавсун увкIун, цала бацIангу бувссия Исял арснал Аьвдулмажидлул. Къапулул бакIрайгу буссар чивчуну «Кьубиял хъама къабивтми» увкуну. Муххал кIунурдайгу щавщун. КIа макьалалул цIагу мури. Гьайкал, хъунмурчIин, щаллу дурссия халкьуннал кумаг­райну, чан-кьансса колхозралгу ка-кумаг бувну.
Совет заманнай му гьайкалданулсса байссия парторганизациялул каялувшиннаралу. Шиккуя дайсса диркIсса аьралийтуращалсса гьарицагу даву. Партиягу, хIукуматгу зия хьуну махъ, гьайкал ларсуна школалул цилла аякьалулун. ХIакьину мунилсса буллай ур школалул хъунама – Сулайманнул арс Муса, дуклаки оьрчIащал архIал. Шикку ттул учинмургу вари, шиннугу ларгун, гьайкал, чаругу, тIаллу личлай, хъякрурду хъанай, цIардугу лихлай, дукъарчIай кIанайн дирну душиврийн бувну, цайми-цайми щархъавугу цIудуккан дуллай бушиврийн бувну, жучIарагу гьайкал цIудавриясса хаварди.
Цаппара шиннардил хьхьичIгу чивчуну буссия кIара гьайкалданиясса ттулва пикри. Таний шяраваллил хъунама цама ия. ХIакьину ттула гъанчу Заурбек ур. Мунахьгу тавакъю бавияв му масъала гьаз баву. Ттун кIулли я шяраваллил ягу райондалул администрациярдачIа мукунсса арцугу дакъашиву. КIулли КьубиячIа спонсоршиву дансса, миллионер, миллиардерталгу ба­къашиву. Кьубиян акъа, цайминнангума кумагру буллай ивкIсса Гъази Гъазиевгу миннулсса бувансса тагьарданий акъашивугу кIулну ура.
Му гьайкал ядаву мурадрай, Муса Сулаймановичлул, учкъул оьрчIащал архIал, цалла дан аьркинмур ца ххишалагу дуллай ур: сир буккаву, кIяла даву, хъякрурду дащаву, цIарду чIалачIи даву, лагма-ялттусса кIану ччюрклия, цIинцIая марцI буваву. Зия хъанахъисса чарин ци банссар вайннал личIи. Ва ца Муса Братиловлул ягу шяраваллил администрациялул дан багьайсса даву дакъархха. Ва аьмну кIирагу шяраваллийнгу, шагьрурдай ялапар хъанахъиминнайнгу хъар хъанахъисса давур.
Ттулвамур пикригу, хьхьичI шиннардийгу кIицI лавгун бивкIсса, ттигу тикрал банна. 1940-1960 шиннардий шяравалугу цану-щаллуну, халкьунналгу дурцIуну дия. Гьайкал дакъа, цайми-цайми аьмсса давур­ттив дуллангу захIматну бакъая, халкь цачIу-чIарав бушиврийну. ХIакьину, шяравалугу ххялтIа дурккун, халкьгу лагмавагу кIама бивщуну, ппив-ххив хьуну лавг­сса чIуннардий, укунсса давур­ттив дуллангу, гьалбатта бигьанугу къабикIанссар. Таний 200-яту лирчусса тIюварду дуссия Кьубиял хъун шяраву. Утти, хьхьичIунмайгу чIалачIи бувсса куццуй, ят хьуну, къутандалийгу, шагьрурдайгу мина дирхьуну бур. Ми чув бухьурчагу, ми тIювардая уссурвал, ппухъру, ссурахъал, хъинирвал хIалану та дяъвилийн къалавгссагу цучIав къаливчIссар. КутIану учин, ци журалийгу гьайкал цIудан аьркинссар тIиссара на. Му даврилсса бансса, ххуйсса сакиншинначи аьркинссар. Му сакиншинначигу тIайлана шяраваллил администрациялул хъунама Заурбек хьун аьркинни. Щархъай цIудуккан дурсса кIанттурдугу бур­хха. Ссан, цукун дацIан най дуривгу кIул бувну, Заурбек уккан аьркинни жяматрайн. Ттул пикрилий, муния арх уцансса кьубиричу, цу ухьурчагу, къаукканссар. КIа жулва тарихрал аьпари, кIайнналлу жува ва цIу оьр­мулийнгу биян бувсса. КIайннал оь ва ттаркIру жувурагур дусса.
Оьмахан Вагьабов,
ш. Кьуби