Занази ккуллалул дяъви дакIния буккан къабитай

Дяъвилул цIарал ххуллу бивтсса ветерантуран, тания шихуннай циксса шинну ларгун дунугу, тай чIунну дакIния тачIав лаглай дакъар. ХIасил, акъахьунссар дяъвилул цIарава зана хьуминнавугу чурххал базурду сагъ-саламатну зана хьун кьисмат хьусса. БурхIавун кьувтIусса душманнал снайпернал чIутIул ккуллалущал хIакьинусса кьинигу занайна ур Хъусращатусса дяъвилул ветеран, Ибайдуллагьлул арс Щайх Казимов. Жула никирангу хъунмасса талихI хьушиврун ккалли бан бучIир дяъвилий гьуртту хьусса ветерантуращал хьунабавкьуну, миннал дурсса чувшивурттая эбрат ласлан.

Имара Саидова
Дахьва дяъви байбивхьусса шинал Щайх 17 шиннагу хьун дурасса чIава жагьил ивкIссар. Цувагу мудан цала буттал Ибайдуллагьлул чIаванияцIа захIмат буллай вардиш увну, даврия тачIав нигьауслай къаивкIссар. 1942-шинал ппу аьралуннаву къуллугъ бан увцуну, бутталми бигардугу цала хъачIунттайн ласун багьну бур ванан. ЧIивину унува ванан бувчIуну бур захIматрал ва ччатIул кьадру, ас-намусрал кьимат. Му ба­къассагу, дяъвилийн гьаннингу цимурцаннуву хьхьичIун ливчусса, хIарачат бусса ушиврийну, Щайх, тани хъинну сий дусса Комсомол организациялул сек­ретарьшиву дуллай ивкIссар.
1941-ку шинал жагьилсса оьрчI-вирттал аьрайн бачин буллалисса чIумал Щайх ивкIссар Бажиганнай чIиникIрах ххулув цулуй. Бажиганнайн дуркIун дур ванайнгу, ванащалсса оьрчIайнгу Ккуллал райондалул военкоматрайн оьвтIисса телеграмма. ТIайла увккун ур шичча Щайх захIматрал армиялийн къанаврду дуклан. Щайхлущал Ленинккантлив ва Къапчи­гъайлив, Хъусращиял шяравасса 70-нния ливчусса инсантуращал, захIматрал армиялий бивкIссар цалва ссу Кабиратгу. Шиккугу Щайх ивкIссар роталул командирну. Шанулгу къабув­ччуну, кIюрххия кьунниялнин зугу зий, дукансса дукра ча дикIанссия, хIачIансса щиннагу дакъасса авлахърал кIанай ккавккун бур ванан ккашигу-мякьгу. «ХIачIайсса щин ласун щаращуйн бикIайва Хъусращату ЧIарттал шяравун биянуксса яржа, ссавур диял къархьуну, хьунабавкьусса чапалсса щинал хьхьунцIуллава, бярдава щинну хIачIлай, чIявуми литIлай, къашавай хъанан бикIайва», — тIий буслай ур Щайх.
Ца барз къанавртту дуклайгу бувну, увцуну ур Щайх Горы тIисса Гуржиял шагьрулийн аьра­луннаву къуллугъ буллан. Гьунар бусса полководец Сталиннул ватандалий аьралуннаву къуллугъ буллан цанма кьисмат хьуну тIий пахругума бивкIун бур ванан ва ванащалминнан. Горы шагьрулий дяъвилун хасъсса хIадуршиннарду лахьлай 6 барзгу бувну, Щайх гьан увну ур Смоленскаллал чулухунмайсса талатаврил ххуллийн. Калугалияту байбивхьуну 18 гьантта хьуну бур вайннал Смоленск душманная буручлачисса талатавриву. Дяъвилун хасъсса хIадуршиннарду лахьлахьисса чIумал, аьралитураву техникалуву за бувчIусса, итххявхсса ушиврийн бувну, шиккугу ва станковый пулеметчикну ивтун ур. Та пулемет цуппагу тIитIин-лакьин захIматсса кьункьула ду­сса, зузи бан хъинну захIматсса бивкIссар, ва му тапшур бан­сса аьралиталгу язи бугьайсса бивкIссар. Дяъвилиясса ванал документирттайгу бур «Рядовой пулеметчик 44-го стрелкового полка Казимов Щайх Ибайдуллахович» тIий чивчуну. Ва талатавривугу Щайхлущал архIал бивкIссар цала буттал шяравасса ва чIаравсса Ккуллал шяравасса цалва хъин-хъинсса гьалмахтал. Щайхлун тачIав хъамакъабитай та оьсса талатавриву цащалва гьуртту хьусса гьалмахтал, миннал цIарду дакIнийн дичлай ур. Мяйжаннугу, дяъвилул тарихраву Смоленск душманная буручлачисса талатаву ца яла оьмур ва къизгъинмурну хъанахъи­ссар. Шикку най диркIссар яла ягинмур талатаву. Самолетир­ттая битлай, ккуллардал гъарал ларчIун нанисса талатавриву нажагьсса акъа сагъну личIлай къаивкIссар. Ванал чIявуми ватанлувтурангу нясив хьуну бакъар та цIарава зана хьун. Та талатаврива зана хьунсса, личинсса умуд бакъа, куннал куннайн цалва оьрчIру, кулпатру аманат буллай бикIайсса бивкIун бур. Жулва аьралуннан хъинну захIматну бивкIссар ярагъуннилгу щаллусса душмантурайн данди бацIлан. Муна му куццуй ва талатавривугу душманнал самолетирттая ттупру бичлай, аьрщи якьатIа дикIан дуллай, кьакьарду дагьлай, солдат ми кьакьардавун багьну, аьрщарал лув личIлай, сагъма, ивщума, ивкIума хIисав къахъанай ивкIссар. Ва куццуйсса дяъвилул цIарава сагъну ливчIми хIучI къаувкуну, цIунилгу хьхьичIунмай бачин бансса амру булайсса бивкIун бур.1943-ку шинал Драгобыч тIисса шяраву хьусса ца мукуннасса оьсса талатавриву Щайхлуйнгу щаву дирну дур. Щайхлущал станковый пулемет лавсун ачайсса ивкIссар кIия цаймигу солдат: ца патронну ласу, ца щиток ва ярагъ лавсун ххюрхху бувну ачайсса. ХъунмурчIин вайннал талатавугу шайсса диркIссар хьхьурай. ЦIарал ккуллардал гъарал ларчIун, хьхьурайгу ссав чанна лахълан дикIайсса диркIун дур. Сагъну ачин бюхъайма цIунилгу хьхьичIунай талансса амру буллай бачин байсса бивкIун бур. Ца ппурттуву, та талатавриву кIучI хьун дурксса къанаврттаву буна, гъарал ларчIун, ссурссулухун бияннин щинаву ливчIун бур. Тикку щаву дирминная гъалгъавагу бакъа, сагъ-саламатмигу чIявуми къашай хьуну бур. Сталиннул амру бувну бивкIун бур кIюрххилнин Смоленск ласунсса. Щайхгу цала гьалмахтуращал, пулеметгу ххюр­хху бувну, къанавртту дуклай, хIаллих хьхьичIунмай хъанай най бивкIун бур. 150 метралий ишан ларсун душманнайн пулемет тIайла бувну унува, снайпернал ккулла щуну щаву дирну дур Щайхлуйн. Ва усса кIанай щаву дирну кьаивтун, гихунмай ванал гьалмахтал бацIаву дакъа хьхьичIунмай талансса амру бувну бачин бувну бур. Тикку щавурду дирсса солдатнан кумаг бан бувкIсса санитарка­хъайн цайнна щавурду дирну, чIявуми госпиталлайн багьайсса бивкIссар. Щинал дурцIусса къувилувун агьсса Щайх, изан къабюхълай, кIива гьантлий, рухI-ссихI дакъа, щинкIуй хIисав къахъанай ливчIун ур. Шамилчинмур кьини ванал чIарах авчуну ур пургъундалий ярагъ лавсун нанисса пургъунчи. Цува къувилуву усса ххал хьуншиврул, цIайннарал кацIлийх кьяпа лавххун, галай буллан ивкIун ур. «Чего ты там лежишь, солдат?» — тIий, ва ца чIиви машиналий нанисса полковникнан хIисав хьуну ур. «Я ранен», — куну бур Щайхлул. Га полковникнал амру бувну бур пургъунчинайн иян ува ва медпунктрайн куну. Увцуну увкIун ур Щайх Калугалийсса сортировочныйлийн. Миччагу, захIматми ва бигьами щавурдах бурувгун, солдат личIи байсса бивкIссар. Вагу тай куклусса щавурду дирминнавух Пензенский областьрайсса госпитальданий хъин хъанан тIайла увккун ур. Циняв ванащалсса гьалмахтал хъин хьуну итабакьлай, ва тIурча кIиавхIуну зананвагу къахъанай, къювурдай ивкIун ур. Ахирданий ванал хIалкьазия бувчIусса ца гьалмахчунал госпитальданул начальникначIан ванал тагьардания чивчуну бур. Мунал ххал уллай, чурххаву мах душиву тасттикь хьуну бур. Хъирив му мяйжан бан рентген бивхьуну, чIалачIи бувну бур бурхIавун ккулла кьувтIуну бушиву. Мукун кIусса щаву дирсса кIул шайхту, Щайх тIайла увккун ур Москавуллал М. Горькийл цIанийсса граждан госпитальданий хъин хъанан. Микку ванал хьуну бур 6 барз. ХIакинтурал ванал бурхIава ккулла буккан бансса операция буван бакIрайн къалавсун бур. Нигьабуслай бивкIун бур, чIявусса туннурду бусса кIанттайн кьувтIусса ккулла буккан булларча, хъиннува мушакъат хьуну личIанссар тIий. Ва госпитальданийсса аьралий хIакинтурал комиссиялул Щайх 1-мур группалул инвалидри, мудан невропатологнал ва хирург­нал аякьалулу икIан аьркинссар тIисса чагъарданущал шавай тIайла увккун ур.
Къаххирар Щайхлун цалла дяъвилий дурсса чувшивурттая пахру-ххаралий буслан.
Дяъвилул шиннардий къучагъшиву ккаккан даврихлу Казимов Щайх Ибайдуллагьлул арс лайкь хьуну ур тамансса наградарттан. Мунал хъазамраву пар тIий лархъун дур 1-мур даражалул Хъун Дяъвилул орден (Орден Отечественной войны 1 ст.), «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945г.г.» тIисса юбилейрал ва цаймигу чIярусса медаллу.
Дяъвилия увкIун махъгу захIмат буллай вардиш хьусса Щайх давриха къазий ацIан къахъанай икIайсса ивкIссар. Цуксса захIматсса щаву цайнна дирну духьурчангу, ва лавмарт­сса душманнал ккуллалухьхьун мадад булайма, мунил лахIан айма акъар. ЗахIматсса даву дуллан къахьунссар тIий, колхозраву учетчикну, ревизорну, агрономну зий тамансса шинну дурну дур. Ва Казбековлул цIанийсса колхозраву агрономну зузисса чIумал колхозрал ахIвал-хIал чIаланну баххана хьуссар, мунихлуну Щайхлун дуллуну дур ДАССР-данул президиумрал чулухасса «Отличник садоводства и виноградарства» тIисса бусравсса цIа. Зий ивкIун ур Щайх Шяраваллил советрал секретарьну, хъирив 5 шин дурну дур ванал шяраваллил председательнугу. 1952 шинал райкомрал каялувшиву дайсса кадрарду хIадур байсса курсирдай дуклан Хасаврайн гьан увну ур. Гиккугу хьхьичIунну дуклай ивкIун ур. Чув, ци даврий зурчагу, цалла даву кIанийн дуртун, лажин кIялану биттур дайсса диркIссар. ХIасил Щайхлул каруннава букъаккайсса пишагу бакъар. Шяравугу Щайх хъинну бусравсса, хIурмат бусса инсан ур. ХIакьинусса кьинигу ккурчIав ва укканнин ванал хавардах мюхтажну ялугьлай буссар шяраваллил жагьилтал ва хъуними. Цувагу, цалва бугьарасса оьрмулух къаурувгун, цIанакулсса политикалия, гьарца хъанахъимуния хавар буну ур.
Уттирив Щайх, дунияллий хъанахъимур кьурчIи бизлай, украиннал агьалинал буру­ккинттарай ур. Совет билаятрайцири циняв уссурвал цачIун хьуну, гьаз хьуссия немецнал чапхунчитал цала миналийнмай бакьин. Му ххувшаву гъан дуван чIявусса вирттаврал оь экьибувтIуссия, мукун оьттуй шювшусса Украин аьрщарай багьана-савав дакъасса инсантал литIлай, миннал буруккинттарай ур ва. Аьрай оь экьибувтIусса циняв виртталгу дакIнийн бивчуну, бавкьуну ялапар хъанан аьркинссар циняв, тIий ур ва.
Май зурул 8-нний Щайхлун хъанай дур 90 шингу. Юбилейгу, Ххувшаврил байрангу барча дуллай, ттиния тиннайгу чIа тIий буру цIуллушиву, ххари улланнав ина вила наслулул ва ина дуручлай ивкIсса ватандалийн паракьатшиву дагьаннав!