Буттахъал чувшиву магьир дурминная

as_5РяхцIаллий урчIра шин бартлаглай дур Совет аьралуннал фашистурал Германия ххит бувну, щалвагу Европанал хIукуматирттан тархъаншиву дуллуну.
Ттун ттула буттал шяравалу ГьунчIукьатIи алжаннул къатта кунна чIалан дикIайва 1941 шинал дяъви байбишиннин. ЦIанакул, оьрмулул 80 шин бартлаглай, лавгмунил хIисав дуллан ивкIукун, му мяйжаннугу мукун бивкIшиву тасттикь хъанай бур.

Амин Аьбдуллаев
1941 шинал дайдихьулий Гьун­чIукьатIув 368 къатта бивкIун бур. Цала маэшатрал хъирив лавгун, цайми шагьрурдай, республикарттай мина дирхьуми хIисав бакъа, шяраву 1086 инсан ялапар хъанай ивкIун ур. Ми цинявппагу, учительтал ва цайми хIукуматрал идарарттал зузалт, оьрчIру личIаннин, ГьунчIукьатIрал «ЯтIул Ттугъ» колхозраву зий бивкIун бур, ятти-гъаттарал хIухчалтну, багърал, къурнил давурттай. Шанмагу махIла щаллуну бикIайва, шяраву эяллу тIисса зат чувчIав къадикIайва. Цинявппа щарнил ккурчIарду арамтуннал бувцIуну бикIайва. Цинявппа дакIнийхтуну колхозраву зий бия, ялун нанисса лухIи балаллуягу хавар бакъа. КIул бакъа ххявхсса немецнал фашистурал щаллагу Совет хIукуматрал халкь балаллувун бивчуна. Гъав ларгуна зунттал шяраваллу, бухлавгуна жагьилсса душварал балайрдал чIурду. Дарчуна шагьраххуллийх Гъумукуннай ВицIхъиял шяраваллава чиваркIуннал кьюкьри. Лаглай дия жул ГьунчIукьатIрал шяравагу, гьарца кьини учирчагу, чиваркIуннал кьюкьри. Карашрал гаражрачIан буккайва ГьунчIукьатIрал, КIямашрал, Карашрал, Къуруллал, Гьуйннал ва ЧIаящиял агьали, дяъвилийн наними тIайла буккан. Гай дикIайва хъинну къумасса, аьтIисса нитти­хъайсса язугърал жул, мюрщи оьрчIал, дакIру микIлачIун дуллалисса кьинирду.
Таний жун, 1-мур классравун нанисса оьрчIан, ва лухIи кьини ялун дучIаву ва ца жулла шяравалу, лагма-ялттусса лухччи-ссав духлаган нанисса балану чIалан бикIайва. Мунияту, оьрчI-бакIгу пахъ багьну, ххишаласса ихтилат бакъа, хъуниминнан лавхьхьуну тяхъа бакъа бикIайва дяъви къуртал хьуннин.
Таний жул ГьунчIукьатIрал колхоз Лакрал райондалий яла хьхьичIунмур дия. 1941 шинал яттил аьдад 18 азаруннийн лархъун дия, 1000 лухIи ризкьи бия, аьнакIал ферма дия, 30 гектарунничIан бивсса багъру бия, 2 гектар дусса яла ххуйми лухIитIутIул сортру бусса багъ бия даэлий Бабаюртуллал райондалий. Зунттаву Хъуннеххай 1937 шинал бувсса электростанция бия. Бия цIуну 1939 шинал бувсса 200 инсаннансса клуб, школа, ххуйсса, халкьуннал арцу дартIун, 1929 шинал бувсса хъунмасса ттучан, телег­раф, телефон, почта. Бия ххуйсса библиотека ва изба-читальня хъун мизитраву. Дия токрай гьарахъалу, бия бани ва ччатI шашай пекарни. ГьунчIукьатIрал хъунмур пахрурив школа бия, циван учирча, так ца ГьунчIукьатIату, Гъумук педучилище къуртал бувну, 69 инсан учительну зий ия, бия миннавух 5-6 хъамитайпагу. Ми учительталгу зий бия ца лакрал шяраваллаву бакъассагу, ЧIарадиял, Гъуниннал, Рутуллал, Ахъушиял ва цаймигу районнайсса школардай. ГьунчIукьатIрал ятти-гъаттарачIасса чиваркI, цалва бронгу цайми миллатрал хIухчалтран буллуну, дяъвилийн лавгун бур. ЧIявуми занагу къавхьуну бур.
ГьунчIукьатIрал шярава дяъвилийн лавгун ур 281 инсан. Вайннавату вай 5 инсаннал цIа-бакI махъ кIул хьунни, дяъвилий гьуртту хьуминнал хIурматран итабавкьу­сса лу бувккун махъ. Вана вайннал цIа-бакI:
Аьбдуллаев Увайс Аьбдулла­хIович, АьбдурахIманов Аьбду­рахIман МахIаммадович, Аьбду­рахIманов Андрей МахIаммадович, МахIам­мадов МахIаммад, Къарагишиев МахIаммад.
Бюхъай цаймигу бикIан Гьун­чIукьатIрал чиваркIуннал арсру оьруснал шагьрурдай бувну дяъвилий ливтIусса.
1942 шинал январь зурул дайдихьулий ХIажимирзаев Муси Мусал арс, ХIажимирзаев МахIаммад, ТIагьир Давудлул арс ва Мудунов Абакар Аьлил арс дяъвилийн най бивкIун бур. Мусал арс Муси балайгу тIий най ивкIун ур. ГьунчIукьатIрал хъаннил Мусихь куну бур: «ХъатIийн нанисса ххайвагу акъарав, балайгу цир», — куну. Микку Мусил чайва тIар: «Наслу кьабитав, арс уссар», — куну. Арсгу 2-3 барз хьусса ивкIун ур.
Мусища бюхълай бивкIун бур, ризкьичи хIисаврай, брондалий ацIан, амма му, цала бронгу cагниричунан буллуну, дяъвилийн лавгун ур. Керчрайн десант бичлачисса операциялуву Муси ивкIуссар. Мяйжаннугу Мусил наслулия – арсная ХIажимирзахъал мархрая цIусса наслу бивзссар. ЦIана Мусил арс Муса Мусалгу арс буттан цIа дирзсса Муси кIиягу авиациялул аьралуннал полковниктал хъанай бур, кIиягу ппу ва арс политэкономикалул, философиялул элмурдал кандидатътал хьуну бур. Мусал тIурчан лавайсса даражалий военный академия къуртал бунни. Вай шамуннаягу 1942 шинал дайдихьулий дяъвилийн лавгсса ХIажимирзахъал Муси ва МахIаммадтIагьир ливтIунни, ца Керчрай, цагу Краснодардай.
Ца Мудунов Абакар зана хьуну ур дяъвилия. ЦIана му ур цала душничIа МахIачкъалалив оьрмулул 97 шинаву. Абакар хъанай ур шаэр, чичу.
ГьунчIукьатIув цалчин Брест, шагьрулул къалалуву виричуну ивкIун ур хъунама лейтенант МяммахIажиев Фазир Мусал арс. КIилчин ивкIуну ур, 1941 шинал, Житомирдал областьрай стрелковый взводрал командир, лейтенант Сулайманов МахIаммад Салманнул арс.
Шамилчинсса извещение Гьун­чIукьатIув дуркIун дур 1942 шинал дайдихьулий. Хъунама лейтенант Маммаев МухIад Абачарал арс Орловский областьрай Букан тIисса шяраву.
Укунсса мяулул чагъарду ГьунчIукьатIув ттуршваксса бувкIун бур. Лакрал чиваркI дяъвилийн лагаврия махъунмай хъанай къабивкIшиву Дагъусттаннай щинчIав къакIулсса зат бакъар. Ца укунсса масъалалиягу чичин ччай бур. Дяъви байбишин хьхьичI ГьунчIукьатIатусса Мансуров Аьбдулкьадир Ибрагьиннул арс Гъумук мебельный фабрикалул директорну зий ивкIун ур. Дяъви байбивхьукун райкомпартиялул Аьбдулкьадир Мансуров Бабаюртуллал райондалийсса лакрал даэлийн тIайла ув­ккун ур внештатныйсса парторгну, гиккусса даву щаллу дуван бурж бивхьуну. Ванан бронгу буллуну бивкIун бур. Ца Кирасхан тIисса яттихIухчин повестка дуркIун, му дуркIсса кIул шайхту, му авлахъраятува ливхъун лавгун ур. Му иширая Мансуров Аьбдулкьадирдун аьй дукIлан диркIун дур коммунист хIисаврай. Вагу лавгун военкомат­райн, бронгу къааьркинни куну, 1942 шинал дяъвилийн лавгун ур га ливхъсса хIухчихлу. Щалва дяъвилувух увккун, стрелковый полкраву Берлиннайн ивну ур. Мансуров Аьбдулкьадир лайкь хьуну ур солдатнал яла хъуннамур наградалун, кIийла «За отвагу» медальданун, «За взятие Кенисберга», «За взятие Берлина», «За оборону Кавказа», «За боевые заслуги», «За победу над Германией» медаллан. Ва хъанай ур «Почетный гражданин» Каспийск шагьрулул.
Граждан дяъвилуву гьуртту хьусса ятIул партизан Аьбдулкьадир зувилку шиннардий цува буллай ивкIсса шагьрулий Кас­пийскалий оьрмулул 86 шинаву аьпалухьхьун лавгун ур. Оьрмулул 51 шинаву, призывравун агьлай акъана, цала хушрай дяъвилийн лавгссар революционер Гьарун Саэдовлул дус ятIул партизан Кьурбан­аьлиев Ибрагьинхалил. Укунсса масъалартту цикссагу буцин бюхълай бур ГьунчIукьатIрал чиваркIунная.
Ва ялун нанисса 69-сса Ххувшаврил байрандалущал барча буллай ура жула дяъвилул ветерантал Амаев Амир, Даудов МахIаммадхIажи, Ибрагьимов Жамалуттин, Мудунов Абакар. Дунияллия лавгминналгу аьпа баннав тIий, барча буван ччай бур дякъивух-гъаравух, хьхьу-кьини дакъа, ккаши-мякьгу бувхIуну зий бивкIсса хъами ва душру Кьадирова ХIапсат, Къушиева Аьйша, Каримова Сакинат, Каримова Сарижат, Аьлиева АьтIикIат, Сулайманова Жавгьарат, Штанчаева Аьйшат, Сагидова Шакият, Даудова ПатIимат, Дандамаева Абризат, Мурадова Роза, Маммаева Роза, Аьбдуллаева Гьидаят, Маммаева Умму, Къардашова Зоя, Къардашова Загьидат, Сулайманова Жавгьарат, Сулайманова БатIа, Мансурова Аьишат, ва м.ц.
Ва Ххувшаврин хас дурсса чичрулуву ттун дакIнийн бичин ччай бур щар къадурцусса кIи-кIия арсурваврацIа хьусса ниттихъал цIарду:
ХIажимирзаева ПатIимат, арсру ХIусман, Закарижа; Дандамаева ПатIимат, арсру МахIаммад ва Аьбдуссалам; ЖахIпарова ПатIима, арсру Жяъпар ва Султан; Закаева Аьишат, арсру Башир ва МахIаммад; Закаева Ханумкачар, арсру ХIасан ва Муса; Ибрагьимова ПатIима, арсру Расул ва Аьбдулла; Исубуттаева Удрида, арсру АхIмад ва Шяпи; Къайдарова Аьйшат, арсру ХIамид ва ХIасанхIусайн; Къушиева ПатIима, арсру Сапиюла ва Зубер: Сулайманова Янсият, арсру МахIаммад ва Кагьабуттин; МахIаммадова ПатIима, арсру Шарабуттин ва Далгат; Штанчаева ПатIима, арсру Нажиб ва Жалалуттин.
Учин мукъун, вайкссава бур кулпатрал хьусса кIи-кIия арс ливтIусса ниттихъулгу. «Бавал ца акъа акъу» ливтIуссагу бур биялсса.
Дяъвилул шиннардий шяравалу мяурдаву, дягъулуву дия. Укунсса тагьарданийсса шяраваллу ца Лаккуй дакъасса, щалвагу Дагъусттаннай дия. Амма та лухIи бала ялун бивну, язиминнацIа хьусса, кьянатшиврул ххяппулун бирив­сса халкь хъинну дакIру чумартсса, цIими бусса, аьчухсса бия. ЦIана кунма, захIмат къабувну дирирсса хъуслил гъурин бизан бувну, цив­ппа дунияллий чIумуйсса хъамал бушиву хъамабивтун къуццу тIун къабикIайва. Дяъвигу къуртал хьуна 1945 шинал, аьрая зана бивкIуна сагъну ливчIми. Зана хьуминнаягу ца-кIира шинава щавурдал къиялул тамансса ливтIуна. Жува тай жулла цIаний жанну дуллуминнал кьадру бакъа, цирив къакIулсса хавардах вичIи дирхьуну, бутта­хъал аьдатругу хъамадиртун, буттал улклухгу къулагъас дакъа къуццу тIурчан, жулла ахир хъинмунийн къадуккан бюхъайссар. ХIурмат бара дяъвилул ветерантурал.