Учительтал ва нину-ппу уртакьну зурча

esult_9МахIачкъалаллал №11-мур гимназия шагьрулул школардаву ца хьхьичIунсса, ттизаманнул тIалавшиннарду биттур дуллалисса школалун ккаллину бур. Тарбиялул даву лавайсса даражалий дирхьусса школардавух мудангу ва гимназиялул цIагу кIицI дувай. Гимназиялул дуклаки оьрчIал ва учительтурал личIи-личIисса конкурсирттавух гьурттушинна дурну хьхьичIунсса кIанттурду бугьай. Махъсса 6-7 шинай ва гимназиялий каялувшиву дуллай бур Ккурккуллал шяравасса Дибирова Зугьра ЯхIияевна.

— Зугьра ЯхIияевнай, кутIану, инава каялувшиву дуллалисса гимназиялия, оьрчIая, учительтурая бусарча ччива.
— Жул гимназия культуралул ххуллийх нанисса гуманитар гимназия хъанахъиссар. ХIакьинусса кьини жучIа дуклай ур 1006 оьрчI, зий ур 94 учитель. Аьмну, жула гимназиялул дуклаки оьрчIая ва учительтурая рязину бура. Вайннал хIарачатрайну жул гимназиялул цимирагу конкурсраву хьхьичIунсса кIанттурду бувгьунни. Жул оьрчIру гьуртту шайссар цинярда шагьрулул ва республикалул лагрулуву дуллалисса олимпиадарттай. Так ларгсса шинал шагьрулул олимпиадарттай 1,2,3-сса кIанттурду бувгьуну 35 грамота ларсунни жул оьрчIал. Му бакъассагу, республикалул лагрулувусса 6 олимпиадалий гьуртту хьуну хьхьичIунсса кIанттурду бувгьунни. Ххуйсса ккаккияртту чIалачIи дунни жул учительтуралгу. «Учитель года» конкурсраву гьуртту хьуну тарихрал учительница С. К. Дамировал 3-сса кIану бувгьунни.
Байбихьулул классирттал учительница М. А. Агъаева «Самый классный классный» тIисса конкурсраву ххув хьуну цалчинсса кIану бувгьунни. Жул гимназиялий лавайсса даражалий дирхьуну ду­ссар оьрчIру Ватан ххирану тарбия баврил даву. Ларгсса шинал жу гьуртту хьуссияв щалагу Аьрасатнаву нанисса «Патриоты Ро­ссии» конкурсраву. ХIадур бувссия «Служу Отечеству» тIисса ххуйсса альбом. Шагьрулул школардаву 1-мур кIану бувгьуну, Къазаннайн тIайла бувккунну. Шикку Аьрасатнал школардал дянив жу 3-сса кIану бугьарду. Школалул хIаятраву буссар футболданий буккансса майдан. ЧIун-чIумуй микку бувару, цайми школардал дуклаки оьрчIругу хIаласса, спортрал бяст-ччаллу. Ми бяст-ччаллавугу жул оьрчIру махъун къабагьай. Учительтурал коллектив бур хъинну бавкьусса, цала даву кIулсса, жаваблувсса. Нава директорну бувкIсса чIумал циняв ттуярва оьрмулул хъунисса буну вайннай аьй дангума намус хъанан бикIайва. Миннал оьрмулулгу, опытралгу хIурмат бан хIарачат бара уттигу.
— Цими оьрчIал къуртал буллай бур гьашину школа? Бурив медалданийн нани­сса? Бурив миннавух лак?
— Гьашину школа къуртал бан тIий бур 45 оьрчIал. Миннава мусил медальданийн нанисса ххюя оьрчI-душ бур, арцул медальданийн нанисса — ца. Миннавух лакрал оьрчIру-душру бакъар.
Шиккува учин, жул гимназиялий медалистал бакъасса шин къадикIай. 2010 шинал 11 жул выпускникнал медаллу ларсъссар. КIиннал – арцул, гайминнал – мусил. Медаллу ларсминнаву 6 оьрчI ия. Миннавагу мукьа лакку оьрчI ия.
— ХIакьину учительтурал харжру мюрщисса буну, педагогтал шайсса ВУЗ-ру къуртал бувми школардайн най бакъар тIисса хаварду бикIай. БучIайрив зучIан жагьилсса учительтал?
— ХIакьинусса кьини жучIа биялну бур учительтал. Аьркинну уссия математикалул дарс дишинсса учитель, мугу га цIана лявкъунни. Жул учительтал сайки циняв чIярусса шиннардий зузисса, опыт бусса учительтал бур. Амма жагьилссагу букIлай бур, цивппагу шиккува зузисса учительтурал оьрчIру. Жу ххарину кьамул бувару жула выпускникталгу. Гьашину, чил мазурдил факультетгу къуртал бувну, жучIан зун бувкIунни 2007-ку шинал мусил медальданий школа къуртал бувну бивкIсса жула выпускница. Байбихьулул классирттаву дарс дихьлан бувкIунни шиккувасса математикалул учительницал душ.
Гьай-гьай, минная жу ххари шару.
— Ци учинна лакку мазрал дарсирдал хIакъираву?
— Цалчин учин ччива, ниттил мазру лахьхьаврих жул гимназиялий хъуннасса къулагъас дуссар. Жул гимназия шагьрулий ниттил мазру лахьхьаврил базовый школалун ккаллиссар. Ми дарсру дихьлахьи­сса цинявппа учительтурал буссар аьркинмунил дузалсса, чIюлу бувсса цала-цала кабинетру. ЦIана жучIа 7 мазрал дарсру дихьлай буссар, миннувух лакку мазралссагу. Лакку мазрал дарсру дихьлахьисса Самрат МахIаммадовна хъунмасса опыт бу­сса, ттизаманнул тIалавшиннардаха лавхьхьуну зузисса учительница бур. Ванил ниттил мазрал учительтурал хьхьичI чIяруну дишайссар тIиртIу дарсру, учительтурал магьиршиву гьаз дайсса институтраву семинарду дайссар. Ванил оьрчIру цимилагу ххув хьуссар ниттил мазрай пасихIну назму дуккаврил конкурсраву. Самрат МахIаммадовнал цилассагу, оьрчIалссагу шеърирду буккайссар «ЧIавалачин» журналданий. Аьркинмунил лащу-щаллу бувсса ххуйсса кабинетгу буссар.
— ХьхьичIва оьрчIансса луттирду школардая булай­ссия, утти ми нитти-буттан ласлан багьлай бур…
— Утти, хьхьичIва кунма, циняв­ппа оьрчIру дузал бансса луттирду итабакьлай бакъар школардан. 5-11 классирттал так 30% оьрчIал дузал бан бюхълай бур школардаща.
1-4 классирттан булайссар циняв учебникру. Хъуними классирттаву – так ахIвал кIюласса кулпатирттавасса оьрчIан. Миннул ялув бацIаву дайссар социал педагогнал. Барчаллагьри цаппарасса нитти-буттан, цала оьрчIан аьркин къахъанан бивкIсса, луттирду школалийн биян бай хъирив наниминнан булун. Шиккува кIицI бан ччива, жучIа дуклакисса оьрчIал нину-ппу школалул дуллалимунилгу, куннал чIарав кувгу бацIайсса, аьркинний хъар лахъан хIадурсса бур.
— Цумур масъала бур хIакьинусса кьини школалул оьрмулуву яла къювумур?
— Хъинну чIявусса оьрчIру бур щаллу бакъасса кулпатирттаву, яни нину-ппу цачIу бакъасса кулпатирттаву, хъуни хъанахъисса. Гьарица аьркинмунил дузалну бухьурчагу, ми оьрчIал ярунниву ххаришиву, пар къабикIай. Ми кув цавунма цивппа лавгсса, кув ччяни ссибизлазисса бикIай. Жунгу захIмат шай мукунсса оьрчIру. Кумаг бан ччай, цукун банссарив къакIулну личIару ца-ца чIумал. На хъуннасса чIун харж дара нитти-буттащалсса даврин. Гьаксса ччива цинявппагу оьрчIру нитти-буттал дянив хъуни хъанай. ОьрчIан мудан асар хъанан аьркинссар ниттил гъилишиву, нитти-буттал цIани.
— ОьрчIавунгу, нитти-буттавунгу ццахханну руртсса ЕГЭ-лия ци учинна?
— ЕГЭ-рал низам шиная шинайн аьнт дуллай бур. Гьай-гьай, учительтурайсса жаваблувшиннагу хъуннасса дур. Нава ва школалий зузисса мяйрагу шинал дянив къавхьунни жул дуклаки оьрчIаща ЕГЭ дулун къархьусса, аттестат къалавсъсса ишру. Мукунсса ишру къахьун жувагу хIарачат буллай буру. 9-11 классирттал оьрчIал кIулшивуртту ххал дансса мониторинг дарду. Октябрь-декабрь зурдардий дарду пробный ЕГЭ-ду. Миннул ялун личин бунни хьхьарасса кIулшивуртту дусса оьрчIру. Ми оьрчIащал ххишалану зий бур учительтал. Школалий оьрчIащал багьлух занятияртту дан къадагъа дишару. Дарсирдал кьатIувсса украсса занятиярду дайссар учительтурал, нюжмардий кIийлла. Миккугу ххишаласса къулагъасралун ласайссар пробный экзаменнай хьхьарану бувксса оьрчIру. Агана ми занай бакъахьурча, нитти-буттайн буккару. Укунсса ялув бацIаврия, гьай-гьай, мюнпат шай. Шиная шинайн ккаккияртту ххуйсса шай.
Ва зуруй шамилчин пробный ЕГЭ дансса пикри буссар. Ххуйсса ккаккияртту хьунссар тIисса умуд бур.
— Вихьва бияла буну, цIанасса кIулшивуртту дулаврил системалуву ци даххана давияв?
— ХIакьину оьрму хьхьичIунмай хьуну бур. ЦIусса заманалий цIу-цIусса кьяйдардай зий буру. Амма цаппара совет системалул кьяйдардугу дуруччивияв. Масала, ЕГЭ-луцIун архIал, аьдатсса Совет заманнай кунна экзамен дулавугу ишлану ритавияв. ЕГЭ тIурча ччиманал дуллали бавияв. ТтучIа бур, масала, ахIвал кIюласса кулпатирттавасса, бава-ттаттахъал (бабушки-дедушки) ягу опекунтурал хъуни буллалисса оьрчIру, кьатIух бивщуну къабикIан, 9-11 классирттавун занази бувсса. Ми оьрчIан институтирттавун буххан ччай бакъар. Мунияту миннан ЕГЭ дуллан аьркиншиву чIалай дакъар. Ва цалчин. КIилчин, ца-кIива махъ учивияв компьютердая. Миннуя хайргу бур, заралгу. Гьай-гьай, ттизаманнул технология кIулну, му ишла дуллалаву ххуйри. Мунил жула оьрму бигьа буллай бур. Ишла дан кIулну ишла дулларча, муниясса мюнпатгу хъунмар. Амма цаппарасса сайтирдан къадагъа диширча ххуйну хьун­ссия. ОьрчIачIан аьркинссагу, къааьркинссагу информация биллай бур. Гьай-гьай, шикку хъунмасса бияла нитти-буттахь бур. Цуппа, цумур-цагу оьрчIайн багьайсса иширттаву нину-ппугу, учительталгу уртакьну зурча, оьрчIру тIайласса ххуллийн буккантIиссар, жунма ччикунсса, жува рязисса хьунтIиссар.
Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал