КъачIалссар ниттил маз буруччин

sdo_11Лакрал радио – му ниттил мазрайсса гъалгъари. Лакку чIури. Халкьуннал куртIния нанисса, пасихIсса мазри. Лакку мазрай буккин ччиманавун учин мукъун, лакку кказит канил бугьансса зуву дагьайсса кунна, лакку гъалгъа, лакку чIу бавну ччиманал дакI кIункIу тIутIиссар радиолух ягу миллатрал каналданух вичIидишин.
Миллатрал ххаллилсса тарихгу, бучIантIимунийнсса ххуйсса хьул-умудгу кьабивтун лавгсса ппухъруннал мазрай жущалва пасихIну гъалгъа тIий, къакIулнангу лахьхьича, кIулналгу цанма кIулмур хъиннува авадан бача тIисса нанижатрай ва хIарачатрай зий бур радиолух зузалт. Бур миннал захIматран кьимат бищаймигу. Лакрал радиолул редакциялул хъунама редактор, «ТтурчIайнна» передача дачин дайсса тележурналист Тамара Закарияеван ларгсса шинал дуллунни «Дагъусттан Республикалул культуралул лайкь хьусса зузала» тIисса цIагу, ттигъанну дуллунни Дагъусттаннал Президентнал грантгу.
Жулва коллега бусравсса цIанищал ва грантращал барча буван, на хьунабавкьура Тамаращал.

— ЦIусса шиндайдихьулий жува мудангу ларг­мур шинал хIасиллу дувару. Давриву, оьрмулуву ва тIайлабацIу, ва кьурчIишиву хьунни тIун бикIару. Вилмур давриву, оьрмулул иширттаву цукунсса шин дия, Грант ци проектрахлу дуллур вин?
— Ларгсса 2013-ку шин ттулла оьрмулуву къаоьккисса дия учин бюхъанссар. Шинал дайдихьулийра ттун «ДР-лул лайкь хьусса зузала» тIисса цIа дуллалисса хIукму бувккунни. Ахирданийгу Президентнал грантран лайкь хьунни ттул, миллатирттал мазурдийсса СМИ-рдал проектирдаву ккаккан дурсса, лакрал аьрщарая архсса лакрал щархъурдал багьу-бизу, оьрму ва маз ябаврил тагьар ккаккан дуллалисса «Буттал улклуя архнугу, ниттил мазращал» тIисса проект. Мяйжанссар, ларгсса шинал ахирданий лялиян дан захIматсса кьурчIишивугу хьунни, ссурахъу Мазагьиб Шариповлул жагьилсса арс Рустам бивкIулул ххяппурттахьхьун лавгун.
Даврий тIурча ххаришиву дакIнивун дутансса дахханашиннарду къархьунни. Мяйжанссар, даврин аьркинмунил дузалшинна, цаппара шиннардил хьхьичlсса тагьарданух бурувгун, къаоьккину духьурчагу, ялу-ялун захlмат хъанай дур радиолул ва миллатрал дянивсса дахlаву. Цаппара шиннардил хьхьичl радиолия ихтилат багьувкун, Сулайман Мусаев ягу Гьарун Хlасанов радиолух вичlидихьлай бакъар лак тlий, аьй -бювкьурду дуллай, цlуру-кlуру тlутlисса чlумал, на бикlайссияв: «Жух вичlидихьлай бакъар тlий халкь вичlидишин бан бюхъайссарив тlий. Къави­чlидишайминная гъалгъа къатlий, вичlидишайминная бусларча, вайминнангу гъира багьантlиссархха тlий». Амма утти бувчlлай бур та чlун аьтlун ччясса чlун диркlшиву. Жуятува хъар шайсса ци-бунугу бивкIссания, микку хIарачат бантIиссия. Жула миллатрал дянив биттур бан бюхъайсса зат бивкIссаниягу хъирив буккан­ссияв, къабацIанналгу хьхьичI бацIанссияв. Хlакьину жу цифралул аппаратуралий зузиссару. Амма эфирданувун мува цифралийгу буккан цинявннаща бугьан бюхъайсса FM щатIайн уттигу буккан бувару. «Бантlиссар, хьунтlиссар, хьунабакьинтlиссар» тlисса хавардая тихуннай даву хъанай дакъар. Гьарицагу кьини 50 минутlрай цинявннан баяйсса волналий гъалгъа тlутlи дарча миллатирттал мазурдийсса радио, хlукуматрал политикалун хъунмасса хайр хьунссия. Гава кьини бусан бюхълай бур хьусса иширая. Миллатирттал мазру ябаврин тlурча радио кунна аьркинсса зат цамур чlалай дакъар. 50 минутlрай щалвагу кулпатраща бюхълай бур ниттил мазрах вичlидишин.
— Мукунсса тагьарданий зунсса гъира лешлай бур, яхI гъагълай бур тIун къабикIайрив зузалт? Театрданул артистал бикIайхха зал бачIва чIалачIини, сахIналийн буккан кьурчIину бикIай тIий.
— Му тIайлассар, амма ми артистурай миллатран театр къаххирану бушаврил тахсир бакъархха. Мукунма жуйгу. Ттущал зузисса коллегахъул бур къаччан бикIай «радио ттигу зий дуссарив» тIутIисса махъру баллалисса чIумал тIий. Хаснува кьурчlину бикlай ми махъру къаучин аьркиннал тlутlисса чlумал. Мукунсса ттунмагу хьунабакьай. Миллатрал вакилталлу, миннал цIания гъалгъа тIутIиссару, миллатраха хъунмасса къуллугъ буллалиссару тIутIиминнавугума. Миннахь учин ччива, агана инава миллатрал хIакьсса патриот­ра тIий ухьурча, ца ухьурчагу вичIидишайсса инсан уссаксса радиолувухгу миллатращал ихтилат бан хIадурну икIан аьркинссара куну. Амма мукун­сса чансса бушиврул жу ххари буллай бакъару. Ттуна кIия акъа мукунсса хьунакъаавкьуссар.[pullquote]Вания тихуннай дуллан лирчIми давурттаву яла хьхьичIунмурну чIалай дур МахIарам­ккантуллал райондалийсса «Советское» шяравун бияву. Ттул хъунма­сса тавакъюри, агана ухьурча му шярава­сса лакку маз кIулсса ца ухьурчагу инсан, оьвчаву радиолул редакциялийн, ва телефондалийн 68-25-08.[/pullquote]

Гьантта бувккуну чан хъанай бур лакку мазрай ихтилат бан кIулсса инсантал. Бур цанма лакку маз хъинну къакIулнугу хIарачат буллалиссагу.
— Цукунсса дур зул районнащалсса дахIаву?
— Ялу-ялун захIмат хъанай дур районнащалсса дахIаву. Микку цуппа ца махъ учин къабюхъанссар Лакралмур райондалул хъунама Юсуп МахIаммадовлуйн. Ччя-ччяни оьвчайссар жул редакциялул зузалтрал райондалул администрациярдал цинярдагу отделлал каялувчитурайн. Миннал цащара дан бювхъумуния бусласисса ихтилат чичайссар компьютерданийн. Мунаха лавхьхьуну мунащал зузиминнайнгу.
— Цахъи балжину бувсун ччива грант ларсъсса проектрая. Му проект бартдигьин захIмат хьурив?
— «ТтурчIайнна» телеканалдануха зун байбивхьусса цалчинсса гьантрайва ттул бакIрава буклай бакъая лакрал аьрщарая архну ялапар хъанахъисса лакрал агьали цукун ялапар хъанай бурив ттунмагу кка­ккан, щалва миллатрангу ккаккан бансса пикри. Мукун цалчинсса аьрххи на бавхIуссия ЧIарадиял райондалий ялапар хъанахъисса Шаллал шяравун. Вингу дакIний бухьунссар, ПатIимат, му иш. Жува архlал лавгссияв. Му даву муния гихуннайгу дуллансса гъира хъиннува ххишала буллай бия кIа шяраваллил инсантурал хьунабакьаврил ва тамашачитурал барчаллагьрайсса оьвчавурттал. Мукунма биян бювхъуна ттуща Щадуннал шяравунгу. Ми кIирагу шяраву дия махIаттал хьусса куннасса тагьар. «Цалчинни жучIан лакрал миллатрал чулухасса, жувагу му миллатрал вакилтал бушиву тасттикь буллалисса иш хъанахъисса», — тIий бия. Мяйжанссар, Щаднив жу бияннин ивну ия МахIаммад Хачилаев.
Муния тихуннай му даву къуртал дансса яни ттула яла хъунмур мурад биттур бан­сса шартIру духларгунни. ХIакьинусса кьини жул телерадиокомпаниялуща лакралми райондалийнвагу командировкарду дан бюхълахъисса тагьар дакъар. Сайки шин хьунни жул редакциялул Лаккуйн къабивну. Микку жуйсса тахсир-аьй дакъассар. Командировкарду къадуллалийкун, камерагу мукьав лавхъун, операторгу увцуну къабачинссарухха.[pullquote]«ТтурчIайнна» телеканалдануха зун байбивхьусса цалчинсса гьантрайва ттул бакIрава буклай бакъая лакрал аьрщарая архну ялапар хъанахъисса лакрал агьали цукун ялапар хъанай бурив ттунмагу ккаккан, щалва миллатрангу ккаккан бансса пикри.[/pullquote]
Гьарицагу инсаннал цала миллатрал хьхьичIсса буржну чIалачIисса даву дикIайхьунссар. Ттунгу кlа даву чарабакъа дан аьркинну, ттулва буржну чIалай дия. Ттуйвасса бурж тIурча ттуща биттур къабувну бацIан къашай. Пикри хьуна Президентнал грант дулайрив ккаккан, му даву тlайла дуккан. Мяйжанссар, хъунмасса умудгу ттун бакъая, тамахIгу бихьлай къабивкIра. Ца кьини редакциялий хъамалу буссия жула машгьурсса генетик Казима Булаева. Жул дянивсса ихтилатгу бия хъинну пашмансса. Дагъусттаннай цила сипталийну бувсса генетикалул институт лакьин багьансса шартIирдавунгу бувтун, лакьингу бувну, му элмулуву «ца бис» къакIулсса, учай жула инсантураву, цаманахьхьун чIярусса арцугу личIи дурну зузи баврия бия. Гьамин му чIумал Президентнал администрациялия оьвкуну барча бувкун вих къавхьусса кунма бияв.
— Цуку-цукунсса давур­ттив дуллан дакIний бура гихуннай?
— Вания тихуннай дуллан лирчIми давурттаву яла хьхьичIунмурну чIалай дур МахIарамккантуллал райондалийсса «Советское» шяравун бияву. Миккун бизан бувну буссия тIар лакрал агьали. Амма ттун дакIний бур совет заманнайва, аьпа баннав цал, жула тачIав дакlния къауккайсса Махlаммад-Загьид Аминов леххаву тIий, кIа шяравусса лакраву чансса бакъа бакъар тIар лакку маз кIулсса, миннал паспортирттайгу лазгиял миллатрал инсанталли тIий чичлай бур тIар тIий. Гьай-гьайгу, миллат ххирасса инсантал баччи бакъа чIарах буккан бюхъайсса иш бакъар ва. Ттунгу ккаккан бан ччай бур му тагьар хIакьину цукун дусса дурив. Ттул хъунмасса тавакъюри, агана ухьурча му шяравасса лакку маз кIулсса ца ухьурчагу инсан, оьвчаву радиолул редакциялийн, ва телефондалийн 68-25-08.
Проектран цIа «Буттал улк­луя архнугу, ниттил мазращал» тIисса дунугу, иширай мукун бакъашиву чIалай бур, амма ва цIа дизаврийну на учин ччай бура уттигу чIал бакъассару жула маз, культура ядан. Нава бивми шяраваллаву ттун яла асар биянмур зат хьунни Щадуннал шяраваллил агьали лакку мазрал чулухунмай бявкъуну бушиву. Микку мукъурттил ахирду даргири мазрава ларчIун душиву чIалай бия, «дучIайлли», «лагайлли» тIий гъалгъатlий бия хъуними ва мюрщими. Лакку мазрал дарсру дуссарив байбихьулул классирттавурагу тIисса суалданухунгу инкарданий бакIру кIутIу дуллай бия.
— Зухь мукунсса ихтияр ду­ссархха Конституциялийн бувну, бачияра жул редакциялул кумаг­райну байбихьулул классир­ттавурагу лакку мазрал дарсру дихьлахьи даннуча, — увкукун, баччибакъашиву чIалай дия, амма пикри бувну оьвчинну увкуна. Цаппара гьантри лях лавгукун оьвкуна «бусса куццуй бикIаннуча» тIисса жавабращал. Ялагу ца цамургу зат: суал бувкун Щадуннал шяравасса депутат ЧIарадиял райондалул законну кьамул дай мажлисраву ушиву кIул хьуна, мугу щаллуна лаккучу акъа, му шяравасса душ бувцусса яручу. Амма циняв дакl дарцlуну гъалгъатlий бия «жул тавакъюрду мунал би­ттур байссар» тlий. Щадуннал шяраваллил тIурча акъая райондалул мажлисраву депутат. ЧIал къавхьуну Щадунгу тара МахIарамккантуллал райондалийсса Советское шяраваллил бакIрачIан бувкIмунищал хьунабакьин най чIалай бур.
Махъа-махъсса ца-кIия инсан ливчIсса чIумалгу къачIалссар ниттил маз цIулаган бан. Ахьния дагьлагьимур га зумалул ккур­ккаягу зана дитан бюхъайссар, амма дагьну дарчукун махъуннай кlункlу дан къабюхъайссар. Хlакьинусса кьини Щаднивгу бур лакку мазрай гъалгъа тlутlисса инсантал. Ччя-ччяни миннайн лакрал щархъавун оьвтlий, миккун лаглай, хlала буххан булларча, бюхъайхха чантl учин миннавусса миллат­рахсса ва мазрахсса ччаву. Так нанижатри аьркинсса.
Ихтилат бувссар ПатIимат Рамазановал