Аьркинссаривкьай «ххюлчинмур графа» ягу къааьркинссарив?

Аьркинссаривкьай АьФ-лул гражданиннал паспортраву ккаккан буллан инсан ци миллатрал уссарив ягу къааьркинссарив?

Ва суалдануцIун бавхIусса ихтилатругу вай махъсса шиннардий чIа-чIаннин хъанай бур. Пикрирдугу, туну, муданма кунма, циксса инсантал бурив – микссава, бахха-бахханасса бур.
«Ххюлчинмур графа» тIий буру ялагу паспортравусса инсаннал миллат чичаймур лажиндарайн. Му графагу 1974 шиная байбивхьуну паспортрай чара бакъаминнувух бия. Оьрмулул балугъравун ивну, паспорт ласласийни, инсаннан кIулну бикIан аьркинну бия паспортрай ци миллат ккаккан бантIиссарив, масалдаран нину ца миллатрал, ппу цамур миллатрал бусса чIумал. Миллатгу хъунмурчIин буттайхчIин хIисав буллай, ппу ци миллатрал урив, му миллат паспортрайгу ккаккан буллай бивкIнугу, тарихраву къачансса ишру бур ниттилмур миллат язи бувгьуну, паспортрай му миллат ккаккан бувссагу. Масалдаран, бутталмур миллат «къаххираминнувасса, къача-къучми» миллатир­ттавасса бивкIхьурча, масалдаран жугьутI, къиримнал татар ва м.ц. Мукунми миллатирттавасса цикссаннаягу гай шиннардий «оьрус» хьуну бур, дуккавриву, давриву, къуллугърал шачIанттуйх лавай бачавриву цанна чIярусса дайшишрурду хьунакъадакьланшиврул, цахунма «ччан бахчин къабулланшиврул». Жулва къахъунмасса, амма хъунсса миллатрангума лавай щябивкIсса чиновниктурал чулухасса мукунсса дискриминация щуркIал хьунни. Муна му «национальность» графа сававну цанма ххуллу бавщуну бивкIшиврия га никирал инсантуравасса жула лакрал буслай, цимилгу бавссар. [pullquote]

Конституция РФ
Глава 2. Статья 26
1. Каждый вправе определять
и указывать свою национальную принадлежность. Никто не может быть принужден к определению и указанию своей национальной принадлежности.
2. Каждый имеет право на пользование родным языком, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения
и творчества.

[/pullquote]Мукун, дуккавриву бикIу, давриву бикIу ххуллурду бавщусса, хIатта депортироват бувссагума ишру къачансса хьуссар тарихраву. Му графалия бюхъай хайрнияр агьалинан зарал ххину хьуну бикIангу. Гай шиннардий хьусса «ххюлчинмур графалуцIун» бавхIусса ишру багьана хьуну, «ххюлчинмур графалул инвалид» тIисса калимагу дурккун дур.
1990-ку шинал му графа букьан бувссар, анжагъ оьрчI баврил хIакъиравусса чагъарданий (свидетельство о рождении) оьрчIал нину-ппу ци миллатрал буссарив ккаккан барча бакъа.
Махъсса шиннардий АьФ-лул ПаччахIлугърал Думалувугу чIа-чIаннин гьаз буллай бур му графа махъунмай зана баврил масъала. Мукун, му пикрилущал хьхьичIва-хьхьичI бувккун бур КПРФ-лулми депутатътал. Миннал пикрилийн бувну, паспортрай чичлан аьркинну бусса бур инсан ци миллатрал уссарив, агарда мунан цанма ччай бухьурча. Мунищала архIал, мукунма паспортрал залуннал хушрай, паспортрай чичлан аьркинну бусса бур инсаннал оьттул группагу, ИНН-гу. ЧIумущал чIаланссар хасъсса закон дуккан дурну, му цIакь дувансса, къадувансса. Цаппарасса цайми регионнайрив, му закон дуккан даврихлу бувккун, паспортравун, агарда мунил залуннан ччай бухьурча, ххи дуллай бур инсан ци миллатрал уссарив чивчусса хасъсса вкладыш, масалдаран Татарсттаннаву.
Жулва буккултрал дянивгу ва масъалалул хIакъираву ци-ци пик­рирду бурив ккаккан, цIухху-бусу бувссия.

ПатIимат Кьурбанова, ДР-лийсса УФМС-лул зузала:
— Ттул пикрилий, паспортрай инсаннал миллат ккаккан буллан да­къар цичIар аьркиншинна. Паспорт му бур паччахIлугърал документ, муний миллат ккаккан булланссагу цичIав гьанурду чIалай бакъар ттун. Цуппагу, АьФ-лул Конституциялийн бувну, инсаннаща паспортрай ччимур миллат чичин бюхълахъисса, правалул чулухагу цичIар мяъна дакъасса кIану буний ва.

Шамсуттин МахIаммадов, МГОУ-рал преподаватель:
— Инсан цува духIи-дуцин ду­сса, инсансса ухьурча, ттун му ци миллатрал ухьурчагу личIишиву цир. Цал-цаллив, хIазиран ци миллатраясса уссарив кIул хьун ччисса чIумалгу, цIувххуну кIул хьун бюхъанссар. Паспортрай миллат чичлан цичIав чарабакъашиву чIалай дакъар. Жува укунмагу, республикалул даражалий бикIу, щаллагу хIукуматрал даражалий бикIу, миллатрал масъала шаттирахун гьаз буллай буру. Му жура къулагъас дуллан аьркинсса ма­съала бугу бакъар, мунийн бияннин щаллу буллан аьркинсса агьамсса цайми цикссагу масъалартту бур.

Изольда ХIажиева, Лакрал ЗАГС-рал отделданул заведующая:
— Ттул пикрилий, аьркин­ссар миллат чичлан. СМИ-рдаву «ккавкказуллал миллатирттал сипатру» куну, циняв кьюнуравух бувккун кьабитайхту хъинну къащи шай. Миннал пикри буллай бакъар Ккавкказнаву щаллусса миллатру бушиву, цалгу авадансса тарихгу, культурагу, аьдатругу ду­сса, ххаллилсса виртталгу бусса. На му графа махъунмай зана битаврихлуминнавассара. Детсадирттая шинмайва оьрчIру аьдат буллан аьркинссар цалва миллатрая пахру буну, мунил багьу-бизу кIулну. Загсрайнсса аьрзардал бланкирдай буссар «национальность» тIисса графа, аьрза чичлачиманал цанма ччарча ккаккан бувайсса миллат, къаччарчагу къабайсса. Аьрза чичин бувкIсса жагьилтал цIухлан бикIай, аьркинссарив чичин цив ци миллатрал буссарив тIий. На бувчIин бара, цанма ччарча чичайшиву, къаччарча къачичайшиву. Амма тIааьнну бикIай «на лаккучура, циванни къачичайсса» тIиний.
Цивппа къабагьаймур миллат паспортрай чичлачимийрив цукунчIав бувчIин къабюхъан­ссар. Цукунни цалвамур миллат кьювкьу-кьадарну чIалан бю­хъайсса, цамур миллат ккаккан буван ка дачайсса!?

Аьбдул МахIаммадов, студент:
— «В России бьют не по паспорту, а по морде» тIисса калима цIакь хьуну дур. Мяйжаннугу, паспортрай ци миллат чивчуну бурив ургайсса цу ур. Миллат кIул хьун ччисса ухьурчагу, паспорт ккаккан бува тIисса цучIавния къаикIай, ягу жувания гьарцаннал хьхьичIун тIивтIусса паспортгу бувгьуну занай бакъару. Паспорт му инсаннал личность, гражданство ккаккан дуллалисса документ бур.
Ялагу, паспортрай чивчуну бакъахьурча «лаккучу» ягу «яручу» тIий, инсаннан цува лаккучуну ягу яручуну къачIалачIиссарив!? Паспортрай миллат ккаккан бувну бакъашивурив инсаннахун дахчилачисса цалва миллатрал мазгу, багьу-бизугу, аьдатругу кIулну дикIан, миннул хIурмат бикIан?! Му чивчуну къачивчуну хъанахъимур цирив бувчIлай бакъар.

СалихIат ХIусайнова, пенсионерка:
— Паспортрай хьхьичIва чивчуну бикIайва инсан ци миллатрал уссарив, махъ му графагу букьан бунни. ХIукумат лиян дунни, тарих зевххунни. Миллат чичин къааьркиннуния махъ паспортрай, туну фамилиягу, буттал цIагу къааьркинни чичин. «Россияне» тIун аьркинссар тIар цинявннайн, Аьрасатнаву ялапар хъанай бухьувкун. Туну «миряне» тIурча, жува ца дунияллий ялапар хъанай бунавхьур, ягу «инсан» тIий чичларча цинявннайн.

Михаил Мудуев, адвокат:
— На рязийра паспортрай миллат ккаккан буллалисса графа бакъашиврия. Му букьан баву тIайлану дурсса давур тIиссара. Цуппагу Аьрасатнал Конституциялийн бувну, паспортрай чичинсса миллат (миллат бакъассагу, цIа, фамилия, отчество ва м.ц.) инсаннаща цащава язи бугьан бюхълахъисса кIанай.

Сагъират Ссунгъурова-АхIмадханова, журналист:
— Ттул пикрилий, паспортрай, Аьрасатнал гражданство кка­ккан дурнунияр ххишала, миллат ккаккан буллан чара бакъашиву дакъар. Дагъусттанная ливчуну махъ чIявуссаннан къакIуллихха жучIава цимивагу миллат бушиву, гьарца миллатралгу цила маз, цилла аьдат­ру, культура душиву. Дагъус­ттаннайва тIурчарив паспортрай ци миллатрал уссарив ккавккукун инсан, гама икIантIиссар гихунай цукун къуццу тIун аьркиннивав, ци дан хъинавав тIий. Цанчирча Дагъусттаннай цалва миллат гайминнияр ххуйшиврий, гужшиврий дакI дарцIусса ва му чIалачIи буван ччисса инсанталгу хьунабакьайну тIий.
Германнаву, масалдаран, куннал куннахьхьун буллан къабучIину ккаккан бувсса бикIайва кIива суал: инсан ци миллатрал ва ци диндалул уссарив. Ми кIивагу суал ягу миннува цания ца булурча, чIаравманал пикри буван бюхъайссар цала чIарав нацист ушиву, му бакъассагу, ина ми суаллу булурча цамана­хьхьун, ганал цува кьювкьу-кьадар увшиврун ккалли увантIиссар.
Миллат му паспортрай чивчумур бакъарча, му жула гьарцаннал дакIниву, къюкIливу, оьтту-ттурчIаву бумурди.

Разият Аьбдуллаева, хIакин:
— ХьхьичIва чичайсса, утти бу­ссар «россияне» чичлай, инсантал куннащал кув дус банни, уссушиврий, дусшиврий ялапар хъананшиврулли тIий. «Россияне» тIий чичаврил къатIрав скинхедтал ва таджиктал, масалдаран, куннайн кув хъямала багьланссар, куннан кув ххира хьунссар. СССР дусса чIумал цIананияр чансса миллатру къабикIайвахха, куннавух кув цимивагу миллатру хIала бувхсса ташурдугу къачансса бикIайва, паспортрай гьарцагу чувнал миллатгу ккаккан байва, амма инсантал гьакссагу дусну, бавкьуну бикIайва, утти ва «дерьмократия» ххув хьуну махънияр.
Паспортрай къачивчуну, туну, миллат, чIирайривав чичин аьркинсса. Фамилия, отчествогу циванни, туну, паспортрай чичайсса. Ми микку къачичаврил инсаннан цанна хъамаританза най духхурав…

Абакар МахIаммадов, ишбажаранчи:
— Паспортрал инсаннал мархри бакъача, гражданствор ккаккан дуллан аьркинсса. Бачи, туну, инсан ци диндалул уссарив, мунал оьрмулух цукунсса ургаву дуссарив, цумур партиялухлу уссаривгу чичлан, паспорт документрая автобиографиялийн кIура баен буллай. Ялагу, агар мукунсса да­хханашинна дулларчагума, жунма къачIявуссаннан ччанссар щаллусса кьинирдай паспортрал столлачIан учирдай кьинибархан бацIлан, так паспортрай миллат чичиншиврул. Паспортрай мунил залуннаща ччимур миллат чичин аьркинсса, мудан тIайламур къачичайсса ххуллийгу, ци дайсса графари му. Инсаннал ненттабакIраву чивчуну бакъанийгу му мяйжаннугу ци миллатрал уссарив. Паспортрай, ялагума, инсаннал оьттул группа чичин аьркинни, му цанма ччимургу чичин къашайни, ва инсан ци миллатрал уссаривнияргу, му аьркин шайсса кIану буну тIий.
ЦIухху-бусу бувссар Бадрижамал Аьлиевал