Лаккуй урандалул цIуцIавуртту гьарза хьуну дур

sult_3ХIакиннал хьхьичI къашайшала авцIусса чIумал ганал дакIния гьан аьркинссар ганал социал зумунусса ахIвал-хIал. ХIакиннал бакIравугу бикIан аьркинссар анжагъ ца зат – цала кIулшиврийн хъар хьуну, цIуцIаву арх дурну, ганал дакIниву гихунмайгу оьрму бутлансса ххаришивугу, умудгу хIасул буван ччисса пикри.

Лакрал ва Ккуллал райондалий чIявусса бур урандалул (онкологиялул) цIуцIавуртту дусса. Бюхъай ва иш радиациялущал бавхIуну бикIангу. Ттулва пикрилий, медициналул давуртту хьхьичIуннай шаврищал, диагностика ххуйну дишаврищал дархIуни кунна чIалан дикIай.

ХIажимурад ХIусайнов
Учала бур «Цана цува хIакин шайма, хIакинначIан къа­лагайссар» тIисса. Духьун­ссар ва учалалулгу цинна лар­хьхьусса мяъна. ХIатта муданнагу хIакиннал даву жяматрал итталу ххуй-къаххуйчулий ди­кIайхьурчагу. Чурххал ахIвал-хIал баххана хъанан бикIайнийрив жува, хъирив хьуну, хIакинначIан лагару. Гьай-гьай, жува кьюлтI къабуванну, духьунссар, гьарца пишакарнал давриву дикIайний кунна, миннал давривугу диялдакъашивуртту. Щил давурттавур ми дурагу къадикIайсса? Утти­гъанну Гъумучиял азарханалий хирургну зузисса, Вихьуллал шяравасса Сулайманов Сулайман СиражуттиновичлучIан увххун унува, ванал ттухь ттула ссура­хъил цIагу куну: «КIанахь чара бакъа ттучIан, цалла цIуцIаву хъин дуван, цахъис хIаллайсса азарханалий утту ишин ухьхьу уча», — куна. ЧIявусса хIакинтурал учайрив жухьва укунсса махъру? Ттуннив укунсса махъру нажагь бакъа къабавссар. Мунияту цала шяраваллил агьулданул цIуллу-сагъшиврул буруккинттарайсса хIакинная ттунгу чан-кьанссавагу кказит буккултрахьгу бусан ччан бивкIунни. На «Илчи» кказитрай кIийла-шамийла бувккуссар Сулайман Сиражуттиновичлухь барчаллагь тIисса къашайшалтрал чивчусса чагъардугу. Цир укунсса барчаллагьраяр ххишала хIакиннан аьркинсса? ЦичIавгу.
Сулайманов Сулайман Сиражуттинович увссар Вихьуллал шяраву 1956-ку шинал, Сиражуттиннул ва Ххадижатлул кулпатраву. Ванал бутта, улу дяъвилул шиннардий ца дачIи ссятрал даврийн чIал хьуну тIий, «мяммал къатлувунгума» авкьуну ивкIун ур. Дяъвилия махъ Сиражуттин зий ивкIссар ттучандалий, колхозрал бригадирну, школалий завхозну. ХIасил хIисавртту дуван бюхъайсса, бакI зузисса адамина икIайва аьпа биву Сиражуттин. Сулайманнул бава, щалва оьрмулухун зунттал хъаннил дувайсса давурттивгу дурну, кулпатрал­ссагу, колхозралмигу кушурду буллай диркIссар. Сиражуттиннул ва Ххадижатлул кулпатраву хьуну бур Сулайман, МахIамма, Кьади, Юсуп, Варис, Зайнуллагь тIисса арсру ва Рабият, Башарат, Мариян тIисса душру. Укун хъунмасса кулпатраву хъуни хьусса оьрчI-душру нитти-буттал бакъагу, чIаххуралгу, гъанссанналгу, шяраваллилми инсантуралгу хIурмат бусса оьрчIруну буккай. Циван учирча, чIивину унува тарбия хъанай тIий уссуссурваврангу кумаг буллай, шаппасса кушурдугу чансса къабикIайсса буну тIий. УрчIа уссу-ссурвавравату вайннал кулпатрава бувккун бур ххюя инсантурал цIуллушиврул ялув авцIусса пишакар.
1974-ку шинал Сулайман Сиражуттиновичлул къуртал бувссар Вихьуллал шяравусса дянивмур даражалул школа мусил медальгу ларсун. Гара шинал ва дуклан увххун ур Дагъусттаннал мединститутравун. 1980-ку шинал, институт къуртал бувну махъ, ва зун тIайла увккун ур Архангельский областьрайсса, Плесецкий райондалийсса Пукса тIисса шагьрулийн. Ва шикку зий ивкIун ур 350 тах бусса дуснакьрал азарханалий. Буслай ур цува Сулайман Сиражуттинович:
— Ттун ччан бикIайва хирург хьун. На та областьрай зий дурссар 26 шин. БакIраяту кIицI бувсса азарханалий дурссар 10 шин. Гаймигу – Плесецкаллал райондалул азарханалий. 13-ла лавгссара на специализация дуван: Москавлив, Минскалийн, Санкт-Петербурглийн, Киеврайн, Запорожрайн, Курскалийн. 1992-ку шинал дуллуна ттун «Хирург высшей квалификации» тIисса хIакиннал категория. На тийхгу хирургну зий икIайссияв. Операцияртту бувайссия бакIрая айивхьуну, никъурайн бияннин. Дуснакьраву зий ивкIукун, ттун хIаписарнал чингу дуллуна. На майорнал чиндалувун ивссара. Му иш хIисав бувну, 2002-ку шинал Чачаннавунгу гьан увунав. Тийх на шанма барз бувссар. 2006-ку шинал на, «За выслугу лет», пенсиялийн уккайхту, шавайн зана хьуну, зун ивкIра Шамхал-Терменнайсса дуснакьравусса азарханалий хириргну. 2008-ку шинал май зуруй на Гъумуксса азарханалул хъунама хIакинну ивтунав. КIира шин дурссар на хъунама хIакинну зий. Утти 2010-ку шиная махъ ттула касмулий хирургну шиккува азарханалий зий ура. Ттул кулпатрайн ТIутIи учайссар, ва дахху-ласучи бур. Жул бур ПатIима тIисса душгу, Тимур тIисса арсгу. ПатIима Волгоградрай экономистну зий, цила кулпатращал яхъанай бу­ссар. Тимурдул къуртал бувссар Ореллайсса университетравусса физкультуралул факультет. Ва зий уссар хIакин Бубновскийл центрданий инструкторну. Ванал даву дур, даруртту ишла къабувнува, чурх суккутIи бувсса, «кинезатерапия» тIисса ишир­ттайну цIуцIавуртту хъин дувайсса давурттащал дархIусса. Тимурдул бувар уттигу кулпат буван.
Лакрал ва Ккуллал райондалий чIявусса бур урандалул (онкологиялул) цIуцIавуртту дусса. Бюхъай ва иш радиациялущал бавхIуну бикIангу. Ттулва пик­рилий, медициналул давуртту хьхьичIуннай шаврищал, диаг­ностика ххуйну дишаврищал дархIуни кунна чIалан дикIай. Экология зия шаврилгу, дукиялулгу иш бухьунссар. Хъинну хьхьарасса дур уттисса инсантурал иммунитет. ЧIявусса бур оьттул кьюч шаву гьаз хъанахъисса цIуцIалт. Гьарца кьини дувайсса планеркалий, 2-3 инсаннал оьвкуну бур тIун бикIай оьттул къюч шаву гьаз хьусса цIуцIалтрал. На ура, мукуна, военкоматрал призывниктал ххал бувайсса хIакинтуравухгу. ЧIявуми призывниктал чурххал базурду лахIу-ккавхIусса, чIанччан кьасса, цанма ччиккун школданий дуклакиний щябикIлай, ттиликIрал ттаркIру дарккусса бикIай».
Буллуссия на Сулайман Сиражуттиновичлухьхьун ца укунсса суалгу:
— Ина чIярусса шинну дурну дур дуснакь бусса азарханалий зий. ЦIуцIалахсса ургаву вил дахханасса дикIайвавкьай, юхссагу къадикIайвав?
— ХIакиннал дуклакисса чIумал булайссар «Гиппократлул хъа». Му оьванмасса хъа бакъархха. ХIакиннал хьхьичI къашайшала авцIусса чIумал ганал дакIния гьан аьркинссар ганал социал зумунусса ахIвал-хIал. ХIакиннал бакIравугу бикIан аьркинссар анжагъ ца зат – цала кIулшиврийн хъар хьуну, цIуцIаву арх дурну, ганал дакIниву гихунмайгу оьрму бутлансса ххаришивугу, умудгу хIасул буван ччисса пикри. Му чIумал цIуцIавугу, байча щилай, махъун дагьайссар. Ттун хъисгу личIишиву къадикIайва тай дуснакь хъин буллалиний. Ялагума тай хъинну цала ялув бавцIуну, ччяни хъин шайва. ЧIявуми дакIру кьянкьасса, цIуцIаврихьхьун рай къабулайсса бикIайва…
ЧIа учинну жувагу Сулайман Сиражуттиновичлун, мукьахунмайгу цIуцIалт хъин буваврищал, вайннал дакIурдиву ххуй чулинмайсса пикрирдугу хIасул буллалисса муттарду ххи буллансса тавпикь.