Щархъаву ттигу цIусса социал объектру дан дур

sds_3Жулла республика хIакьинусса кьинигу инвестициярду дишин гъира буминнан дур ца яла къулайсса, хайр бусса республика. Уттинин цимилгу ххари бувунни «Юг России» ФЦП-лул зунттал районнал халкь, аьщуйн щуну учин, оьрмулул агьамсса объектру дуллалаврил масъала ва идаралул цилва биялдаралун лавсун бур. ЧIярусса давуртту дурну дур ялув кIицI ларгсса идаралул духмур шинал республикалул зунттал районнай: дурну дур мадарасса социал объектру, бувну, бакьин бувну бур чIярусса щархъавунсса щинаххуллурду. Вай ва цаймигу масъаларттая жухь бувсунни Дагъусттан Республикалийсса «Дирекция федеральной целевой программа «Юг России» ГУП-рал директор Испай Оьмаракаевлул.

-Испай АьбдулхIамидович, ларгунни 2012 шин. Му шинал дан багьлай диркIсса давурттив дурну щаллу хьурувкьай ягу буварув ттигу дузал хьун?
-Ларгсса шинал жул мурад бивкIссар мукьра объект дурну, халкьуннайн тапшур дансса, миннува кIива щинаххуллурдуя. Декабрьданул ахирданийн мукьрагу объект дурну хIадур дан бювхъунни. Гумбетуллал райондалий 3 шинай буллай бивкIсса Мехельта-Читль щинаххуллу барду. Мунил лахъишиву 19 км дуссия. Цуппа щинаххуллу буллай бивкIссар хъинну захIматсса, чарттал, ххяллал зунттурду бусса кIанаву.
Насосращалсса станциягу бусса кIилчинмур щинаххуллу бувссар Бущихъиял райондалийсса ТIлохуллал шяраву. Вай бакъасса Ахттиял райондалийсса Хрюг шяраву ва Казбековуллал райондалийсса Дылымрай бувну вай гьантрай щаллу хьунтIиссар кIива спортзал.
Мукунма ларгмур шинал жу барду Лаващав 600 инсан лагайсса Дворец культуры.
2012 шинал республикалул инвест программалувун ларсун диркIсса объектру жу жунна дан ккаккан дурсса чIумуву дуварду. Жуща ккаккан дурсса чIумуяр ччянива бувну тапшур бан бювхъуна Лавашиял райондалийсса Уллуая тIисса шяраву пищеблокращалсса 278 дуклаки оьрчIансса школа, ТIляратIиял райондалийсса ТIляратIиял шяраву спортзалданущалсса 320 дуклаки оьрчIансса школа ва Кудаллал шяраву 160 инсаннансса школалул корпус.
Цайми-цайми районнайгу бувссар школарду, спортзаллу ва цаймигу объектру.
-Зул программалул хахливу гьануцIакул объектру даву дакъасса, духсса, хилкьа дурксса идарартту, къатригу дакьин дайссарив?
-Къадайссар, жул биялдаралу мукунсса давурттив дакъассар. Жул дирекциялул агьаммур даву дархIуну дуссар так цIусса къатри, объектру дуваврищал.
-Ссайн бувнур зу цIусса объектру дуллай байбишайсса? Цури зул сиптачи?
-Республикалий цIусса объектру дан аьркиншиву чIалай, жуйн дуккайссар Дагъусттан Республикалул ХIукумат ва Дагъусттан Республикалул Экономикалул министерство. Ванийн бувну Экономикалул министерствалучIа дуссар цаппара организацияртту-строительстварттал заказчиктал.
Гьарца организациялул буссар цайнма-цайнма багьайсса хасъсса сферарду-газ буцаврил, щин дуцаврил, социал –культуралул объектру дуваврил ва цаймигу.
Масалдаран, жул организациялул биялдаралу бур школарду, поликлиникарду, азарханарду, детсадру, спортзаллу, культуралул къатри даймур сфера. Мукунма ДР-лул ХIукуматрал хIукмулийну, жу бан ккаккан бувну буссар зунттал щархъавунсса щинаххуллурдугу.
-Зу дуллалисса объектру инсаннал оьрмулун нигьачIаву дакъасса душиву цукунни ххал дайсса? Микку ишла дансса стройматериал ххуйсса, оьккисса ласаврил бурж щийри бусса?
-Циняр объектру дувайссар га кIанайсса аьрщи сукку шаврил тагьарданул хъирив лавну. Цирда зунттал районну ккаллийссар 9 балданул аьрщи сукку хьун бюхъаврил дуцин дуссаннун.
Стройматериалдания гъалгъа багьнавхьур, кIицI банна ми ххал дуллай байбишайшиву объектрал проект хIадур дуллай байбишаврищал. Гьарцагу проект дуккайссар хIукуматрал экспертизалух, санитар тIалавшиннардугу, строительствалул кьануннугу, низамгу ххалдиргьуну. Вай циняр давурттаяр махъ ДР-лул Госархстройнадзорданул рязишинна дуллуну мукьах байбишайссар объект дан хIадур хъанай.
Экспертизалул тIалавшиннарду къадурхIусса объектран хIукуматрал арцугу къаитадакьайссар.
-Цуксса чIун лагайссар , масалдаран, 200-500 дуклаки оьрчI дуклансса школа бан?
-250 дуклаки оьрчIансса кIанттурду бусса школа бан гьайссар 1,5 шин. Амма ккаккан дурсса чIунгу, иширайну му школа буллалисса чIунгу цалийн къадагьангу бюхъайссар. Гьарзат миккун итадакьлакьисса арцул биялдаралу буссар. Гьай-гьай, республикалул бюджетрал кашилул биялдаралугур бусса.
-КIулсса куццуй, программа щаллу даврин республикалул бюджетрава дакъа, федерал бюджетравагу арцу итадаркьуну дур. Щил дур хъунмур хъар?
-Процентирттайну гъалгъа тIурча, 58% бур республикалул бюджетрава, 42% федерал бюджетрава. ЧIяруми объектру дуллай буссар республикалул бюджетрал харж-хуржлих. Аьмну 60 объектрава 13 объектран федерал бюджетрава най диркIссар арцу, гайми цинявннун Дагъусттан Республикалул бюджетрава.
-Республикалул бюджетрая ихтилат багьувкун, зу дан дакIнийсса циняр давуртту бюджетравун дагьссарив ягу цаппара объектру къулагъас дакъагу лирчIссарив?
-Цумур-цагу объект дуваву республикалул кашилул биялдаралу дуссар. Гьарцагу сфералуву дан багьлай дур чIярусса объектру, мунияту арцу диял къахъанахъисса кIанттурдугу хьунабакьлай бур. ВаницIун бавхIуну, ми дан багьлагьисса объектирдал проектру чагъардайра личIлай дур цалсса.
-Зул дирекция бюхъайссарив ва пулансса объект дан багьлай бур тIисса сипталущал буккан республикалул хIукуматрайн?
-Жуща къабюхъайссар. Жу буру объект дан бакIрайн лавсминнал мурад щаллу буллай.
-Ина чIявуну лагайхьунссара зунттал районнайсса щархъавун. Вин ххал шайхьунссар кIийсса школардал, детсадирттал, азарханардал тагьар. Буси, ттигу чIярусса объектру дакьин дан дурив ягу миннун цIусса гьанурду бизан бурив зунттал щархъаву?
-ТIайлассар, ттигу чIярусса щархъаву бур, ва школари учин сикъасинсса, дуккаврил идарарттури тIисса лекьа-пIякьу хьусса школарду. ЧIявуну жун ххал шай укунмасса къатраву, школалийри тIий оьрчIру партардах щябивкIун. ХIакьинусса кьини жулла республикалий бан бур сайки 700-ннийн бивсса школарду. Циванни на хаснува дуккаврил идарарттая гъалгъа тIутIисса, циван икIава, щархъаву ца яла къакъулаймур тагьар школардацIун дархIуну дуну тIий. Жулва оьрчIру бур хъинну лащинсса шартIирдаву дуклай.
Ца жул дирекциялул ва ларгсса шинал бувссар 1500 дуклаки оьрчI щяикIансса школарду. Умудгу бур, вихнугу ура шиная шинайн жулла республикалий укунсса объектру дуллалаврих къулагъас хъун хьуншиврийн.

ХIадур бувссар З. АьбдурахIмановал