Къаххарисса юбилей

[dropcap]У[/dropcap]ниверситетраву лакку мазрал отделение зун бивкIния шинмай зузи­сса, мудангу лакку мазрайгу, лакрал миллатрал бучIантIимунийгу хъунна­сса дакI цIуцIаву дусса инсан, хIакьсса педагог, гьунар бусса журналист,пуб­лицист, Гьухъалиятусса Роза ХIажиевна Эльдароващалсса ихтилат.

[dropcap]Д[/dropcap]ахьва тIивтIусса шинал филологиялул факультетрайсса оьрус­нал ва дагъусттаннал отделение (русско- дагестанское отделение – РДО) бия, цаппара шиннардива муния цалунмасса факультет бувссия, дагъусттан филологиялул факультет куну статусгу цIакь дурну. Цаппара чIумува ялагу махъунмай отделениелийн кIура бавуна. ЦIарду ва статусру даххана дулларчагу, идаралул хъунмур мурад – миллатрал мазру ххуйну кIулсса ва ми ххуйну лахьхьин буллансса бюхъу бусса пишакартал хIадур бавуя. [pullquote]Гьашину Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал
лакку мазрал ва литературалул ларай­сса кIулшиву дусса цалчинсса пишакартал итабавкьуну
25 шинни.[/pullquote]
Университетраву лакку мазрал отделение зун бивкIния шинмай ца яла хъунмур хъар ларсун нанимурди Гьухъалиятусса Роза ХIажиевна Эльдарова (Мусиева): элмурдал кандидат, махъсса шиннардий кафедралул профессорнал къуллугърай зузисса доцент, мудангу лакку мазрайгу, лакрал миллат_рал бучIантIимунийгу хъуннасса дакI цIуцIаву дусса инсан, хIакьсса педагог, гьунар бусса журналист, публицист. Ванищалссар жул ихтилатгу.
– Роза ХIажиевнай, гьашину Дагъусттаннал университетрал лакку филологиялул цалчинсса пишакартал итабавкьуну 25 шин хъанай дур. Жула маз ябавривугу, кIулшивуртту дулавривугу му отделениелул цукунсса кIану бувгьуссар?
– Филологиялул факультетрай личIисса отделение хIисаврай РДО зун бивкIун бур 50-ку шиннардия байбивхьуну. БакIрайва микку так мукьва мазрал филологтал хIадур буллай бивкIссар: яру, дарги, къумукь ва лазги мазурдил. Лавгмур аьс­рулул 80-ку шиннардий, билаятрай «тархъаншиврухсса» гьавас гьаз хъанай, миллатирттал цала-цала мурадрайсса хIарачат ххи хъанан бивкIуна. Шагьрулий ниттил мазру лахьлан аьркинссар тIий, ца­ппара школарттай мукунсса дарсру дихьлан бивкIуна.
Лакрал интеллигенциялул хIарачат бувну, 1987-ку шинал Да­гъусттаннал университетрал филологиялул факультетрай ххи хьуна лакрал ва табасараннал отделениярттугу. Лакралмур отделениелийн кьамул бувну бия 6 душ. Миннаву, ПатIимат, инавагура бивкIссача, му виламур курсирая вищава бусан хьунссия, щищанияргу хъинну.
ЦIубутIуй отделениелун хъунмасса тIайлабацIу хьуна лакрал литература дихьлай жуна цинявннан бусравсса хъунасса шаэр,чичу ва хIакьсса патриот МахIаммад-Загьид Аминов ушиврийн бувну. КIилчинмур выпускраву (1988-1993 ш.) унуккива цIанагу Гъумучиял лицейраву зузисса Аьвдулмажид Исмяилов, шамилчинмур выпускраву дакIний бур ЦIургъулова СалихIат, Лаккуй оьрус мазрал учительницану зий бунуккива.
Мукьулчинмур выпускраву дакIний бур итххявхсса студент-душ ХIажиева Тигрина. Тай шиннардий конкурсгу дикIайва, группарду бикIайва ацIунная ливчу­сса студентътал бусса. Цалчинмур курсирай (1993-1998 ш.ш.) 12 инсан ия, миннаву Тахакьаева Зулайхат, ХIасанова Залму, Кьурбанова Сагъират, Мусаева Ххадижат ва цаймигу. Мусаева Ххадижатлул къуртал бувссия лакку маз ва ­аьраб маз лахьхьин байсса отделение (цаппара шиннардий мукун­ссагу бу­ссия), педуниверситетраву зий бу­ссия. Шиккува учин, аьраб мазрая хавар бусса специалистътал да­гъусттан мазраясса элмулуву хъинну тIалавну бикIан аьркинссар, жула мазурдийн мунил хъунмасса асар биян бувну тIийгу, жула чичру ­аьраб хатIлий диркIун тIийгу. Мукунсса специалистътуран жул кафед_ралий зунгу ххуллу аьчну бикIан аьркин­ссар. Амма…
– ЦIуну тIивтIусса факультет ччаннай бацIан буван биялсса захIмат бивхьуминнавух нагу сивсуну кIицI лагавияв лакрал хъуна­сса чичу МахIаммад- Загьид Аминовлул цIа. Дай­ссарив факультетрай мунал цIаницIун дархIусса, му хъамакъаитайшиву кка­ккан буллалисса чIири- хъунсса мероприятияр­тту?
– Я кафедрардай (литературардал ва мазурдил), я факультет­рай мукунсса давуртту дурну ттун дакIний дакъар. Дурссания, зунгу кIулну бикIанссия, зугу, кказитрал зузалт, мунал выпускниктал, миннувух гьуртту хьунссияв. Буттал кIану бувгьуну зий бур МахIаммад-Загьидлул душ Ххазина. ЦIубутIуй мунил мадара давуртту дуруна лак­рал филологиялул кабинет дузал бавриву: стендру дуруна, миннуй цила буттал архивравасса сурат­ру лархъуна. Амма му даву щалла чулийн къадурккуна. Сававртту чIярусса лякъин бюхъанссар. Амма, ттунма чIалачIиссаксса, жуща къабювхъуна микку зузиминная ва дуклакиминная ца шавкьирай зузи­сса коллектив дузал бан.
Ина бура мероприятияртту тIий. Дакъассар кабинетравурагу МахIаммад-Загьидлун хас дурсса стенд. Дакъассар жула чичултрал юбилейрттая, литературалуву хъанахъисса иширттая бусласисса, да­ххана дайсса, информация.
Ча, жула думургу, жула бумигу ккаккан бавриву лак хъинну ма­хъун багьну бур. Ваймигу личIину хьхьичIун бувккунгу бакъарча – так яруссаннал бур ххуйну цала миллат­рая бусласисса кабинет. Бю­хъай вин, ттухьва къаучирчагу, мунил аьй вийрагу духьунссархха тIисса пикри хьун. Мугу тIайлассар, ми­ккугу бикIан аьркинссар личIисса гьунар, организаторнал гьунар. Ттущарив къашай, ттуйнура нара даймур дакъа, цайминная давур­тту тIалав дуллан. Му кабинет дузал баврицIун дархIусса даву харж буккан бан аьркинсса даву дур. Ттущарив къашай я студентътурая арцурду датIлан, я хъус чIярусса инсантурал лавай бацIлан, миннахь цIими чIа тIун.
– Сулайман-Стальскийл цIанийсса райондалий каялувшиву дуллали­сса, ттущал ца курсрай дуклай ивкIсса Нариман АьбдулмутIалибовлул лазгиял студентътуран цалва чулухасса стипендиягума бишай, бурив лакравугу мукунсса къулагъас дувайсса къуллугъчитал?
– Къуллугъчитал? Цал студентътуращал хьунаакьин увкIуна Лакрал райондалул хъунама Юсуп МахIаммадов. ХьхьичIунсса студентътуран райондалий бахшишру дуллусса ишругу хьуна. ЖучIан, Мариян Илиясова хьхьичIну, «Дара­ччи» клубрал хъамигу бувкIуна, ххуйну дуклакисса студентътуран арцуйнусса кабакьугу бувна. Даин дуклакиминнах аякьалий икIайва, аьпа баннав цал, МахIаммад ХIусманов. Шин дайдихьулий хьунаакьингу учIайва, студентътуран кказитругу чичайва. Яла личIину жулсса буллалисса, зугу бурув-бакъарув учайсса инсантал ттун дакIний бакъар.
– Цукунсса тагьар дур хIакьину лакралмур отделениялул, цими инсан дуклан кьамул уври? Дияв конкурс?
– Отделениелул тагьар цалнияр цал захIмат хъанай дур. ДакIний бур, ххаллилсса курс буссия 1995-2000 шиннардий: Шамхалова (утти Баширова) Жаннат, Аминова Мария, ХIусайнова Фиалка хIаласса – 12 инсан, къуртал бувна урчIуннал. Миннава Жаннатлул диссертация дурурччунни. Мукунма ххуйсса курс буссия 1997-2003-ку шиннардий дуклай бивкIсса – Аьбдуллаева Марианна, Касаева Ине­сса, Къюннуева Гьидаят – 12 инсан. Марианна ххуйну зий бия телевидениелий, аспирантуралувугу дуклай буссия. ЦIана къакIулли чув буссарив. Аспирантуралувун бувхссия Касаева Инессагу. Мугу бакъа хьунни. Хъинну итххявхсса душру бия КIундиятусса Ибрагьимова Диана ва ГьунчIукьатIатусса Чавтараева Залина (2008-ку шинал выпуск). Диана аспирантуралуву дуклай буссия, Уфалийн лавгун, щар хьуну махъ, диссертациягу чикъарчуна лирчIуна. Аспирантура къуртал бувссар Хьурияту­сса МахIаммадова Аминал. Амма ди­ссертация цила чIумал къуртал къадурунни, утти, щар хьуну, Да­гъусттанная лавгнуккар.
2012-ку шинал жул факультет «двухуровневый системалийн» бувкIун, итабакьлан бивкIуна бакалавртал. На миннайн учара «полуфабрикатру» куну. Шайссарив, туну, 4 шинал мутталий кIива пишалул (оьрус ва лакку филология) специалистътал хIадур бан?
2007-ку шинал кьамул увна 7 инсан. Му курс ттухьхьунма лавсун, нава бачин банна тIий буссияв. Амма 3-мур курсирай ливчIуна так 2 душ. Миннал гьашину къуртал бувунни, ца бувххунни магистратуралувун.
ЦIанасса тагьар лапра ххуй да­къасса дур. Цалчинмур курсирайн кьамул бувну бия 2 душ. Минная группа къабантIиссар. КIилчинмур курсирай цими ливчIссарив ттун къакIулли (бакIрай 6 унуккива), шамилчинмур курсирай ца душ ливчIун, мугу заочнайну гьан бан­ссар. Мукьилчинмур курсирай 5 инсан ия, миннаву мяйжаннугу дук­лакисса ттун ца душ бакъа хIисав къавхьунни.
Цири бантIисса? Му зат ттун къакIулли, 2012-ку шиная шиннай ттул хъинну чансса дарсру дия (ставкалул 0,25 ягу 0,5). Гьашину нагрузка дурагу дакъар. Отделениелия, мунил проблемарттая бусланмур чIявур – шикку зий ттул 27 шин хьунни. Бюхъаймур бав. Цаппара пособияртту чичав. Амма цикссагу курсру бур учебникру ба­къасса (лакку мазрал история, ла­кку мазрал диалектология, лакку мазрал стилистика, практикалул курс, лакку мазрал методика). Ми щилли чичинтIисса? Акъассар, учебникния цири, лекция лакку мазрай чичин бюхъайсса преподаватель. РекторначIан чивчуссия, элмийсса сотрудникнал статусрайн нава битарча, ми луттирдаха зунна куну. Лакран къааьркинсса ла­кку маз миннан личIи ссан аьркинну бур? Ялунгу ххарину отделение лакьинссар.
Вана укунсса бур юбилейрацIун бавхIусса пашмансса пикрирду.
– ХIалу дагьну дунура, цукунсса кумаг аьркинну бур хIакьину вин лакрал районнай каялувшиву дуллалиминная, цукунсса къула­гъас аьркинну дур?
– Ттухьра дарсру дакъания махъ, на щияту цира тIалав буллантIисса? Бугьарами цIана аьркинну б­акъар. Мазрувагу къакIулсса инсантал бур давурттайн буцлай. Мунил пик­ри илданий махъ наниминнал бувача. Ттущава шаймур на буллай бивкIра.
– Вин цукун дурну ччива 25 шинал юбилей?
– На му масъала кафедралий бивхьуссия – му хьхьичIва-хьхьичI лакрайнгу, табасараннайнгу багьайсса масъала бур. Амма щилчIав а-ия къаувкунни. Мукунсса давур­ттавух аьркинни кафедрардугу, деканатгу, були, миллатирттал ишир­ттал министерствагума хIала буххан. Мунил пикри буллай бур, ттун кIулссаксса, Ххазина Аминова. Мунищалгу ихтилат бувара.
Шиккува учин, чIявуми зул журналистътал ва отделениелул выпускниктал бунувагу, ттун тачIав зул чулуха вари чинсса интерес, аякьа хIисав къархьуссар. Багъишла битирача, амма ттун ххан бикIай зун ламусгума хъанахъисса зува ва отделение къуртал бувссар учин. ДахIаву дикIан аьркинни лакку мазрал учительтуращалгу.
Ялагу зу цIуххирча хъина, ци тагьар дуссарив педуниверситетраву. Бюхъайхха шиккун къананими тивун най бикIангу.

Ялун ххигу бан: Ххирасса преподаватель Роза ХIажиевнал жуй дурсса аьй тIайлассар, къадуварду жу дагьайкунсса къула­гъас жува къуртал бувсса факультетрал оьрмулух. ХIакьинусса кьини, на къахIисавну, мукьа ттул коллега цаймигу зий буссар редакциялий, та кIицI лавгсса факультет къуртал бувсса. ДакIнийхтунура тIисса, жува гьамин та факультет къуртал буваврия жу, ламусну къабикIаруча, пахрулий буссару. Цайми преподавательтурал цIарду кIицI къалагарчагу, жухь дарсру дирхьу­ссар лакку мазрал цIаний хъунмасса захIмат бивхьусса профессортурал Ися Аьбдуллаевлул, Нурислан Жидалаевлул, чичул ва аьлимчунал МахIаммад-Загьид Аминовлул, доцент Роза ХIажиевнал. Агар жу кказитрал даврий бюхъулий зий бухьурча, миккугу жул ххаллилсса преподавательтурал бутIа буссар. Махъ буллай буру бакIрай бацIан, ччя-ччяни преподавательтуращал ва студентътуращал хьунабакьаван. Пединститутравумур тагьар кIул дувангу хъирив букканну.

Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал