Маз – миллатрал тарихгур, культуралул ва цивилизациялул ххуллугур

ntitle_6Жунма кIулли 1999 шинал ноябрь зуруй ЮНЕСКО-лул Генеральная конференциялул февраль зурул 21-мур кьини Ниттил мазрал байран кьини хIисаврай цIакь дуршивугу, щаллагу дунияллий 2000 шиная шиннай му байран – кьинилун хасъсса мероприятиярду шайшивугу.
Мукунсса байран дунни февраль зурул 19-нний МахIачкъалаллал №16-мур школалий.

ПатIимат Рамазанова
Мяйжанссар, ва школалий личIину так лакку мазран ягу яру мазран хас дурсса мероприятиярду къадуннича, да­гъусттан мазурдин хасну аьмсса ца хъуннасса мероприятие дунни. Мунивугу дия хIисав ласунсса ххуйшиву: дагъусттан мазурдий наз­мурду ккалай бия личIи-личIисса классирттаву дуклакисса оьрчIру. Учительтал, нитти-буттахъул лагма лавгун, дусшиврул хъинсса байран хьунни. Ва ялагу. Хъамаллурал къаучирчагу, байрандалул хъунмур бутIа лакрал бия. Му школалий лакку мазрал дарсру дихьлахьисса ПатIимат Аьлиева ччянива шагьрурдал школарттай лакку мазрал дарсру дишаврил даража гьаз бансса ххуллурдах – чараннах луг­лагисса, дакIнийхтуну цилла даву ххирасса, дуллалимургу мудан дакI дирхьуну дувайсса педагог бур.
ntitle_14Школалул актовый залдануву чIирттайн лархъун дия Муркъилинахъал ХIажинал ва Алексей ХIажиевлул лакку мазрахасса назмурдал ххару бусса стендру. Ца лакрал бакъасса, цайми миллатирттал бакъая байран хъун дан бувкIсса цIанихсса балайчитал. Лак­рал театрданул артист Шамсуттин Къапланов ва жагьилсса балайчи Самед Буттаев ххарину хьунабавкьуна учительтурал, дуклаки оьрчIал ва нитти-буттахъал.
Лях-карах назмурду дурккуна дуклаки оьрчIал. Лакку мазрайсса чIиви спектакльгума хIадур бувну бия дуклаки оьрчIал. Даргиял шаэр Аминат Аьбдулманапова бия хIайранну, мюрщисса ла­кку оьрчIал, хъунисса назмурду пасихIну, дюхханну дурккунни, цаягу оьрчI къааьйкьунни тIий цIардай.
Байрандалийн бавтIцири барчагу бувну, оьрчIансса шеърирду бувккуна лакрал чичу, шаэр, публицист Руслан Башаевлул ва шаэр, лакрал чичултрал секциялул хъунама Илияс МахIаммадовлул. Назмурду дурккуна учительница ПатIимат Юсуповнал цилагу. Мунил цила ихтилатраву кIицI лавгуна ниттил маз – миллатрал тарихгу, культуралул ва цивилизациялул ххуллугу хъанахъишиву. Хъамал ппив хьуну мукьах ПатIимат Юсуповнал «Илчи» кказитрал вакилнахь увкунни:
— Ттунма чIалачIиссаксса, ва заманнайсса, цIанасса циняв лакрал аьлимтуралгу, учительтуралгу, мазрал цIаний дакI цIуцIиминналгу щала гуж, аькьлу, кIулши, бюхъу-гьунар ишла бан багьлай бур ялун наниминнавугу жулва ниттил маз буруччаву, ябаву мурадрай. Му кIану хIисавравун лавсун, хъунмасса бияла бур лакку мазрал дарсирдахьгу. Мунияту, ххарину бикIара ттунма дазу дакъа ххирасса мазраха зун багьну тIий. ТачIав дакIнийнмагу къабагьайва нава лакку мазраха зунсса пикри. Аллагьнал бачин бувну най бивкIун бура ттунма ххирасса мазраха зуншиврул.
ЦIанакул, 1-мур классрава байбивхьуну, ттучIа лакку мазрал дарсирдайн заназисса 80 оьрчI ур. ХIарачат бусса оьрчIру бур. Цуя-ца акъар нитти-буттахъал дянив жун жулва оьрчIру лакку мазрал дарсирдайн занай ччай бакъар тIисса.
Шиккува, хIалу дирирну дуна, хъунмасса барчаллагь учин ччива мудангу нара дуллалисса даврил чIарав бацIайсса нитти-буттахъайн: КIундиятусса Даудова Нажаватлуйн, Убратусса Хизриева Гуляйн, Ваччатусса Буттаева Гьажардуйн, Хъусращатусса Кантаева Саидайн ва мукунма цайминнайн. Ми мудангу гьуртту шай лакку мазран хас дурсса мероприятиярдай. Ниттил маз хьхьичIунсса нитти-буттахъул оьрчIансса эбратри, хъунмасса барчаллагь тIий бура ниттил мазрах ччаву дусса ва му ччаву цалва оьрчIавугу цIакь дуллалисса нитти-буттахъайн.
Гьашину жучIа шанма цалчинми классру буссар, 11 ла­кку оьрчIаву 9 лакку маз кIулсса ур. На му иширая хъинну ххари хьура, циняв оьрчIру гъирарай бучIай дарсирдайнгу. Ттувувагу гъира-шавкь ххишай миннал хIарачат чIалай. Умудрай бура ялун бучIантIими оьрчIругу лакку маз кIулсса бучIаванхьуви тIий.
Ва хIакьинусса даву ххуй­сса даражалий дан бюхъаврилгу лакку мазраха гъирарай зунсса шавкь ххи дунни, ччарча чичулт, ччарча балайчитал, ччарчагу нитти-буттахъул бувкIунни чIарав бацIан, лакрал кьини хъун дуван. Укунсса мероприятиярттал хъуннасса агьамшиву дуссар миллат ххирану тарбия баврил чулухуннайгу. РувхIанийсса хъус, чIярусса никирттал ябувну жучIанма биян бувсса маз жувагу ябувну, ялун наниминнан лахьхьин буллан буржлувссару.