«РахIатсса оьрму ппухълуннал миналийри бусса»

Ларгсса нюжмаркьини Ла­ккуйнсса аьрххилий ттун хьунабавкьунни 1944 шинал Лак­­рал райондалия бизан був­сса наслулул шамилчинсса, мукьилчинсса никирал арсру ва душру, цала буттахъал Ватандалийн, зунттавусса ТIюхчардал шяравун бувкIун.


1944 шинал Лакрал райондалия ЦIусса миналийн бизан буллалисса ТIюхчарав ду­ссия тIюваллал аьдад – 72, инсантурал – 281.


Вай бия щаллу-ккурккисса кулпатирттащал, къушругу бивщуну, цIу-пуркIугу бивчуну, цуппа-ца пукьа къаливчIсса бу­ттахъал миналийн – ТIюхчардал шяравун бувкIун. Буттахъал ша бивзсса, хъу-лухччи дугьлай бивкIсса аьрщарайн гьарца шинал бучIайсса ххаллилсса ­аьдат дур ТIюхчардал жяматрал. Ва ххуллухь буттал шяравун бувкIун бия ТIюхчардал шяраву хIурмат-кьимат бусса, бусравсса Мусаев Муса бакIчисса Худайнатхъал, СагилхIусайнхъал, Аьйдахъал, Муса МахIаммахъал ва цаймигу тухумирттал наслу.
КIулсса куццуй, ЦIуссалакрал райондалул агьулданун багьссар бизан баврицIун дархIусса захIматсса чIунну духIан. ХIа­кьину тай ишру асар хьусса жямат мяшну бур цала щархъурду дусса, мина-гьану дусса инсантурай.

– Вайми Лаккуйн цала шяраваллавун нанийни, жул оьрчIру цIухлайнма буссар, цанни жува жула минарду зана къаритан тIий.
Сайки 80 шин хъанай дур жул буттахъул, оьттул гьухъ рутIлай бувсса къатта-къушгу, цанна ххирасса минагу кьариртун, цIуминалийн бивзун. ЦIуминалийгу жу паракьатну къабивтунну, бувчIлай бур жун рахIатшиву так жула ппухълуннал миналий дакъа къадикIантIишиву, – тIий, буслай бур ва аьрххилул сиптачи хьусса Османова Умамат.
Буххансса къатта бакъа­сса кIанттайн, цала аьрщарайн бувкIсса инсантал ккавккукун Лакку билаятрай аргъ дизаншиврийнсса умуд ххишала хъанай бур. Буттал шяравунсса аьрххи байбивхьунни вайннал хIатталлий кьулгьу-алхIам буккаврийну.

– Авадансса тарих бусса ТIюхчардал шяраваллил мархри, жула буттал буттахъул яхъа­най бивкIсса Лакку кIану, уртту-тIутIал ларсун нанисса лухччив, жюр-жюр тIий, якьутру кунна, лирцIуну нанисса, гьарца базулун бузсса Палагиял кьуллалул щин, шяраваллил чIаравсса баргъ къалагай чулухсса кьулла, шяраваллил дяних дазу дуллай нанисса гьарччалтту батIай Хъун-нех, неъмат­рай оьрму бутан буллусса, бутан къабивтсса буттал улча хъама­къабитаву жул буржри. Мунияту, вай цинявппагу неъматру жула оьрчIан, оьрчIал оьрчIан ккаккан баншиврул, гьарица шинал бучIайссару жу зунттавусса ТIюхчардал шяравун. Райондалул администрациялущал жула буттахъал аьрщи зана ритансса маслихIат ккавккун махъ, пикрилий буру къатри буллай байбишин, – буслай бур Умамат.

Цуксса ххари хьухьунссар ппухълуннал рухIру, шикку бувну, хъуни къавхьусса бунугу, укун яхI-къирият дусса арсру ва душру ватандалийн бувкIукун. Буттахъал аьдат-эбадатру лайкьну дуруччайсса агьлу бушиву чIалай бия вайннал багьу-бизулийн бувнугу. Мюрщими ва хъуними, цинявппагу ларххун бия лакрал миллатрал янна. Вай дурурххунугу дия усттарсса дарзи Рукьижат Жалаловал.

Ва ххуллухь Лакку билаят­райн бучIан къавхьуну ливчIсса ТIюхчардал жямат чIал къавхьуну, август зуруй, бучIансса пикрилий бур. Вайгу, дан-дитанмунил сантгу руртун, ниятрай бур, хIатталлил лагмасса чапаргу цIу дуккан дурну, къатта-къуш бансса аьрщи тIалав дан.

– Жу мудангу буссару жула буттахъал тарих хъамакъабитанмур буллай, жунма кIулмур жула оьрчIахь буслай. Жу мякьну буру ва аьрщарах. ЧIалачIисса куццуй, жул шяраваллия, къатри чарича, эяллурагу лирчIун дакъар. Ва кIану жун хъинну асар хъанай бур. Цуксса талихI бакъасса биявав тIун бикIару кIийлла, шамийлла мина даххана дан багьсса жул агьлу. Бутта­хъал рухIругу паракьат дан, вайннал захIмат буллай бивкIсса аьрщарай къатта-къуш бансса хиял бартлавгун ччай буру. Жул буттахъан, жун ккавкмур жул наслулун къаккакканнав, – тIий бур ПатIима Кьурбанова.

Буттал аьрщарахсса мякь оьтту-ттурчIаву бикIайхьунссар. ХIакьину ТIюхчардал шяравалу лирчIун дакъар, бур так шяравалу диркIссар тIисса чичру дусса чаругу, ялгъузну кьариртсса буттахъал гьаврдугу.
Укун яхI-къирият дусса жямат буссаксса, вихшала цIакь хъанай дур шяравалугу, Лакку билаятгу утта букканшиврийн.