Дарбант цивилизациялул шанбачIулий

ostto_22Августрал 24-нний Дарбантлив хьунни «Дарбант цивилизациялул шанбачIулий» тIисса цIанилусса халкьуннал дянивсса культуралул ва тарихрал фестиваль. Ва фестиваль хас дурну дия 2015-ку шинал Дарбант шагьрулун 2000 шин там хъанахъисса байран дувансса дайдихьулун. Фестиваль дуван бакIрайн лавсун бия Аьрасатнал Культуралул министерствалул ва Дагъусттаннал Республикалул ХIукуматрал.

ХьхьичIазаманнал Дарбант хъанай бур ца агьамсса, чIярусса аьсрурдал манзилданий хIасул хъанай диркIсса, Кьиблалул ва Баргълагавал культурардал дянивсса дахIаврил бурхIлуну. ХIатта цимилгу хьусса дяъвирдаща, бяст-ччаллаща, букъавчIавурттаща духлаган дуван къархьуну дур шагьрулий хIасул хьусса инсантурал багьу-бизулул культурагу, гьану­сса архитектуралул гьайкаллуну хъанахъисса шиккусса къатри ва душмантурая буруччинма тIий бувсса чIиртту. Бунияла хIазран бакъахьунссар «ДакIнил гьавасрай, каруннах дурмур абадлийссар» учайссагу.
Уттинин ларгсса аьсрурдал луххаща, ххиттуща лув личIан дуван къархьусса, лавгзаманнул ххуйми аьшру хьуннав, утти­сса, хъинну техникалул чулуха хьхьичIунмай шару лавсун нанисса, заманалущал най дур. Улу, цахъис духьурчагу аькьлу-кIулши дусса инсаннангума янилун дагьлагьисса дахIавуртту дур Дарбантуллал инсантурал оьрмулуву. Му дахIаврил хъунмурну аьлтта чIалай бур инсантурал дакIурдил манзил авадансса бушиву.
Аьрасатнал шагьрурдаву яла нукIузаманнул хъунмур шагьруну хъанахъисса Дарбант шагьрулул юбилей дуван Аьрасатнал ХIукуматрал хIукму буваву, му хъунмасса жула Дагъусттаннал чулухунмайсса хIурматри. Мунил тасттикь буллалиссар тарихрал, культуралул ва политикалул чулухагу жува Аьрасатнал ХIукуматрал янилу, аякьалулу муданмагу бушиву. Лавгзаманнул «чIапIив» рутлатиний, гайннул бусласимур лахьлахьиний жува хIасул буллалиссару лахъсса, щихачIав къалавхьхьусса буттал улклул лавгмур, учиннуча, инсаниятрал хIасул шаврил генетикалул зумунусса ахттаршиву. Ванийну жунма бувчIлачIиссар, жула дунияллия лавгсса тухумирттал, миллатирттал бувтсса оьрму оьванмасса бакъа, щаллагу дунияллул культуралувухгу хIукуматру ва жяматрал ккуранну хIасул дувавривухгу муданмагу гьурттуну бивкIшиврия.
Дарбантлив дурсса тарих ва культура гьанусса фестивальданул тасттикь бувунни жува най бушиву хьхьичIунмай, буттахъал хIасул дурмургу хъамакъадиртун, дусшиврийсса, дакIру муданнагу тIиртIусса иминсса инсантурал билаят Дагъусттан бушиврия буслай. Утти ихтилат буванну циятура фестивальданияту.
Фестиваль дайдихьлай дия ахттая махъ ссят мукьра хьусса чIумал. Мунийн бувну, на цал, кIюрххила, хьунаавкьуссияв, фестивальдания ва ванил программалия цIуххаву дуван, Дарбант шагьрулул хъунаманал цалчинма хъиривчу Султанов Татджатдин Тофиковичлущал. Ванал бувсуна ттухь укунсса затру:
— Цинявннан кIулсса куццуй, Дагъусттаннал тарихчи Александр Кудрявцевлул зувиннийн дирсса шинну дурссар Дарбантлив, шагьрулул тарихрацIун бавхIусса затру кIул буллай, раскопкартту дуллай. Цалла дурсса давурттая буслай, ванал итабавкьунни Дарбантуллал тарихран хас бувсса луттирдугу. Ванал тасттикь бувунни Нарын-къала тIисса цитадель бивхьусса бакIуй «культурный слойрал» ганзшиву 14 метра душиву. Шаттирал хъирив ша ласлай, ва аьлимчунал тасттикь бувну буссия Дарбант бивхьусса аьрщарай цалчинсса инсантал яхъанахъисса ликказан хIасул хьуну диркIшиву 5000 шиналла хьхьичI. Мунийн бувну Дарбантуллал инсантуран ччай бия, миксса шинну хьусса шагьру Аьрасатнаву цамургу бакъахьувкун, байран дуван. Амма аьлимчитурал цалийн къабучIаву савав хьуну, Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул хIукму бунни 2000 шин хьушиврун хIисавсса байран дуван 2015-ку шинал. Мунингу Дарбантуллал инсантурал манеъшиву дакъар. ХIатта вайннал цала шагьрулун дакIурдиву 5000 шин хьушиву хIисав дувайхьурчагу. Муна му ялун хьунтIисса байрандалул дайдихьуну хъанахъиссар хIакьинусса культуралул ва тарихрал зумунусса фестиваль. Ва фестиваль дуллалиссар Аьрасатнал Культуралул министерствалул ва Дагъусттаннал ХIукуматрал сипталий. Фестиваль цурдагу хIисавссар хIукуматирттал дянивссаннун. Фестивальданий гьуртту хьунтIиссар творчествалул коллективру: Азирбижаннал, Къазахъисттаннал, Узбакисттаннал, Армяннал, Ярославуллал областьрал, Чачаннал, Къабардин-Балкарнал, АьсатIин-Аланиянал ва Дагъус­ттаннал республикарттал.
Ахттая махъ ссят мукьунний шагьрулул майданнив бувсса сахIналий гьуртту хъанантIисса творчествалул коллективрдал дайдишинтIиссар фестиваль. Яла ссят арулунний Нарын-къала цитадельданул кьатIув сахIналий дайдишинтIиссар, тарихрал чIапив завза дуллалисса, театрданул зумунусса творчествалул коллективирдал выступления. Ахирданийгу, ссят ацIра хьуну махъ, чаннал мугьалттал (фейерверк) ссав чIюлу дувантIиссар…
Бунияла ссят мукьра шайхту дайдирхьуна тяхъашивуртту. Цалчин сахIналийн бувккуна Ах­ттиял райондалул фольклорданул ансамбль, хъирив – Сергокъалаллал райондалиясса, къумузирттай макьангу рурцуну, балай тIисса душру. Вайннал хъирив – Дарбантуллал, Хивуллал районнал коллективру. Бюхъайссияв къабикIан жула Бархъаллал къавтIалт. Гьай-гьай, кка­ккан дуруна паракьатсса къавтIаву. Ххуйсса номерду ккаккан бувуна Ссихьрал театрданул, Дарбантуллал оьрчIал творчествалул къатлул коллективрал, ДагъОгниллал циркирал циркачтурал. Бия шиккува цаймигу пагьламантал. Майданнийх занай бия личIи-личIисса миллатир­ттал лаххиялувусса волонтертал. Фольклорданул коллективрдал лях-карах сахIналийн буккайва утти­заманнул балайчиталгу. ХIасил ссят арулла хьуннин дия майданнивмур тяхъашиву. Яла агьаммур театрданун хIисавсса тяхъашиву дайдирхьуна Нарын-къала цитадельданул лахъ чIирттал кьатIув. Фестивал барча учин бувкIун бия МахIачкъалалиясса хъамалгу. Миннавух бия Дагъусттаннал ХIукуматрал председатель Аьбдуссалам ХIамидов, Дагъусттаннал культуралул министр (жула лакку душ) Зарема Буттаева ва цаймигу хъамал. Шиккусса тяхъашиву дачин дурну ия Дарбантуллал хан ва ванал буюрду биттур буву. БувкIуна ханначIан Къазахъисттаннал билаятрая варан­ттал чарвангума. ХIасил, хъинну чIалнунин най дия тяхъашивуртту. Ттунма къатIааьн бивзсса зат ци бия учирча, Нарын-къалалул чIаравсса тяхъашивуртту, къахьхьурай дурну, дяхтта дурссания хъиннува ххуйну хьунссия. Циван учирча, гайксса ххуйсса лаххиярттавусса инсантурал суратру хьхьурай рищун бюхълай бакъая. Номердуми хъинну ххуйну хIасул бувну бия.
Репортаж хIадур дур­ссар ва суратру рирщуссар ХIажимурад ХIусайновлул