Ттуршлий кьура шинал хьхьичIсса сурат

lei_15Караматсса каши дикIай суратрахь: жуятува архсса заманнай инсаннал бувтсса щаллу­сса оьрмулува язи бувгьусса бувагу ца лахIзалул муксса хъунмасса ва куртIну бюхлахисса асар биян байхха жуйнма, ваца дурагу ца дакьикьалул мутталий жунна хъинну хъуннасса чIун ххал хьусса кунма­сса иш шай, хIатта инава та чIумал, та заманнай, та кьини ялапар хъанай ивкIсса кунмасса.

Ва шакил ттигъанну, цила буттал архивравасса суратри тIий, редакциялийн ларсун бувкIунни жула лакрал литературалуву ва тарихраву цIа машгьурсса ва бусрав­сса ишккакку МахIаммад-Хан Пашаевлул душ Миясат.
Шакилданух цихва ягу бивтун, ванил махъ чивчумургу бувккукун, (чивчумур М-Х. Пашаевлул цала каних чивчусса буну­ккар), дакIнивугу, бакIравугу хIасул хъанай дур тамансса хIисавртту, хьхьичI бацIлай бур жулва лакрайн ва Дагъусттаннайн багьайсса тарихрал тамансса ххару.
avtor_20Зунттал чувнал чиллу-чухъраву ва оьруснал хIаписарнал чиндалуву (чIалачIиссаксса, чин ротмистрнал дунуккар, ва диркIссар бурттигьалтрал кьюкьлул чин, капитаннан ккаллисса) щяивкIун ур, лакрал ханнахъал тухумрая­сса, Гъази-Гъумучатусса, Аьбдул-ПаттахIлул арс Аьбдул-Мажид. Аьбдул-Мажидлул чIарах бавцIуну бур ванал кулпат Аматуллагь (та чIумал Лакрал ханлугъравун бухлай бивкIсса Кураллал баг Аьли-Султаннул душ).
Аьбдул-Мажидлул нясав дур укунсса: ванал ппу хъанай ур Аьбдул-ПаттахI-баг; Аьбдул-ПаттахIлул ппу хъанай ур Аьбдул-Паша-баг; Аьбдул-Пашанал ппу хъанай ур, 40 шинай Лакрал ханшиву дуллай ивкIсса МахIаммад-хан; МахIаммад-ханнал ппугу хъанай ур, жула Лакрал ва щалагу Дагъусттаннал пахру Чулахъ-Сурхай-хан — цалчинсса Сурхай-хан. КIилчинма Сурхай-ханнал, яни МахIаммад-ханнал арснал душну бивкIун бур Аьбдул-Мажидлул нину Пирдавс.
1877 шинал Дагъусттаннай гьаз хьуну диркIсса восстаниялуву диялсса гьурттушин дурну диркIссар Аьбдул-Мажидлул: ва ивкIссар Лаккуй сукку хьумур восстаниялул бакIчитуравасса цану (Жяъпарханная ва Патааьли-багная ливчуну махъ). Ванала чялиш­сса гьурттушиву дурссар, восстания бас дурну най, ЦIахъардал ва Лакрал дазуй хьуну диркIсса махъра-махъсса ва рахIму бакъасса талатавривугу.
Цаппара цаймигу бунтирал бакIчитуравух 1877 шинал Аьбдул-Мажид аьс увссар Гъунив, увччунугу уссар Яруссаннайсса Ругъуджиял шяраву.
Цаппара хIаллай, тара восстаниялул чIумал, Аьбдул-Мажид ВицIхъиял махIлалул найпнугу зий ивкIун ур. Та заманнай генерал Лазаревлул лакрал багтурайх бавчIуну бивкIсса зунттурдаятусса ца зунтту Аьбдул-Мажидлухьгу бивкIун бур. Му бакъассагу, ванахьра диркIссар тIар Лаккуйсса лухччаву тани ца яла язимурну ккалли дайсса Хъи­ппувалу тIисса лухччигу, мукунна Къуцувалу тIисса лухччинул хъунмур бутIагу.
Лакрал махъа-махъсса ханнал Агълардул ниттийхчIинсса ссурахъугу ивкIссар Аьбдул-Мажид. Вай гьарзатрайн бувну, ва сурат­рангу, туну, дикIан багьлай бур чанна-чанну ца 120 шин.
Р. Башаев
1998 ш.