Ноябрьданул 30-нний ДР-лул бакIчи Сергей Меликовлул каялувшиврий хьунни ДР-лул БакIчиначIасса АПК-лул Советрал заседание. Муний бивщунни ва бутIуву шинал мутталий дурсса давурттансса кьимат, ккаккан бунни ялун нанисса чIумал дузал буван аьркинсса масъалартту ва ххал бивгьунни захIматсса масъалартту бартбигьинсса ххуллурду.
Заседаниялий гьуртту хьуминнавух бия АьФ-лул Шяраваллил хозяйствалул министрнал хъиривмур Ксения Шевелкина.
Республикалул бакIчинал тIимунийну, Агропромышленностьрал комплексрал хъунмасса кIану бугьлагьиссар Дагъусттаннал экономикалувугу, агьалинал оьрмулувугу.
Сергей Меликовлул бивщусса кьиматрайну, махъсса шиннардий агросектордануву хьхьичIуннайшивуртту хъанай дур ятту ябаврил, ппиринж бугьаврил, ахънилсса ххяххан даврил ва цаймигу бутIраву.
Шяраваллил хозяйствалуву хьхьичIуннайшивуртту хъанахъиссар АьФ-лул шяраваллил хозяйствалул кумаг буллалаврийну.
– АПК лябуккан баврих хъуннасса къулагъас дуллай бур федерал даражалийгу, региондалийгу. Мунийну хIасиллугу хъинсса хьуну дур: ларгсса шинал шяраваллил хозяйствалул бакIлахъия ласаву лахъ хьуну дур 105, 8 процентрал, ва лахъссар дянивну ларсъсса Аьрасатнал ккаккиялияр. Махъсса 5 шинал дянив ва хъанай дур яла лараймур бакIлахъиялул ккаккия.
Гьашинусса 10 зурул бакIлахъия ласаврил лагру (объем производства) хьуну дур 200 млрд къурушраяр ххишаласса, – кунни Сергей Меликовлул.
Региондалул бакIчинал бувсунни агропромышленностьрал комплексравусса агьамми ххуллурдая. Ванал тIимунийну, мукунмину хъанай бур ахънилсса ва ппиринж, къюмайтIутIи ва ахъулсса ххяххан даву, яттил дикI ва ппал ласаву.
Ми шяраваллил хозяйствалул сурсатру (продукция) чIяруну ласаврийну Дагъусттаннал тамансса захIмат бихьлай бур билаятрал дукиялул мюхчаншиврул масъалартту дузал бавриву.
Республикалул каялувчинал тIимунийну, АПК-лул бутIуву зузи кIанттурду бур, амма инсантал миккун зун най бакъар, региондалийсса харжирдах бурувгун, АПК-луву лавайсса бунугу. Му масъалалуха зун аьркинссар дуккаврил идарарттугу, районнал бакIчиталгу.
– Муниципалитетирттал бакIчитуран аьркинссар му ххуллийсса даву чялиш дуккан дуван, жагьилтал кIункIу буван давурттайн, миннан сянатру лахьхьин дуван, – кунни ванал.
Региондалул бакIчинал бувсунни АПК-луву цIусса национал проект кьамул дуллай бушиву. «Технологическое обеспечение продовольственной безопасности» тIисса проект бартдигьлантIий бур ялун нанисса шиная тихуннай. Му проектрал лагрулий ккаккан дурну дур яла гъансса 6 шинал мутталий агропромышленностьрал бутIуву дан аьркинсса давуртту. Микку дувантIий бур селекциялул ва генетикалул давуртту, биотехнологияртту, ветеринариялул фармацевтикалул препаратру, шяраваллил хозяйствалул техника ва зузалт хIадур баву.
Ксения Шевелкинал АПК-лул зузалтрахь барча дунни пишакаршиврул байран: «Дагъусттан бур аграр регион. ЧIа тIий бура ларайсса хIасиллу хьун дуллалаву. На къулбас дуллай бура региондалул бакIчинал увкусса гьарца мукъулу. Жу хIадурссару кумаг буллан шяраваллил хозяйствалуву селекция, генетика ва цаймигу цIушиннарду щурущи дуллалаврин.
Махъсса 5 шинал мутталий регион гьуртту хъанай бия «Комплексное развитие сельских территорий» тIисса паччахIлугърал программа бартдигьавриву. На барчаллагь тIий бура даврил уртакьтурахь циняв объектру бакIуйн буккан баврихлу. Хъиривмур шиная махъ жу байбихьлахьиссару цIусса проектру дуллан. Нугъайнал райондалий дуллан най буру ттизаманнул куццуйсса шяраваллал территорияртту. Шикку гьуртту хьун аьркинссар циняв муниципалитетирттал бакIчитал. Жу хIадурссару кумаг буллан хасъсса мероприятияртту бартдигьаврин.
Ксения Шевелкинал бувсунни шяраваллил хозяйствалуву зунсса пишакартал хIадур баврил хIакъиравугу. Ванил тIимунийну, цIанасса ппурттуву шяраваллил хозяйствалуву зий бур 9% жагьилсса инсантурал. Жулва хьхьичIсса масъала хъанай бур му ккаккия лахъ даву. Шяраваллил хозяйствалул предприятиярттаву зий бур 80 – 90% пишакартурал. Жува аьркинссар 2030-ку шинайннин пишакартурал щаллу буван 95%. Му масъала дузал баву мурадрай хIадур дурну дур федерал проект «Кадры в АПК». «Жу хIадурну буру регионнан кумаг буван шяраваллавун пишакартал кIункIу бавриву», – кунни ванил.
Дагъусттаннал ХIукуматрал председатель Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовлул бувсунни 2024-ку шинал циксса бакIлахъия ларсъссарив шяраваллил хозяйствалуву. Ванал тIимунийну, гьашину ларсун дур 165 азарда тонна ппиринжрал (ва рекордри), 301,5 тонна къюмайтIутIул, 230 азарда тонна ахъулссаннул. Гьарца шинал республикалий ласайсса бур 1,5 млн тонна ахънилссаннул.
Республикалий ласайсса бур сайки 270 азарда тонна дикIул, 950 азарда тонна накIлил, 250 млн ккунуккирттал. Гьашину ласун тIий бур 27 азарда тонна чавахъирттал.
Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовлул бусаврийну, кIицI дурсса бакIлахъиялул хъунмасса бутIа лахъан бувну бур билаятрал Дукиялул мюхчаншиврул доктриналувун.
Советрай бувсунни мукунма селекциялуву ва генетикалуву дурсса элмийсса давурттал хIакъиравугу.
Ихтилатру бунни мукунма ДР-лул Аграрий элмийсса центрданул директорнал кIанайма Нариман Неъматуллаевлул, РАН-далул агроэкологиялул ФНЦ-лул хъунама элмийсса зузала, РАН-далул академик Константин Куликлул ва цайминналгу.
Региондалул каялувчинал, Советрал даврил хIасиллу дуллай, муниципал сакиншиннардал бакIчитурайн тапшур бунни чялишну зун АПК-лул масъаларттаха.
ХIадур бувссар
ХI. Аьдиловлул