Жул мурад – Лаккуйгу, лакравугу ислам цIакь давур

Аьлил арс Арсланаьли Сулайманов лакрал миллатран кIулссар «Ислам Лаккуй» порталданул администратор хIисаврай. Ва цува Кьубатуссар. Ванал къуртал бувссар Дагъусттаннал педагогикалул университетрал информатикалул ва вычислительная техникалул факультет, ИВТ-лул профессионал педагогри. Зий ур «Лекарь» клиникалий программистну, аьмну IT-лул дунияллий зий 13 шин хьуну дур. Къуртал бувну бур Дагъусттаннал исламрал университетрал маркIачIан чIумалсса курсру. Вари жул хIакьинусса хъамаличу.

– Арсланаьлий, ина уттигъанну чIивимур хIажлия зана хьунна, буси вилва асардая, аьрххилия.
– Зун цинявннан кIулхьунссар МухIаммад Майранов, ва цIа­накул Кьиблалул территориал округрал просвещениялул отделданул каялувчину ур, жу диндалул масъалартталсса буллалисса WhatsApp группалуву буру, дуркIунни ттучIан ванаятусса сообщение, умралийн гьан ччай урав тIий цIухлахисса. Ва суалданул жаваб цукунсса дикIанссар, нагу чичав, цалсса каши дакъар тIий.

Цаппара хIаллава цIувххунни: «КьатIаллил билаятирттайн гьан ихтияр дуллалисса паспорт бурив», – куну. Ттул ччянива лавсъсса паспорт буссия, ттунмавагу дакIний бакъая таниннинсса буссарив, чичав гассят кулпатрачIан, паспорт чIумува бувкссавагу бакъарив ххал бува куну. Цаппара шинну лирчIун дия ттул тIайлабацIулун. «ХIадур хьу хIажлийн ачин», – кунни. ТIайламур бусан, вих хьунгума захIматну бия. Щар­ссанихь ва нитти-буттахьгу бусав, ххари хьунни гайгу, амма нава ялагу вих акъа ияв. Укун ххаришиврул дакI дурцIусса аьрххи хьуна. Жува, гьай- гьай, гьантлун ххюйла чаклий бацIару Кяъвалул чулийнмай бурувгун. Амма хьхьичIва-хьхьичI ттунма Кяъва ккаккайхту, буслай бусан къашайсса асарду бия.

Мяйва гьантта буварду Мадиналив, Маккалив – ххюва. Цалчин ттунма тамаша бивзмур, бири-биривний чулий багьсса инсантал, МахIач­къалалив, масалдаран, тукун чулий къабагьантIиссар, чапалшиву дунутIий. ХIат-хIисав дакъасса инсантал бунува, гьарзат пар-пар тIий дия, шюшлай, лазилакьи дуллайгу бия. Ша бучIай уссал чIаннугума марцIну дикIайва.

ЧIявусса билаятирттаясса инсантал бия, гьарминнал цалла культура, цалла занакьулушинна. МухIаммадлул жуй бакIрайра къадагъа дирхьуна, цайминнал хIурмат буну къуццу тIун аьркинссару, ссавур дан багьсса кIантту бухьурчагу ссавур дурну куну. Амма щилчIав цучIав ссибизан увсса, щийнчIав цучIав дяъван багьсса иш къавхьуна, МухIаммадлул жуя цIагума дурна, ххуйсса группа буру куну. Оьрмулул бугьараминнан, гьай-гьай, бигьану бакъая. Ххютулугума 40 градус кIиришиврул дия. Оьрмулул бугьарами бюхъавай патирдануву бикIайва, лапра кIиришиву дуний, жу, жагьилми хIарачатрай бивкIру бюхъайссаксса мизитраву лахъи лаган. Мадиналия Маккалив ххюра ссятрайсса ххуллу бия, нанисса инсанталгу хъинну чIявусса бия. Ттун тай мукун чIяву бизлай бияхха, Рамазан зуруй хIаж буллалими нех дирхьуну бачайссар тIий бия, ци иш бикIайривав тIий ивкIра.

ХIатта, агьалинал ккучундалул мугьалттул куна, инсангума ласайсса ишру шайсса буслай бия тIавап дуллалийни. ЦIана паракьатну лухIи чарий ка дишингу, тIавап дувангу бюхълай бия. Ва иширая нигь дакъая. Нигь дия къашай хьун. ТIавап дуллалийни гьухъа итлай ияв, яла кондиционердал гьава бякъин буллай бия, аьвкъу-гъили къавхьуния тIий ивкIра. Группалул каялувчитал хъуниминнал ялув буруккинттарай бия, тай инжит къахьун. МухIаммад Майранов хъинну аякьалийсса хъунама ия, мудан маслихIатру буллай ия, хаснува жухь, бугьараминнай дакIцIуцIаву дуну бикIияра тIий ия. Амма мунал увагу къаучирчагу, циняв бугьараминнаха хIурматрай бия, миннан ххишалану захIматну бушиву бувчIлай. Зам-зам щин, масалдаран, микIларчIсса дия, Ватандалий дяркъусса щин хIачIлай аьдат хьуманангу тийх дяркъусса щин хIачIарча, ци хьунссарив къакIуллихха, хъинну мюнпатсса маслихIатру буллай ия, гьарманал ялув авцIуну ия. Хасну ттун ттунма, цалчин оьмралийн увкIсса инсаннан хъинну бусрав хьунни, аякьалий ттухьва бувсмургу, лахьхьин бувмургу.

– Цими инсан уссия зул группалуву, лакрал группарду цаймигу бияв?
– Рекордран ккаллимур группа Майрановлулсса бия, 70 инсан ия. Бигьашиву дикIаншиврул, ванал чIивисса подгруппардайх бавчIуну бия, кумагчи хIисаврайсса цама каялувчигу ия. Жул группалуву лакрал 12 инсан ия. Вайкссава бухьунссия ЦIуминалийсса имам Мансур Хаваевлулмур группалувугу.

– Буси инава исламравун цукун увкIссарав, оьрчIнийва кьулгьу-кьу­ран лахьлай уссияв?
– На чак буллан ивкIссара 20 шинаву, ссурахъил лахьхьин бувна. На та ппурттуву студент ура, нюжмар чаклийн буккайва архIал дуклакими. Нагу уккай­ссияв, амма мизитравун къалагайссияв. Кьинирдал ца кьини пикри бував: циняв чаклийн бачай мизитравун. Навама чун наниссарив къакIулну ура. Къаххуйра учав ттухьва нава. Авчура чак буллан лахьлай.

Жумяъ-мизитраву бавунни, маркIачIан чIумал мизитрачIа ислам лахьхьин дуллалисса курсру бушиву. Ми курсирдайнгу занай ивкIра. ОьрчIний Бабаюртуллал райондалий Львовскалийсса къутандалийн гьан увайвав на, Кьубиял къутан дикIайва, ниттил ниттил на кIанттул имамначIангума гьан увайвав Кьуран лахьхьин, исламрал кIулшивуртту ласун. Мунияту, чIаважагьилнал оьр­мулуву гьану бивзссар учирчагу тIайлассар, яла ми шанна шинайсса курсирдай куртIшивуртту куртIгу, цIакьгу дурну увкра исламрал ххуллийн. ХIакьинусса кьинигу къакIулмур лахьлайна ура, ттуятува мюнпат хьуния тIий, шаймур буллай ура уссурвавращал.
– «Ислам Лаккуй» портал хIасул шаврил тарихраягу буси.

– Ттул уссар хъинсса дус. Бурширичув. Зун цинявннан му кIулну икIантIиссар, МухIаммад Ссаламов. ЦIана Донецкалий имамну уссар. Та ппурттуву ва Дагъусттаннал Муфтиятрал просвещениялул отделданул хъунаману зун икIайва. На «Лекарь» клиникалий программистну зий ура, шикку зуннин «Энергосбытрай» зий икIайссияв. Гьаннайсса, МухIаммадлун кIулссия на программистну зий ушиву. Ванал бувсуна, исламрал портал дуван дакIний ушиву, лакрал шяраваллал тарихрая, хьхьичIунсса инсантурая бусласисса, оьрус мазрайсса ва лакку мазрайсса видео-аудио контент ишла дуллай, кутIасса макьалартту чичлай. Ттун гъира багьуна ва давриха зун, лакраву ислам машгьур дуллан. Ца укунсса иширалгу кабакьу бувна. На щар дуцлацисса ппурттуву баян бувссия хIан дакъасса хъатIи бувантIишиву. ИчIувацириннан, мачча-гъаннан кьамулну бакъая мукунсса зат таний.

Чак буван мизитравун заназисса инсаннахгума бявкъуну буруглагисса чIун дия. ХIатта, эксремистнан ккаллигума уллалисса. На пикрирдай ивкIра, циванни яруссаннал мавлудру дурну щар дуцайсса, лак вай иширттая архсса? На хъиндайдихьу дурссия мавлуд дурну щар дуцаврийну. Яла жу агьалинан мюнпатрансса материаллах луглай, таржума дуллай, дихьлай байбивхьуру. Порталданул канонический редакторгу цува МахIаммадри, жул циняв имамтал Муфтиятращал уртакьну зий буссар, порталданийсса информация хIакьссар, ялув бавцIуну буссар. Жул сайт хIакьину машгьурну дур социал сетирдай, Instagram, Facebook, Youtube – каналлай (Аьрасатнаву къадагъасса), мукунма Одноклассники,

ВКонтакте, Telegram каналлай. Бур жул цаппара  WhatsApp группардугу. Жу ччя-ччяни жулва имамтурал вяъзардал видеортту дишару. Лакку маз лахьхьин буллалисса онлайн-дарсругу. Лакку мазрайсса назмурдугу. Шиккува кIицI лаганна, лакку маз лакран къаххирану бур, къаккалай бур, къавичIидихьлай бур лакку мазраймуних тIисса хаварду ттунма кьамулну бакъашиву. На, масалдаран, ПатIимат Рамазановал назмулия видеоклип дурну дишара, ца кьинилул мутталий кIиазарунниха ливчусса инсантурал вичIидишай. Мукунма цайми автортурахгу. Хъунна­сса къулагъас дур лакку мазрал дарсирдахгу. ЦIанакул жагьилтал ниттил маз къакIулшиврия ламусну бур, чантI увкуну хъирив буклай бур.

– Порталданул даврихлу зун хIакь буссарив?
– Бакъассар. Жу жура дуллалимуния мюнпат хьуннав тIийру зузисса. Гьанумур мурад – Лаккуйгу, лакравугу ислам цIакь дуваву мурадрайсса давурттур. Амма жу хIарачат бувару, гьарца чулуха лакрал оьрму ккаккан буван: лавгзманнул тарихгу, хIакьинусса кьинилул бущигу. Так диндалувун кьувтIуну бакъассар сайт, буссар тарих, рувхIаний литература, зунттавуминнал оьрму, ниттил мазрайсса дуаьрду.
– Яруссаннал миллатраясса душ щарну бувцусса, лакралми душру дин-чак дакъасса бунутIийрив таний?
– Бакъар. НукIува кIицI лавгсса куццуй, таний чак буллалима лакраву сайки эксремистнан ккалли уллай бия. Чак буллалисса чанну бия. Амма жул кулпат лакрал тIювар. КIива душ бур ттул. Душругу лакку мазрал курсирдайн занантIиссар цахъис хъуни хьувкун. Шиккува бусанна, ттулла нину Ларисагу душиву жул порталданул хъаннинсса группалуву. Ца ппурттуву группалуву чак буван лахьхьин буллалисса куц бусласисса видео ттучIан гьан дунни. Нава ура, ниттил дяйкьуну гьан дурсса ххай. Ленталува дакъа къахьун гьан дуллай диркIун дия ттучIан. Ттул дакI мукун ххари хьунахха, «Ассалам» кказитрай буссия суратирттащал чак буван лахьхьин буллалисса текст, на мунил копия бувну ниттин пишкаш бувссия. Уттигъанну хьусса лакрал мавлудрайгу дачIлай бия ми, лакку мазрайсса «Ассалам» кказитрал редактор Ися ХIасановлул итабавкьусса буклет.
– Ина ци учинна хъами лухIи яннардугу лахлай, никIабирттаву заназаврил хIакъираву?
– Му суалданухун тIайласса жаваб дулун на динчи акъара, лухIисса рангирал хIакъиравугу, ччимур рангирал хиджабру лахлай бур, гьарцаннал цала иш бур. Культура, лаххия жура-журасса дур Аьрабусттаннайгу, жучIарагу. НикIабирттал хIакъиравурив муфтинал увкунни: «НикIабирттая махъаллил хьуну хъина, амма къадагъа дуллай, тагьар оьлуккин дуллансса чарабакъашиву дакъар», — куну.

Ихтилат чивчуссар
ПатIимат Рамазановал