«Занналмур наградалучIан дияйсса цамур дакъассар»

Вай гьантрай 50 шинал юбилей кIицI ларгунни МахIачкъалаллал соцзащиталул управлениялул директорнал хъиривмурну зузисса Исрапилова Есениял. Ва Цалчинмур ЦIувкIратусса бусравсса кулпатравасса душри, ванил нину-ппу, аьпа бивухъул, ХIусайн ва Янсият, къакIулсса лакраву чансса бухьунссар. Агьалинал социал къайгъурдалсса буллай 26 шин хьуну дур Есениял. Ванищалли жул хIакьинусса ихтилатгу.

– Есенияй, цукун багьра ина ва даврийн?
– Хаварбакъулийсса ишри. МахIачкъала шагьрулул администрациялий соцзащиталул управление хIасул дурну дия. ЦIусса управление. Ттуйн му управлениялий зун оьвкуна. На гьанавиххи хьунав, душнин дачIи шин хьуну дия, даврийн буккансса пикрилий бакъассияв. Буттал ва ниттилгу, душнилсса жу баннуча, букку даврийн, вилва бюхъу-тяхъа ккаккан бансса сант дур увкуна. Ялагу ташвишну бивкIра. Ттул педагогнал кIулшивуртту дур, ва даврил опыт бакъар, социал къайгъурдалсса буллалисса, цIуну хIасул дурсса управлениялий ттущара лажин кIялашиву дан шайривав тIий бивкIра.
– Педагогналмур даврий бувагу зий къабивкIссарав?
– КъабивкIссара. Ххюлчинмур курсирай дуклакисса чIумал, 5-мур школалий практикалий бунийва бувчIуна школа ттулва кIану бакъашиву. Ттун найдунура кьянкьасса низам ччай дия. Яла, бакIрайн ларсъсса даву дагьайкун дуван ччисса хасият дур ттул. Мунияту цалчинсса зузи кIану социал управление хьунни. Цинявннал учай, ттуцIуннагу даркьусса, навагу бавкьусса даву дур куну.

– Буси кутIану зула управлениялия, гьануми бигардая.
– Шагьрулул структуралуву дуссия жул управление цIубутIуй, яла ЗахIматрал министерствалул биялдарай дуссия, 2005 шинал – личIисса организация хIисаврай. Жул идаралий хъинну хъуннасса хъар дия, хIат-хIисав дакъасса соцвыплатартту, 32-нния ливчусса пенсияртту ва пособиярттугу жучIа буссия хьхьичIава, 2000-ку шинал пенсияртту тапшур бувссар Пенсионный фондрайн. ЖучIа ливчIуна социал кумаг аьркинсса кулпатру ва инсантал, вайннавух – Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий гьуртту хьуми, инвалидтал, Чернобыллал иширттал гьурттучитал ва цаймигу куклушиннарду дагьайсса инсантал. ЦIанакул вайннува чIяруми Соцфондрайн тапшур дурссар, оьрчIансса пособиярттугу мукунма. Жунмур давугу чан къархьуссар: ветерантурал, инвалидтурал ва бала-апатIирттахьхьун (чрезвычайные ситуации) биривминналсса буллалисса отдел дуссар. Ва шинал шамилчинмур кварталданий дурсса даврил хIасиллайн бувну, отделданул кьамул дурну дур агьалинал чулухасса 1217 обращение. Гьарца кьини кьамул буллалиссар инсантал, вай кIицI ларгцирив обращениярттал хъирив лавну, багьайсса кумаг буллалиссар. Масалдаран, «ЗахIматрал ветераннал» статус ласунсса документру кьамул бувну бур 131 инсанная. Ва даврил лагру чIаланшиврулла мисал буцлацисса.
СВО-лийнсса контракт цIакь дурминнал выплатартталссагу хъинну хъирив лавну буван аьркинну бикIай.
Яла ласунну кулпатрал ва оьрчIал къайгъурдалсса буллалисса отдел. Аьмну ва отделданийн кIара чIумул мутталий 6220 заявление бувкIун бур: чIяву оьрчIру бусса кулпатрал статус ласунсса 2969 аьрза, вузирдаву ва колледжирттаву дуклакисса студентътуран, 2438 инсаннан, дуллуну дур социал стипендия ласунсса справкарду. Гьарзатрая балжину бусан къахьунссар, ца чIирисса справкалийн инсаннал оьрмулул хIалкьазия хъар хъанай бур, мунал кьадар ми документирттацIун бавхIуну бур, мюрш бивкIун, низамрай, гъалатI бакъа дуван аьркинсса даву дур.

Опекалул отделгу ятинсса оьрчIал ва ургала акъа ливчIминнал кьадардацIун цIакь дурсса отделли, хъуннасса ссавургу, дакIцIуцIавугу, цIимилийсса бургавугу аьркинсса. МахIачкъалаллал шаннагу райондалуцIун цIакь бувну буссар опекалул отделлу. Гьарца райондалун цинмасса. ПаччахIлугърал кумаг багьлагьисса агьлу чансса бакъахьувкун, му даву сантирай, низамрай дуван, социал тагьаргу гьанулун ларсун, хIасул бувну бур отделлу.
– Коммунал куклушиннардалсса буллалисса отделгу.
– ТIайлассар, мугу гьарца цифралул ялувбацIаву дуван багьлагьисса отделли, инсантурачIан дагьайсса арцу чIумуй дучIаншиврул.
2008 шиная шинмай на зий буссияв гьамин му отделданий. Таний коммунал куклушиннардал компенсациялул отделлал даву хьхьу-кьини зун багьлагьисса дия. Советский райондалул отдел хъуннасса дия, нех дирхьуну инсантал най бия, компенсацияртту къабуллай бур, тIайла бакъа буллай бур тIисса аьрзирдай. Хъирив лаян аьркинну бикIайва, ссаву ци буссарив инсантуран бувчIин бан, дагьаймур тIалав дуван.

Мяйра шин дурссия на отделданул хъунмурну, ххюра шинал мутталий даврия хIура буккансса тагьар дакъая, хIатта бигьалагай кьинирдайгума. Инсантуран щинахсса, газрахсса, чаннахсса, гьармунихсса куклушинна арцуйну дуллалисса чIунну дия, шинал бакIрах квитанциярду жучIан диян дуван багьлагьисса. Биялсса аваза бикIайва, чагъардал кIапIаллу столлая чан къашайва. Ва даврий зий мяйра шин шайхту, на бивтунна директорнал хъиривмурну.
Аьмну ва даврий 26 шинай лахъи лавгунна. ТIааьнну бикIай, бувсса кумаг бусрав хьуну, дакIний бивтун, хьунабавкьусса инсантал барчаллагь тIутIиний. Шяраваллил жяматран, мачча-гъанминнан, ттунма кIулцириннан шайсса кумаг банмуних луглай бивкIра мудангу. Нава шагьрулий бувсса, хъунма хьусса буну, ттун личIину шяраваллил агьлу къакIула, амма ци шяравасса буссарив кIицI лагаву гьа шайва. Бавахь бикIайссияв, хIакьину пулансса инсантал бувкIунни тIийча, бавалгу, лажинни, шайсса кумаг бува инсантуран учайва. Нитти-буттал жуву оьрчIниява цIакь бувну бия шайнан кумаг бан, вийра къия дурнугума кумаг бан аьркинссар тIисса пикри.

– Нитти-буттайн бувкIунавхьур, буси минная. Цукунсса кIану бувгьур вил оьрмулуву миннал?
– Нину-ппу, гьай-гьай, мубараксса ххазинар. Утти, шиннардива, хъиннура асар хъанай дур гъилишиву, ххуйшиву.
Ппу дагъусттаннал телевидениялул гьану бивзминнавассар, операторну зий икIайссия. Тамансса киносуратирттал операторди, вайннуву «Белое солнце пустыни» тIисса машгьурсса кинофильмралгу. Сарыкум бархандалий диркIссар кинорал съёмкарду, ппугу гьуртту хьуссар.
Цайми киносуратирттал операторнугу ивкIссар, махъ ппурттуву МахIачкъалалив 28-мур школалий зий икIайссия завхозну.
Буттал жул, душваврал, чулиннай, ххишала дакъа ттюнгъасса ургаву дия, чIалачIин дакъая жуха. Нину, оьрчIал инфекционист, бусса оьрмулий оьрчIансса лахъай азардал азарханалий зий бивкIсса инсанни, сивсуну учин хьунссар, щалва оьрму инсантураха къуллугъ буллай гьан бувссар куну.
Буттал ва ниттил мачча-гъаннахсса, шяраваллил агьулданухсса, лакрахсса ччаву ляличIиссара дикIайва, гьарца шяравучув цала кулпатрал инсан куна бикIайва. НиттичIан бухху-букку чан бакъая, хIакин аьркинма, бирикъаяйсса дарув аьркинма, гьарма ниттийн уккайва. Укунсса кулпатраву хъуни хьусса жулгу дунияллухсса, оьрмулухсса бургаву цамур куццуйсса дикIан къабюхъайссия.
Ва ялагу, нитти-буттан ичIура гьармуниву низам ххирая. Циняв столданух щябикIаннин, цучIав канай къаайишайва. Циняв зат дуркуну къуртал хьуннингу, цучIав къаизайва. Хьхьунил дежурствалия дуркIсса нину шанашисса чIумал, га чантI къаучин, чIу лахъ баву дакъассия. Чикъарчу законну ичIура цIакьну дуссия. Хъамаллураха – личIиссава хIурмат, хъамаллуран диртсса, нажагь дакъа дирикъаяйсса нацIу-кьацIулийн ка лаяйсса акъассия. Хъамал бунийсса жулмур бурж-бигар, усттулданий дуканмургу дирхьуну, хьхьичIа букьавуя.

– Яла чIявуну цуми проблемарттащал бучIай зучIан хIакьину?
– Щалва билаятрай кунма, жул давривугу къулагъас ххи данмур кIану бур СВО-лул гьурттучитурансса выплатартту, чIявусса оьрчIру бусса кулпатрал къайгъурду ва кумаграх мюхтажсса, ахIвал кIюласса кулпатирттан ка-кумаг баву. ЦIанакул инсантал законну ххуйну кIулсса бур, интернетрал бияла ишлану, къакIулмургу кIул бувну, цанна дагьаймунил хъирив буклай бур. Госуслугирттал каши ишла дурну, дагьаймунил хъирив бувкссагу бикIай, жучIан кумаг бара тIий букIлакIиссагу чан къашай. БукIлакIиминнал ахир къадикIай учинна. Ссавурданува бувксса, хъювсулну гъалгъа тIиссагу чан къашай, хьхьичIва вакссава укун гьалак бувксса агьлу къабикIайва, утти инсантал хасиятирттал кIюла бувккун бурив къакIулли. Ва ялагу, жучIан бучIайми цивппагу, кIукIлуну учин, цIуллу-сагъшиврийн щавщи бивсса бикIай, чIу лахъ буллалисса аваза бикIай. Коллективраву жагьилсса пишакартал бухьувкун, мудан наставник хIисаврайсса давугу дуллан багьай, къалмакъал къахьун, хIала буххан багьай, Уттисса жагьилми циняв гьужумру бухIан, ссавур дан кIулссагу бакъархха. Мудан бувчIин буллан бикIару, жучIанма бучIайсса инсантураву оьрмулул ххаришивурттая махIрум хьусса, инжитссагу чансса бакъассарча, миннащал маз лякъин кIулну къуццу тIутIияра тIий.

– Зул даврий, ина кунма лахъи лаган, цукунсса хасиятрал заллу икIан аьркинссар?
– ХьхьичIва-хьхьичI, стрессрайн данди бацIансса гуж бусса, няракъатта цIакьсса. Цала цуван угьан кIулсса. Яла – хъуннасса ссавургу, цIимилийсса ургавугу дусса. Баччибакъулну жучIа зун къашайссар. Ттухь цIухлангума бикIай, харж лахъсса бурив тIий. Бакъар учайхту, туну циван зий бура, цамур даврийн циван къалагара тIун бикIай. Нарив дакI дарцIуну бура, ттула ссавурданухлу Аллагьнал тава-тагу бахшишгу дикIантIишиврий. Гьарзатрал дуцин арцуйну къадайссархха, инсан зун аьркинссар, цанма зун гъира бумуниха. Инсантуран бувсса кумаг вилва оьрмулувугу чара бакъа кумагну, оьмунища буруччинсса къалханну зана бикIайссар. Ва жул кулпатрал тарапри. Нину-ппугу вара тарапрай къуццу тIисса бия, на ва хъунмур ссу Мариягу. Жулва наслугу жунма хьхьичIунмунил кьимат буну тарбия бан хIарачат бувссар.
Вайксса шиннардил мутталий цикссагу инсантал бувхссар ттучIан: личIи-личIисса оьрмулул, хасиятирттал, макьу дуну-дакъа, амма цаягу инсаннах зунххи бурувгун бакъара. Нава дакI дуну-дакъа, мукунма мажал буну-бакъа бухьурчагума, инсаннал кабинетрал нуз тIитIайхту, ттул гьалмахталли пишгу, кIукIлусса гъалгъагу, дакIцIуцIаврийсса маслихIатгу. Вихшалдарай увкIсса инсаннал дакI зия дан къабучIиссар. Инсан ттула кабинетрава ххуйсса макьулущал лавгун ччан бикIай. Ттущава шаймур бувара, даврия махъсса чIумалгума. Ххуйсса зузалт, ургала аьркинни тIисса бикIай, ттунма кIулцириннайн бувккун, лякъара. ХIатта ттулва даврил бурж бакъахьурчагу, инсаншиврул бурж бартбигьин.

Коллективравугу, уттигъанну юбилей дуллалинийгу, винна награда тIалав циван къадувара, вайксса шиннардийсса захIматрахлу лайкьссара, хъирив букку тIун бикIай. Нагу учара, Занналмур наградалучIан дияйсса цамур дакъассар куну. Инсантал, на бувчIуну, гъан хъанай, ва пулансса чIумал ина ттун укунсса кумаг бувна, та ппурттуву ина ттул масъала чулийн буккан бувна тIий, барчаллагьрай бикIай. Вагурхха бусравшиврул барашинна.
– ДаврицIун бавхIуну хьусса, вийнма гужсса асар биян бувсса, бювхсса, хъунмасса хIаллай дакIний ливчIсса ишру?
– Ишру къаучиннача, инсантал учинна. ТтучIанма бухлай-буклай вардишсса инсантал дунияллия лагайхту, бюххай хъинну. Хаснува Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул ветерантал. Миннаха мудангу дагьайкунсса аякьа дан ччан бикIай. На мудангу хIурматрай вичIи дишара миннал бусласимуних, ччя-ччяни букIлакIисса ми ттунма ххира шай. Лакрава Хъусращиял шяравасса Сяид ХIусайнаев учIайссия ххари-ххарину, кьянкьасса адамина уссия. Мукуна Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Ссугъури Увайсов. Аьпа бивухъул, ххаллилсса ппухълу бия. Мукунсса инсантал дунияллия лавгсса хавар баяйхту, дакI къума лагай. Аьдат хьуну, тасса-танингу миннах ялугьлайнма личIара. Цума-унугу лахъину къаккаккарча, тIааьн бакъасса асар бикIай.

Аьрасатнал Виричув Ибрагьим-Паша Садикьов ахьттагума учIайва. Утти кьатIувн къауккай, оьвчару, хъамакъаитайссар я жун та, я танан жу. Буссар ттунма хъинну ххирасса лас ва щар, вайннал арс Авгъанисттаннай шагьидну лавгссар дунияллия. Кулпатрал кьини на чара бакъа вайнначIан бияра, барча бувара. Буссар цаймигу кулпатругу, инсанталгу, дакIнил бувцуну вайннал къушлийн нава бачайсса.

Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал