Ялув магъи духьурча иш бигьассар

Августрал кIилчинмур ал­хIаткьини Строительнал кьинир. Гьашину жува барча буллалиссару строительтал август зурул 13-нний. Ва байран дувай, Аьрасатнаву дакъагу, СССР-данувун духлай диркIсса республикарттайгу. Масалдаран, Белоруссиянаву, Къаза­хъисттаннай, Арманнаву, Къиргъизсттаннай. Ва жул кказит мудангу тIалав бувайсса ва чIарав ацIайсса дуснал, Дагъусттаннал лайкь хьусса строительнал, мукьцIалунниха лирчусса шиннардий агьалинан къатри дуллалисса, Шагьабуттиннул арс ХIажикьурбанов Сайдуннулгу байранни. ЦIуссаккулув увсса ва хъуна хьусса Сайдун цува 1-мур ЦIувкIратуссар. Ххуйсса строитель ушивруцIун, Сайдун лакрал миллатрал оьрмулул иширттавух чялишну хIала уххайсса жяматийсса ишккаккугу ур. Ванащалли жул хIакьинусса ихтилатгу.

– Сайдун, дакIнийхтуну барча дуллай буру вилгу, вил даврил уртакьтуралгу, дунияллийцири пишардаву ца яла бусравмуний зузисса агьулданул профе­ссионал байран. Къатри къааьркинсса цучIав акъар, къатрацIун бавхIусса масъалартту гьарца каснайн багьайсса бур. Строительстволул дунияллийгу дурив аьратталшиву, духьурча, ссацIун дархIусса дур? Цукунсса асардащал хьунадакьлай ура байран?

– Барчаллагь, барча уваврихлу. ХIалу дагьнура, нагу кказитрайхчIин ттулва циняв дустал, гьалмахтал, инженертал, прорабтал, мастертал, пяп-чарил, гьарца журалул усттартал барча буллай ура, чIа тIий ура цIакьсса цIуллушиву ва гъирарай зунсса бюхъу. Буниялттунгу, строительстволул дуниял сайки гьарца пишалул зузалтрайнгу хъар хъанахъисса дур, яхъанансса къатри, офисру, дачарду дуллай бакъарив циняв, ягу думи дакьин дуллай, цIу дуккан дуллай бакъарив. Жулва Дагъусттаннайгу биялсса аваза, учиннуча, «строительный бум», буссия. Республикалул хъуншагьру, строительстволул лагру, объем хIисаврайн ларсун, лябуккулий школартту, садикру, къатри дуллалисса Аьрасатнал хьхьичIунми шагьрурдал ххюннивух буссия. Аргъирайсса давуртту най дуссия, кутак ду­ссия. Махъсса шанна-мукьра шинал мутталий вава бюхъу-хъитлий буссару учин къахьунссар.

Строительстволул масъалартту гьаз буллалисса личIи-личIисса мероприятиярттай, ккуркки столлай кIицI лаглай бия Дагъусттаннай чIяру зивурдайсса къатри дуваву хьхьара хъанай душиву, ххуйсса даражалийн цIунилгу даву гьаз дуваншиврул чанна-чанну ххюра шин аьркиншиву. Мяйжансса затри. Цайми производстварттах бурувгун, строительстволулмур сукку-кьютIулийсса, ца кIанай къадарцIусса производствор, гьанай нанимурди. Бигьану къабикIайссар цIусса стройматериаллу, аьркинсса техника машан ласлан, зузалт батIлан, кьамул буллан, проектрал-сметалул документация дузал буван, мукунма шагьрулул администрациялия щинаххуллурдансса, ттукI буцинсса, канализация дувансса, гьаннайсса, коммуникациялунсса ихтияр ласунсса техникалул шартIру ккаккан дуван. Сантирайн дуртсса строительстволул хозяйство лиян, дуцари дуван бигьассар. Мукунни хьугу-хьусса. ХIура хьуссар строительстволул бущи. ЦIусса къатри дуллалинийсса диялдакъашивуртту аьлтта чIалай ялун лирчуна республикалул хъунаману В. Васильев, ХIукуматрал хъунаману А. Здунов ва МахIачкъалаллал мэрну С. Дадаев итайхту.

– Цукунсса диялдакъашивурттаяр ихтилат?
– ХъунмурчIин, чIярусса къатри дуллан хьхьичI хIисаврайн къалавсун бивкIшиву кьатIухми коммуникациярдансса мощность, учиннуча, электроэнергиялунсса, щинансса, газрансса, канализациялунсса. Мукунма, парковкардансса кIанттах ургъил бакъашиву. ОьрчIру тIуркIу тIунсса площадкарттахгу ургъил бакъашиву. Чуври агьалинал машинартту бацIан бувантIисса, чуври оьрчIру тIуркIу тIун буккантIисса, кIантту бакъахьувкун? Вайра аьл­тта чIалачIисса сававрттайн бувну, цIуну дурсса хъуни къатраву щин, ттукI, газ биял къахъанахъаву. Ва ца балари. КIилчинмур савав: низамрал кьаралданийсса документру бакъанува, «технические условия» дакъанура къатри дуллай булукьаву. Масалдаран, шанна зивулийсса, цува заллусса къатри дуваннугу куну, аьмал буван кIулсса предпринимательтал бакъарив аьрщарал лувгу цокольный этаж дуллай, мукунна магъун кIанттай мансардалул этаж дуллай.

Кувний хIатта кIира-кIира зивугума мансардар тIий дуллай, магъи дишайсса материаллай, профильданий кIучI дурну, ладиртун. Ми ххюра, ряхра, арулла зивулийсса къатригу багьайкунсса документру бакъанува, коммуникацирттал мощность, парковкарттансса кIантту, оьрчIал площадкарттансса кIантту хIисаврайн къалавсун дурсса къатрир. Шикку, гьай-гьай, тахсир буссар ялувбацIаву дуван буржлувсса шагьрулул архитектуралул надзорданул зузалтрай. Тахсирмур бигьанма квартирарду машан лавсминнайн бутлай бу­ссар. Тахсир шагьрулул администрациялий ва Минстройрайри. Дольщиктурал ци ишри? Иширах бургарча, гуж-балагь квартира машан ласунсса арцу салкьи дурсса пакьирсса дольщиктуран, документру тIайласса бурив,бакъарив ххал буллай, циняв инстанциярдайх буклан багьлай бивкIун бур! Азурда буллалимигу дольщиктал, заралгу дольщиктуран. Чув бивкIссар ялувбацIаву дуван буржлув­сса, шагьрулул архитектуралул-строительстволул отделданул зузалт, Минстройрал инспектортал ми къатри дурну чулийн букканнин?

– Ина, тIайла дакъа дурну дур тIий, лекьан дуван ккаккан дурсса къатрая тIий урав?
– Мина миннуя тIий ура. Рях­ттуршунниха лирчусса къатри лекьан дувансса хIукму бувну бур. Му дан къабюхъайсса давур. Найбунува чIалайгу бия къахьунтIишиву. Сайки 80 процент агьалинал ми къатравун бивзун яхъанай бур. Шагьрулул администрациялул, ххишалдаран, цукунсса хIукму бувна? ЦIусса къатри дуваврийн къадагъа дурна. Ва къатIайласса хIукмуя. МахIачкъалалив квартирарду хъинну тIалавну бия. Баххан къахъанай буния квартирарду, къатри къадуллантIиссия. ЦIусса къатри дуллан къадагъа дувайхту, нирхиравун дагьсса строительстволул даву руцари дурна.

ЧIярусса фирмарду цайми республикар­ттай зун ларгуна, строительтурал ххуйсса бригадарду ппив хьуна. Укунсса иш къахьуншиврул, къатри дуллансса ихтияр дулаву, дара дацIан къадурну, закондалул кьаралданийсса духьурча, ихтияр дулаван аьркинссия. Даву цила ххуллий дачиншиврул. Строительстволул бущи къуркъа къахьуншиврул. МуницIунма, лекьан дуван ккаккан дурсса къатрал тагьар ххал дуллансса комиссия хIасул бувну, цуми къатри ци даражалий дурив, цуминнул конструкцияртту цIакь дуван хьунтIий бурив ххал бигьлан аьркинссия. Проверкалул чIалачIи бувантIиссия цуми къатри низамрайн дуцин хьун най бурив. ХIакьину куннасса тагьаргу хIасул къахьунтIиссия. ХIакьину МахIачкъалалив квадратный метр дур 70 000 – 90 000 къурушран.

– Застройщикталния хорданий кунма къатри ххира шаврил багьана стройматериаллу ххира шавур тIий бур.
– Ди, мугу ца сававри. Арматуралийн ва цайми материаллайн багьри гьаз хьуну бур 25-30 процентрал. Ва ялагу, чIяру зивурдайсса къатрал финансирование дур банкирдайхчIин. Вагу застройщиктуран къакъулайсса ххуллур, банкирдалгу цанмасса процент буклай бунутIий. Застройщиктуран къулайссар цакуну чIярусса материаллу машан ласун, шиккугу застройщиктал банкирдал къума буллалаву хъанай бур. Квартирардайн багьри гьаз шаврия зарал щин бур? Агьалинан. Жагьил­сса кулпатирттан. Квартирардайн багьри гьаз хьурчагу, харжру гьаз къавхьусса, доход лахъ къархьусса инсантуран.
– Жулла интервью пашмансса хъанай дур. Чаннамуния чанну бур.

– ХIакьинусса тагьар чаннамур чансса дур строительстволул дунияллий. Къия строительтурайгу дур, агьалинайгу. На умудрай ура, республикалул ва шагьрулул хъуниминнал, Минстройрал ва тагьар ччясса мутталий даххана дувансса чаран лякъинссар тIий. Зунттал районнаясса чIявусса строительталгу республикалул кьатIу-шав най бур маэшатрал хъирив. Шагьрурдал хъуниминнал, хаснува МахIачкъалаллал мэриялул хIарачат буван аьркинни цIусса къатри дуван ихтияр ласун строительстволуха зузи­сса компаниярттан, фирмардан кабакьин. ЖучIава гьунар бу­сса строительтал-инженертал, ус­ттартал буссар. Даврил мухIлу-хIин ххуйну кIулсса, биялсса опыт бусса. Вайннал потенциал республикалун хайр-мюнпатну ишла буллансса сант дагьаврия хъиншиву агьалинангур. Цува заллу­сса квартира бусса инсаннал оьр­му личIиссар. ХIазран къаучайссар, ялув магъигу, бакIрацI кIаралугу бухьурча, иш бигьассар куну. Агьалинал дакIру таза дукканшиврул тагьар ххуй чулиннай даххана хьунхьуви тIий ура. Гьарзат саламатну, цила ххуллийх нанисса ч1умалли лябуккулийсса маэшатгу бикIайсса, оьрмугу саргъунну хьхьичIунмай хъит тIутIисса.

Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал