Виричунал ххуллийсса захIмат

Декабрьданул 21-нний увну ур АьФ-лул ва ДР-лул газрал ва навтлил промышленностьрал лайкь хьусса зузала, инженер-нефтяник, Дагъусттаннал газрал промышленностьрал ва газоснабжениялул гьану бивзсса, Илмуттиннул арс Насруттин Насруттинов. Ваналгу, ванацIун зий бивкIсса цайми профессионалтуралгу республикалул районнайн газ буцаврил даву дузрайн дуккан дурссар.

Дагъусттаннай 1970-ку шинайн бияннин къатраву тIабиаьтрал газ ишла буллансса ихтияр къадиркIссар. Да­гъусттаннай ва щалагу дунияллий цалчин тIабиаьтрал газ ишла буллай байбивхьуссар Дагъус­ттаннал Огнилул Пюрунналул заводрай. Геологтурал ххал бигьавуртту дуллалийни, 1959-ку шинал, Ачи-Су поселокрай лирчуну дур газрал фонтан. 1965-ку шинал Ачи-Сурая газ бувцуну бур Каспийск шагьрулийн. ЧIал къавхьуну му газопровод дирну дур МахIачкъалалив. Шиккува кIицI лаган, тай шиннардий газ ишла буллай бивкIссар так заводирттал, фабрикарттал котельнирдай. Агьалинал къатраву тIурча, так балоннавусса бакъа, газ ишла буллансса ихтияр къадиркIссар.
Дяъвилул шиннардий гьунар бусса инженер Гунашевлул цалчин тIабиаьтрал газ бувцуну бивкIссар МахIачкъалалив Лениннул цIанийсса кучалийсса къатравун. Му чIумал, газ пIякь увкуну, ливтIуссар чIявусса инсантал. Халкьуннан хъиншиву дуллалисса Гунашев ва мунащал зий бивкIсса инженертал дуснакь бувссар. Му ишгу сававну, опытгу бакъашиврийну, техникалул шартIругу лахьхьин дурашиврийну нигьабуслай бивкIссар агьалинал къатравун газ буцинсса ихтияр дулун.
Цимил тикрал булларчангу, хъинну тамашасса бур Насру­ттиннул агьалинал къатравун цалчин газ буцлай айишаврия­сса тарих.
Ванал оьрчIшиву ларгун дур дяъвилул захIматсса шиннардий.

1939-ку шинал ппугу хушрай дяъвилийн лавгун, мура шинал дунияллия ларгун дур ванал нинугу. Ряхра шинавусса Насруттин ва мукьра шинавусса ванал уссу хъуни бувну бур буттал ниттил. Кулпатраву хъунама уссу хIисаврай, ичIувасса кушурдугу цинявппа ванахун багьайсса бивкIун бур.
– Цимур-ца оьрчIнийсса хияллаяр дайдирхьусса. На ивкIра школалийнагу гьан увасса оьрчI. Буттал ниттил на гъинттулгу, кIинттулгу гьан айвав ччуччинсса тIама датIин архсса вацIлувун. ДартIун увкIсса тIамагу гара цIана, ччурччуну, духлагайва. Ца кьинисса бунугу тIама датIин вацIлувун къагьарчан, ужагъ бяхълай, дукра данссарагу цIу дакъа личIайва ттул чIивима уссу ва жу хъуни буллалисса буттал нину.
– Ттул арс, щалла вихшала вийн дур, ххуйну дуклаку, бу­тта, баван шайсса кумаг буллалу, вияту хIакьсса адамина хьун аьркинссар, – тIий, дяъвилийсса буттагу чагъарду чичлайна икIайва.


ДакIния къабуккай ца ппурттуву нава вацIлувун тIаннул хъирив лавгсса куц. Ттущал вацIлувун бувкIсса оьрчIру, кьаркьсса кьяртал ца-ца къавгу мукьах бивщуну, шаппай лавгун бия. На тIурча, буттал нину ххари данна тIий, 2 къар тIаннулгу дурну, цукун диян дан хъинавав тIий, буруккинттарай ивкIра. Къурату аьра­валттий нанисса колхозниктуран ххал хьуну, иян увунна шавай. Та кьини аьравалттий тIаннул къарду ларсун шавай увкIсса ттул ххаришиврул дазу-зума дакъая.
Пикрирдай икIайссияв инсантурал оьрму рахIат бан, ужагърай муданнасса гъилишиву цукун дан хьунавав тIий, – буслай ур Насруттин Илмуттинович.
Дяъвилия махъсса шиннардий, буттал маслихIат ккав­ккун, Насруттин гьан увну ур Избербаш шагьрулийсса школа-интернатраву дуклан. Тикку­сса гъанчув буслай ивкIун ур, аьрщарава цIаран лавхъун бувккун нанисса газрал къавтIирду бахчилай, навт буккан захIмат хъанай бур тIий. Шикку чIавасса оьрчIан цалчин ккавккун бур газ ччучлай, лагмасса гьава гъили хъанай. КIинттул ужагърай цивппа микIлачIлай бивкIсса куцгу, бач1ва гьаваллавун ччувччуну нани­сса газрал къавтIирду бакIрава къабуклай бивкIун бур. Инсантуран хайр-мюнпат буну газ цукун ишла бан хъинавав тIисса пикрирдал итлай къаивкIун ур. Насруттин цахьва цува цIухлан ивкIун ур, цанни, газ ччучлай, аьдада арцу харж дуллалисса, инсантурал ужагъру гъили къабуллалисса тIий. УрчIра шинавусса оьрчIаву загьир хьуну бур тIабиаьтрал газрайну агьалинал къатри гъили дуллансса хиял. Тания шихунмай ва хиял хьуну бур ванал оьрмулул мяъна-мурадну.

Ванал марцIсса пикрирду бартлаган бан, гьарица бивзсса шаттирахун кабавкьуну бур Занналгу.
Газрал промышленностьрал элму куртIну лахьхьаву мурадрай, 1952-ку шинал Насруттин дуклан увххун ур Грозныйливсса Навтлил институтрал инженер-механиктал хIадур байсса факультетрайн. Дуклакисса шиннардийгу ичIува газ ишла бансса ххуллу-чараннах луглайна ивкIун ур.
1957-ку шинал институтгу къуртал бувну, зий айивхьуну ур Манасрайсса шяраваллил техникалий. Шикку зузисса чIумалгу ва цала хияллал паракьатну итлай къаивкIун ур.
– ТIайламур бусан, ттун гьарица бивзсса шаттираву бахтти шайва. Оьрмулул ххуллий хьунабавкьусса инсантуралгу кумаг бувссар ттул оьрчIнийсса хиял бартлаган, хIакьинусса кьинигу на миннайн барчаллагьрай ура, – тIий, тай чIунну дакIнин дичлай ур ва.

Насруттин 1967-ку шинал увчIуну ур Ленинский райондалул (цIанасса Къарабудахкантуллал) исполкомрал председательну. Кьадар бухьунссия, му къуллугърай зузисса чIумал ва кIул хьуну ур ДАССР-данул ЖКХ-лул министрну зузисса, Избербаш шагьрулул коммунист партиялул цалчинма секретарь, инженер-нефтяник Микаил Юсуповлущал. Ванал Насруттин кIул увну ур СССР-данул Минпромгазрай зузисса, махъ нанисса пишакартуращал. Даву дан ччувччуну нанисса Насру­ттиннул хьхьичI ххуллурду цивппа тIитIлай бивкIун бур.

Насруттиннул пикрилуцIунгу авкьуну, хьхьичIа-хьхьичIсса кумагчи хьуну ур ванал цала ппу, Социалист захIматрал Виричу, ХХII-мур партсъездрал цIанийсса колхозрал председатель Илмуттин Насруттинов. ЛичIи-личIисса шиннардий Нас­руттиннул дуллалимуницIун кабакьу бувну бур «Газпром» РАО-лул хъунама Рем Вяхиревлул, ДАССР-данул Министр­турал советрал председательтал Аьлимпаша Умалатовлул ва МахIаммад Юсуповлул. Вайннан бувчIлай бивкIун бур ва агьамсса даву дуллай ушиву.
Насруттин цайнна къадагьайсса даву дуллай ур тIий, баллай бивкIун бур Рем Вяхиревлун. «Ттун кIулли му ци дуллалиссарив, мабахчиларду инсаннахун», – куну, кьянкьану жаваб дулайсса диркIун дур Вяхиревлул.

Ца ппурттув Ленинский райондалийсса поселокрайн газ буцаврил хIакъираву СССР-данул газрал промышленностьрал министр С.А. ОруджевлучIан бувкIун бур Насруттин ва ДАССР-данул Министртурал советрал председатель Аьлимпаша Умалатов. Насруттин Илмуттинович ивкIун ур инсантурал ужагъирттай балоннаву ишла буллалисса газ тIабиаьтралмурнияр нигьачIаву дусса бушиву бувчIин буллай. Амма министр ванацIун акьлай къаивкIун ур.
Тай шиннардий Дагъусттаннай къабивкIун бур газрал отраслилул цавагу къуллугъ. Мунияту захIматну бивкIун бур газ буцаврил масъала бакIуйн буккан бан.
Насруттиннул 1972-ку шинал Грозныйливсса цала гьалмахтурахь дан дурну дур Къарабудахкантуллал райондалийн газ буцинсса смета.
1974-ку шинал, 2 газораспределительный станциягу бувну, Къарабудахкантлив ва цаппара районнайн газ бувцуну бур. Ва хьуссар Дагъусттаннал агьалинал тарихраву дакIний личIансса ца агьамсса ишну. Ужагъирттайн тIабиаьтрал газ буцаврийну инсантуран хъуннасса бигьашиву, рахIатшиву хьуссар.
ХIакьину, элму ва техника хьхьичIуннай хьусса заманнайгума, газ къабувцусса щархъурду цикссагу лирчIун дур.
Хъунмасса захIмат бивхьуну ванал сакин дурсса «Газпром трансгаз» ООО цIанакулгу хьхьичIунну зий дур.
Насруттин Илмуттинович дакI цIий ур цала щала оьрму хас бувсса идаралий. ЦIанагу ва ур «Газпром трансгаз» ООО-лул хъунама директорнал маслихIатчину.
«Инсан бусса оьрмулий тIабиаьтрал ва ялапаршиндарал шартIру къулай давриха зун аьркинссар», тIун икIайва ттул ппу, — тIий ур Насруттин Илмуттинович. Вай аькьилсса махъру хьуну бур ванан оьрмулухунсса дарсну. Къабяйкьинссара ваналуксса Дагъусттаннан хайр биян бувсса инсан цама акъассар учирчангу.
Виричунал ххуллийсса бур Насруттиннул бувсса захIмат.

Имара Саидова