Агьалинал ихтиярду ва жяматийсса низам дуручлачисса органну Дагъусттаннай чансса дакъар. Гьарица къуллугърал зузалтралгу цанна-цанна хасъсса янна дур. Формалух бурувгун бувчIай цума ци идаралиясса уссарив.
Амма чIявуминнан къакIулхьунссар органнал зузалтрал янна дуруххайсса бувагу ца кIану бушиву щала Дагъусттаннай. Му бур Къорхъмасовалул (Советская) кIичIиравусса «Мария» тIисса цех. Ва цехрал хъунмургу бур Ккурккуллал шяравасса МахIаммадова (Ссамадова) Мариян Ссамадлул душ.
ЛичIину гьарта-гьарзасса къатри дакъанугу цехрал, чIявусса зузалт бакъанугу зий, вайннал дузал буллай бур формардал цинярдагу органнал зузалт. Рязи бакъасса клиентъталгу вайнначIа нажагьвагу къабикIай.
Мариян школалий дуклакисса чIумалва бикIайссия ци-дунугу дурухлан, щашлан гъира бусса, кару магьирсса душ. Лавайсса кьиматирттай дуклайгу бикIайссия.
Таний университетравун буххан ччисса ванил хиял барткъалагаву бюхъай хъинмунин хьуну бикIан. Заннал цала тIайла бацIан бувхьунссия ва аьркинсса ххуллийн.
Марияннул хъун бакъасса кабинетравун увхнал итталун багьантIиссар лахъний бивхьусса совет заманнул янна дуруххайсса каний машина.
– Ва ттул гьайчалир, – учай Марияннул, нукIувасса машинагу ккаккан буллай.
– Жул кулпатраву ряхва оьрчI бия, мукьа арс ва кIива душ.Шамилчинма арснал хъирив на бувкун, ттул буттал, Ссамадлул, утти жулва душ буссар тIий, ттун лавсун бия ва машина. ВаницIун бавхIусса хьунни ттул гихунмайсса оьрмулул ххуллугу. Ппу аьпалухьхьун лавгуна на 6-мур классраву дуклакисса чIумал. Буттах мякь бувксса чIумал, га дакIнин агьувкун, ганал аьпалун ливчIсса машиналух буруглан бикIайссияв.
Школа къуртал бувну махъ институтравун буххансса пикри буссия ттул, амма му жул кулпатран захIматсса чIун дия. Му ппурттуву жул къушлий хъуннасса дягъу дия, аьралуннаву къуллугъ буллалисса ттуяр хьхьичIма уссу, апатI хьуну, ивкIуну ия. Ттуягу, ттул дуккавриягу пикри бансса иш бакъая. На лавгра янна дуруххан лахьхьин. Циваннив, миккун кIункIу хьуна ттул дакI. Гагариннул цIанийсса кучалий бия Учебный комбинат. КIикку кIира шинай дуруххан лахьлай буссияв. Къуртал бувну махъ даврий бацIан багьлай бия. Жула нитти-буттал ччянивасса хъамаллурал арс ия органнаву зузисса полковник. Ттун даврих луглагисса уссихь ганал увкуну бия: «Аьралий ателье буссар, на тикку лякъинна мунин даву», – куну. Мукун багьссара на шиккун. Вай дия Обороналул министерствалул къатри. Та чIумал щалагу Ккавкказнаву ва ца бия формарду дуруххайсса ателье.
Цалчин шиккун бувкIун, вай формарду ккаккайхту, къахьунссар ттущара вай дурухлан тIий, буруккин багьуна. Ттула цIаний шиккун увкIсса щаллусса полковникнахь къахьунссар, къачча учин къасивсунав, – буслай бур Мариян цила захIматрал ххуллу байбивхьусса куц.
Ученица хIисаврай, зугу-зий, мастертурачIа кIулшивурттугу ласлай, шинеллу, кителлу дуруххан лахьлай, цила усттаршиву магьир дан хIарачат буллай бивкIун бур. Хъунма хIал къавхьуну, хьхьичIунсса зузала хIисаврай, ва гьан бувну бур дуклан Москавлив, аьралий янна дуруххайсса хасъсса техникумравун. Ва бивкIун бур МДВО-лучIасса (Московский дом военной одежды) институтрал даражалийсса техникум.
– Техникумрал директор ия аьралий полковник. Ганал мудан ххал байва жул конспектру, дуккаврил ялув кьянкьану авцIуну икIайва. Ца ппурттуву ганал ттул тетрадь, личIи бувну, тинмай бивхьуна. Ттухьгу яла цала кабинетравун бухху увкуна. Студентътал ганая нигьабусайва. На ци дурдивав тIий, циняв ттух бурувгуна. Наварив, ттуйва цичIав тахсир къавхьушиву кIулну, паракьатну бура. Занятияртту къуртал хьуну махъ, бувхра директорначIан. Ганал тавакъю бувна гай ттула конспектру, бусса куццуй цамур тетрадьрайн лахъан бувну, цахьхьунма була куну. На конспектру ххуйну байссия, темарду, абзацру ятIулсса, щюллисса ручкардах личIигу бувну.
«Вил хатIгу ххуйсса бур, гъалатIругу бакъар. Оьрусналгума бур гъалатIру, вил цавагу бакъар», – тIий, махIаттал хьуну ия.
Шиккува кIицI лаган, на барчаллагьрай бикIара жува луттирду ккалакки бувну бивкIсса, миннух гъира бувтсса, художествалул литература ххира хьун дурсса ттула оьрус мазрал ва литературалул учитель, классрал каялувчи Шагьриман ХIажиевнайн. ЧIявусса луттирду буккайссия школалий, миннул лахьхьин бувна ттун гъалатIру бакъа чичин.
На дуклакисса чIумал техникумраву Дагъусттанная, МахIачкъалалия чIявуминнан кIулну бакъая. ЛухIи-пурщисса буний, на армани ягу азирбижан душ ххай бикIайва.
Ттуяту цIагу дурну, полковникнал бувсунни цащала аьралуннаву Ккавкказнавасса оьрчIру къуллугъ буллай бивкIшиву, гай яла вихшала дишин бучIими дустал бивкIшиву, – дакIнин бутлай бур Мариян.
КIира шинава къуртал хьуну дур ванил дуккаву. Тихва, цала военторграй, зун бацIу тIий бивкIун бур, амма Марияннун ватандалийн, цила цехравун, зана хьун ччан бивкIун бур. Шикку зий ва лайкь хьуну бур «Мастер Золотые руки» дипломран, цикссагу ХIурматрал грамотарттан. Цаппара шинну шайхту, даврих гъира бусса, зат лахьхьин ччисса Мариян гьан бувну бур Ростов-на-Донурайн, пишакаршиву магьир дайсса кIива зуруйсса курсирдайн. Ва аьрххигу цуппа рязисса, тIайлабацIусса хьуну бур.
Тихсса мастертурая ванин чIявусса затру лавхьхьуну бур, опыт салкьи хьуну бур, хIасил, цила пишалул гьану цIакь бувну бур. Даврийгу мадара хьхьичIунмай хьуну бур. Утти ванин дан къакIулссарагу цичIар къадиркIун дур. Зун бивкIун бур закройщик хIисаврайгу.
Марияннул 15 шин хьуну дур, индивидуальный предприниматель хIисаврай, цехрал хъунмурну зий. Дурну дур шикку ххуйсса ремонт. ХIасул хьуну бур ххуйсса коллектив.
ЦIана Марияннул каялувшиндарай цехраву зий ур 10 инсан.
– Ина так аьралий формардурив дуруххайсса? – цIувххукун, Марияннул учай: «ЧчатI бан кIулнал кIюлаччатIгу байхха, укуннасса яннагу дуруххара мажал бириярча, амма му мажал ттухьхьун чанну бирияй».
Марияннул агьаммур пиша бур хасъсса формарду дуруххаву. ХIакьинусса кьини вайннал цехраву дурухлай бур Дагъусттаннал МЧС-рал, ФСБ-лул, МВД-лул, Росгвардиялул, Судрал Департаментрал, Ростехнадзорданул, Минтрансрал, Казначействалул зузалтрансса, пограничниктурансса янна. Ми бакъассагу, 10 шинал лажиндарай вайнначIа дурухлай бур «Медицина» тIисса клиникалул зузалт, вайннала клиентътал хъанай бур «Превентика» клиникалул зузалтгу.
Ларгсса шинал «Мария» цехрал дурурххуну дур миграциялул къуллугърал зузалтрансса форма. Уттинин вайннал цала форма къадиркIун дур. Мунил дизайн дангу Марияннул цила кумаг бувну бур, цукунсса янналия, ци журалул хъинссарив маслихIат бувну.
– Вила давриву яла захIматмур ци дур? – цIувххукун, Марияннул учай:
«Ттун муксса ххирархха ттула даву, цичIар захIматшиву асар къашай. ЗахIматшивуртту духьурчагу, миннул ттувун хъиннува гьавас бутай. На ттула даврия неъмат ласара, къаххирар зукъазисса чIун. Цурда-ца кьини къархьуссар нава ва пиша язи бугьаврия пашман хьусса. Зузалтран захIмат хъанахъимургу, щябивкIун, нара дара. Ттун ччан къабикIай жуйна увксса цаягу инсан, къахьунссар куну, махъунай тIайла уккан. ЖучIавату цаягу инсан рязи акъа къагьан хIарачат бару».
Марияннул бур ца душ, ца оьрчI, бур оьрчIал оьрчIру. Ниттил пиша язи къабугьарчагу, душ Карина ванин давриву урчIакану бур. ДокументирттацIун дархIусса циняр чичрулул давуртту ванил дай. Гьарица ведомствалул формалун цанмасса кIичIру, шевронну, погонну аьркинну дур. Вай гьарзат ххал дурну, заказру дуллай Карина бур.
Формарду дуруххансса янна Марияннул дучIан дай Аьрасатнал личIи-личIисса шагьрурдая: Москавлия, Ростов-на-Донурая, Пермьрая. Ми цехравун диян дангу, аьркинну бухьурча, хIадурсса форма организациярдайн диян дангу кумаг бай арснал Исмяиллул.ХIасил, щалва кулпат бавкьуну зий бур.
– Нава оьрмулул жагьилсса бакъанугу, хIакьинусса кьинигу ттун заманалуха, чIумуха лавхьхьуну зун ччан бикIай. Мудангу бикIайва зат лахьхьинсса, хьхьичIунмай бачинсса гъира, – тIий бур Мариян. Цила пиша ванин яла бюхттулмурну ва яла аьркинмурну чIалай бур.
Андриана Аьбдуллаева