Ханнал къала

Ванияр цимигу никирал хьхьичI РутIуллал махIлалийсса лакрал лухччай къала бансса кIанттул хIисав ларсун ивкIун ур Чулахъ Сурхай. Икъавсса ва ххал къабувсса кIантту къаливчIун бур. Ахиргу Ялув ЧIатIлухъиял хьхьичІсса, ттарлил вацІлул зума-къирагърайсса, пирамидалул къалипрайсса гьаннил никъурай бавцIуну бур я. Му кIанугу, цимурцаннул хъирив лавсса ханнал амрулийн бувну, бикIан аьркинну бивкIун бур гьужумрай ххявххун наниминная 4-ннаща буруччин бюхъансса. Ккавккун бур язи бувгьусса кIанттул хIал.

АрхIалсса кьюкьлува ур чинсса 4 ию личIи увну «пирамидалул» бакIрай цIакьлий ацIан увну ур. Миннайн гьужумрайгу ачин увну ур лагма щархъава увцуну увкIсса 40 цIуллу-цIакьсса ва къицци бусса адамина… Ханнал тIимур исват хьуну бур. Ци бажар-бижарну чялиш букларчагу, 40-ннаща Сурхайл биюлтрал ялтту буккан къавхьуну бур.
Яла, махъ, кIанттуй дакI даркьусса хан, чIатIлухъияхь ва дюкъуллахь къала бан хIадурну бикIияра куну, бигардугу бивхьуну, Лаккуйнай зана хьуну ур.
ЯлунчIин хан учIаннин гьаннил ухнилу чIатIлухъиял уттусрал ва бюкь-кьунттал, мукунна цаймигу къала байни дучIи лякъайссаннул тадарак дурну дур. Инттухунмай ханнал цIания бувкIсса личIи-личIисса пишакартал байбивхьуну бур къала буллай. ЦикIулли, цуксса хIаллай лахъи ларгссияв давуртту, амма къаламур саргъунну рас бивкIсса, ваца Лазгиял даралувусса Гъумучиял хантурал аьдлу-дивандалул таж кунмасса хьуну бия тIар. Ганийнгу Ханнал къала куну цIа дирзун дур. ХIакьинусса кьинигу тарив къала бивкIсса гьаннил никъурайн, нукIу кунма, Ханнал къала учай.
Къалалувугу, лиян баннин, ханнал сардар щяивкIун ивкIссар тIар. Къалалува Сурхайл сардарнал лагмасса щархъавун чIярусса чапхунну, къирмишанну дайсса диркIун дур. Щархъал агьлугу хъямала бувну, къалалуву цIакь шайсса ивкIун ур. Бусласаврийн бувну, га сардарнал (ганал цIа кIулну дакъар) щарсса Сурхайл ссу бивкIссар тIар. Чапхунну, къирмишанну дуллай авадан хьусса сардар, къудур хьуну, ханнал мукъула уклай, ганайнгу мютIи къахъанай ивкIссар тIар. Сардарнал тIуллал хьхьара-кIара лахъан увсса Сурхайлгу, чIявусса аьралуннащал увкIун, къала лекьан бувссия тIар.
Та заманнай къудурну ссукIа буруглай бивкIсса мюхчансса къалалуя хIакьину ххюлубакIу ливчIун бур. Га къалалуя, анжагъ ца аьрщарал (гьанклил) бургъу бивну бур жучIанма. Мугу цIана хьхьичIазаманнул аьнтIикIа хIисаврай школалул музейраву ябуллай бур. Гукунсса аьрщарал бургъурдавух зунттава кьюлтIну къалалувун щин дурцуну диркIссар тIар. Щин дурцусса щаращивгу, аьрщаравухсса щинал ххуллугу, ца-кIия инсаннан бакъа кIулну къабивкIссар тIар.
Ханная ва Ссияхь къалардая гьала ттигу хъирив лавну кIулну бакъар. Миннуя, чан-кьансса бунугу, кIулсса ва бусан бюхъайсса хъуни къужри сайки ливчIун бакъар. ХIакьинусса кьини, хъирив бивзун, цIувххуну, ккав­ккун, ми затру цачIун къабарчан, ургу, ца-кIира никирава Ссияхь ва Ханнал къалардая ци-бунугу чари кIулну бикIантIисса. ХIатта ЧIатIлухъ ва Дюхълив къаларду бивкIшивува хъамабитанссар. Мукун хьуншиву чIалай, жувагу, кьадру-кьимат буну лавгмургу ябувну, цIана ялувмургу бурувччуну, ялун бучIантIимургу дакIний бивтун бикIан аьркинни. Ми гьарзат чIумул ва адав-инсапрал жула ялув бивхьусса бурж-тапшурлугъри, т1ий къуццу тIун аьркинссару жува.

ХIадисхъал ХIадис,
ш. Дюкъул

ПатIимат Рамазанова