ЧIявуми инсантурал гъинттул чIумал ласай отпуск. Шинал мукьрагу чIумуву хасну гъинттул бирияй чIявучихьхьун бигьалагансса мутта. Найрдучитураннив гъи хъанай дур даву чIярусса, ка цIаравусса чIун. Сочи шагьрулий ялапар хъанахъисса, ЧIяйннал шяравасса ХIамзат ХIусайновлулгу, мунийн бувну, цала тарихийсса ватандалийн иян, игьалаган язи дургьунни ссутнил чIун.
Цалва дустуращал ванал щаллу дунни «Сочи – Кая» тIисса турист мототур. Ванил лагрулий вай Сочилия ЧIяв бияннин бувкIунни мотоциклетирттай. Бивунни Дагъусттаннал цайми районнайнгу, шагьрурдайнгу. Дагъусттаннал бюхттулсса зунттал энергетикалул вибувцIуну, ХIамзат ва ванал дустал вай гьантрай зана хьунни махъунмай Сочилийн.
Сочи шагьрулул дус бувсса жагьилтурал – шикку миналул хьусса дустурал цалва хьхьичI бивхьуну бур цивппа бувсса, хъуни хьусса кIанттурдайн, тарихийсса ватандалийн, ца-ца ххуллухь ца-ца кIанайн биявансса. Мукун, дайдихьу дурну дур Дагъусттанная, ХIамзат увсса ва хъуна хьусса ЧIяйннал шяраваллия. Хъиривмур ссапар Афгъанисттаннащалсса дазуйсса Памир зунттул чулухунмай бансса пикри бур вайннан.
Яламур аьрххи – дустуравасса цаннал ватанну хъанахъисса Одесса шагьрулийн.
ХIамзат ва ванал дустал Дагъусттаннайсса чIун дакъацIавай гъараллу лачIлачIисса, республикалул шагьру гьузи лавхъсса гьантрайн тIайла дарцIунни. Мунияту вайннал Дагъусттаннайхсса цалла маршрут, най буна зунттавун къалавгун, дайдирхьуна кьанивсса Дарбант шагьрулия. Дагъусттаннан бакъа, Ухссавнил Ккавкказуллангу, аьмну Аьрасатнангу хъуннасса агьамшиву дусса Дарбант шагьрулул вай махIаттал къабувну къабивтунни. Хъиривмур кьини вай бивунни Дагъусттаннал ца ххуйми кIанттурдавасса цану хъанахъисса Гъуниннал шяравун, нани ххуллий Ирганайннал ГЭС-гу ххал бувну. Яла – ХIамзатлул буттал шяравун ЧIяв. Бивунни Ваччавгу, Гъумукунгу.
– Гъумук ххал буварду хьхьичIавасса мизит. Нава кIий увну, хъуна хьуну унугу, ттун Лаккуй, Гъази-Гъумук, кIукунсса мизит бушиву къакIулссия, на кIий ялапар хъанай ивкIсса чIуннугу, туну, личIисса дияхха. Буттал шяраву дустуран ккаккан бував нава хъуна хьусса буттал къатта, чIивиний лечлай ивкIсса кIичIиртту, дакIнин дутав ттулла оьрчIшиву, аьпалул хьусса нину-ппу ва махъсса гъан-маччами. Шярава нанисса чIумал жущалла ласарду оьрчIшивруцIун дархIусса экспонатру: чIивиний жува чяй хIачIлай бивкIсса мюрщи чяйникру, га чIумал качарданул хъуни къуркъив гъагълай бивкIсса къяцIа…
Бивру шяраваллил школалийн. ЦIана шикку дуклай увагу ацIа-кьуя оьрчI ур, на дуклакисса чIумал шикку 300 оьрчI икIайссия. Школа цуппа ххуйсса даражалий бур. Шяраву бувну бур хъинну ххуйсса мизит, умуд бур шяравалугу, мизитгу инсантурал бувцIусса чIун дучIанссар тIисса.
Яла бивру ттула дустуравасса ца ялапар хъанахъисса Бущихъав (Ботлих). Хъинну ххуйсса кIанттурду бия, хаснува Чачаннащалсса дазуцIухми, Казеной-Ам бярнил чулухунмайми. Лахъсса зунттул бакIрайх бивхьусса ххуллурду бия. Кьанив увсса, хъуна хьусса инсан машиналийгума ачин нигьаусансса ххуллурду бия, хIатта асфальт бунугу, – буслай ур ХIамзат.
Увну ур ХIамзат ЧIяйннал шяраву. Ванал ппу, аьпа биву Минкаил, колхозрал механизаторну зий ивкIун ур. Нину, аьпа биву Аьйшат, райондалул финансирттал отделданий секретарь-машинисткану зий диркIун дур. Вайннал дянив хьуну бур шанма оьрчI: кIия арс ва ца душ. Вайннавасса ца, ХIамзат, буттал шяраву 1983-ку шинал дянивмур даражалул школагу къуртал бувну, дуклан лавгун ур Башкирнавун, бувккуну бур Шяраваллил хозяйствалул институт, найрдучи хьунсса факультет. Шикку дуклакисса чIумал ХIамзат чил билаятирттаясса студентътурал ялув жаваблувману ивтун ивкIун ур. Вьетнамнавасса студентътурал группалущал увкIун ур ва 1987-ку шинал Сочи шагьрулийн производствалул практикалий. Тания шинмай ва шагьру ванал кIилчинмур ватанну хьуну бур. Цалва пишалуцIун бавхIуну ванал 1988-ку шиная шинмай бивтун бур лахъисса ва къабигьасса ххуллу. НайрдацIун дархIусса агротуризмрахун агьну ур 1992-ку шиная шинай. Машрикьуллал (востокрал) медициналул ва найрдал продукциялул гьанулийсса программалий ва зий ур инсантурал цIуллу-сагъшиву дуруччавриха, инсантурал чурххал ва дакIнил хIал гьаз бавриха. ХIамзатлул ва ххуллийми давурттая гьарта-гьарзану бусанну «Илчилий» ялунмай.
Мотоциклетирттахмур ччаву ХIамзатлул оьрчIниярасса дур. Ванал буттачIа, МинкаиллучIа, мудангу мотоциклет диркIун дур, зунттавух ваний ссур буллай занай ивкIун ур. Мунащал – ХIамзатгу. ВайнначIа мотоциклетру цал архIал кIира-шаннагума диркIун дур. ХIакьину кунна дакIний дур ванан «Восход», «Минск», «Днепр»… «Мотоциклетирттахсса ччаву духьурчан, му оьрмулухунссар дикIайсса!» – тIий ур ХIамзат. Сочилийн учIайхту, ванал найрдал хозяйствалуву ишла дуллан хъун дакъасса мотоциклет ларсун дур. 2011-ку шинал ларсун дур «Ямаха», хъирив – «Хонда» ва цаймигу. ЦIанарив ваначIа дур трицикл «ВRP», шанма янийсса, хIалусса, рахIатсса, лахъисса аьрххирданна куну дуккан дурсса.
Ттинин, СочилучIан гъансса кIанттурдайнсса, Абхазиянавунсса кутIа турдай буккарчан бакъа, укун лахъисса аьрххилий мотоциклетирттай ХIамзатгу, ванал дусталгу бувккун бакъар. Дагъусттаннайнсса аьрххи хъанай бур яла лахъимур. Ва аьрххилий вайннал диртун дур 3 азаллий 500 километра.
Вана укунсса ур жула ХIамзат, Дагъусттангу, Сочигу, найрдугу, мотоциклетругу, аьрххи-ххуллурдугу ххирасса, цува усса кIану чаннал ва гъилишиврул буцIин буллалисса.
Бадрижамал Аьлиева