Сочилийгу бусравсса ххуттай

ХхюцIаллийхъайсса шиннардил хьхьичI Сочилий мина дирхьуну, хIакьинусса кьинигу тийх ялапар хъанахъисса Уруватусса Мирзал душ Гьидаят Сунгъуровал (Оьмаровал) щала оьрму хас бувну бур оьрчIан тарбия ва кIулшивуртту дулаврин.Сочилий ялапар хъанахъисса лакрачIагу, кIанттул инсантурачIагу ванил хIурмат хъунмасса бур.

Цуппа зузисса школалий ва оьрчIан ца яла ххирамур учительнан ккаллину бивкIун бур. ОьрчIал ччавугу ванил лайкь дурну дур цила кIулшивурттайну дакъассагу, миннал дакIурдичIан ххуллу ласун бюхъаврийнугу. Учительнал пишалул гьанурив ванил бивзун бур Гъумучиял педучилищелуву.Тай диркIун дур захIматсса дяъвилул шинну. Ппугу дяъвилий уну, вай, мукьва оьрчI, ниттил канихун багьну бивкIун бур.

Хъунмур Гьидаят педучилищелувун дуклан бувххун бур, ванияр мюрщисса кIива ссугу, ца уссугу тай шиннардий Гъумук тIивтIусса детдомравун бувцуну бур. ЗахIматсса, ккашилсса шинну диркIун дур. Амма инсантураву инсаншиву, цаннал цаннахсса аякьа ххишаласса диркIун дур. Сочилий миналул хьуну, хъунмур оьрму тийх лавгун бунугу, тийхгу чIявусса дустал ва даврил уртакьтал бунугу, цуппагу ххирасса, цинмагу ххирасса, Гьидаятлун ляличIинура тIааьнну дакIний дур педучилищелуву дуклай бивкIсса шинну ва тачIав хъамакъабитай архIал дуклай бивкIми. Тания шихуннай вайксса шиннардий вайннал цала дусшивугу руцан къариртун дур.

– Жу, таний архIал дуклай бивкIсса оьрчIру-душру, уссу-ссу кунма бикIайссияв.Ттущал педучилищелуву дуклай ия жула шяравасса ХIажидавуд тIисса оьрчI. Мунал ппу, оьрмулул хъунасса уну, дяъвилийн увцуну акъая, миннал кулпатрал ахIвалгу жуяр ххуйну бия. Выходной кьинирдай жу шяравун лагайссияв. Шарда думур дирхьусса чIиви-хъунсса азихъращал бучIайссияв махъунмай. ХIажидавудлун жул къушлил тагьар кIулну: «Гьула, Гьидаят, вихьхьун ци дирхьур шардату, ккаккан дува», – куну, ттул сумкалувун уругайва, яла цачIараминнуя дачIи ттул сумкалувун дичайва. Жун стипендия бикIайва 12 къуруш. Стипендия бувкIсса чIумал, ганал оьвчайва, стипендия бувкIун бурча, нану ласун куну. Му чIумалгу цала стипендиялия гьар мудан ттун шанна къуруш дулайва. На къаласласиний, ина къаласурча, ххядукканна тIий, гужирай ласун байвав. «Ттул иш оьккину бакъарча, вайннух винна ахъулсса ласи», — тIун икIайва. Укунсса, дугъришиву дусса, чумартсса бия танийсса оьрчIру, – тIий, дакIнийн бутлай бур Гьидаят. – Ттунгу бувмур хъамакъабивтуна. Яла, махъсса шиннардий, уссу-ссугу ливтIуну, чанналгу ссуссукьу хьуну, цувалу ливчIсса ХIажидавудлун нагу ттущава шайсса чIиви-хъунсса кумаг байссия.

Тай дяъвилул ккаши-мякьсса шиннардийсса дусшиву вайннал оьрмулухун ядурну дур.
Педучилище къуртал бувну махъ Гьидаят бувкIун бур зун буттал шяравун, Урувун. Та чIумал шикку 7 класс бусса школа бивкIун бур. Шикку дуклай бивкIун бур Уриннал, Мукьардал, Ппалассуннал оьрчIру. Архния бучIайминнан бивкIун бур интернат. Микку зузисса шиннардий бакIрайн агьну ур ванин цила оьрмулул дусгу. КIулушацIрал шяравасса МахIаммад Сунгъуров вава школалий биологиялул дарсру дихьлай ивкIун ур. Щар хьуну махъ, 1953-ку шинал, ларайсса кIулшивуртту ласун ччай, Гьидаят бувххун бур Дагъусттаннал педагогикалул институтрал филологиялул факультетрайн. Мугу лавайсса даражалий къуртал бувну, зун бивкIун бур КIулушацIрал школалий. Гьан бувсса шяравун занай, ванил баххана бувну бур цимивагу школа. Зий бивкIун бур Карашрал, Читтурдал, КIувурдал, Ури-Мукьардал ва цаймигу шяраваллаву. Гьарица кIанайгу ванил хIурмат хъунмасса бивкIун бур. Гьидаятлул куртIсса кIулшивуртту дулайсса диркIун дур дуклаки оьрчIан. Ванил дарс дирхьусса оьрчIру чIявуми институтирттавун буххайсса бивкIун бур.
КIулушацIрал школалул директор Гъази Зингеровлул учайсса бивкIун бур: «Гьидаят Мирзаевна, ина ми циняв институтирттавун буххан хIарачат мабулларда, ми жагьилтал жунма шиккувагу аьркинссархха», – куну.
Укун, мадара школардайхгу бувккун, цила ласнащал Гьидаят бивзун бур Сочилийн. Даву ххал дуллай, шагьрулул ОНО-райн лавгсса чIумал,14-мур школалий байбихьулул классирттал учитель аьркинну уну, тиккун тIайла бувккун бур. Институтрал диплом ккаккан байхту: «Юх, жун байбихьулул классирттал учителли аьркинсса», – тIий, кьамул бансса къабувсун бур. Му чIумал Гьидаятлул ккаккан бувну бур Гъумучиял педучилищелул диплом.
– Гъумучиял педучилищелул дипломрал ттун Сочилийгума ххуллу тIивтIунни, – тIий бур Гьидаят.

Гъирарай, гьавас буну зузисса, кIулшивуртту ва опыт бусса Гьидаят ччяни ххира хьуну бур оьрчIан, миннал нитти- буттан, школалул каялувчитуран. Ххира хьунсса цуппагу бивкIун бур. ОьрчIах ччаву дусса, миннал дакIниймур лаласун кIулсса. ОьрчIалгу цала дакIниймур, кьюлтIмур ванищал кIибачIайсса бивкIун бур. Гьидаят Заннала учительну ляхъан бувсса инсан бур. Му исват буллай бур школалул оьрмулувасса цаппара иширтталгу. Ца чIумал ца оьрчI къаукIлай ур тIар дарсирдайн ххуллункьинирдай. Циняв переменалийн бувксса чIумал Гьидаятлул цIувххуну бур, га циван къазаназиссарив. ОьрчIалгу ванихь дакI кIидарчIуну дур: «Ттул нину-ппу чувчIав зий бакъар. Жул ичIура дукансса къадикIай. На ххуллункьини килисалувун хордануву балай тIун лагара. Жун тикку дукан зат дулай. ЛирчIмур шардайгу ласун битару».
– Хъинни, ина шардайн дуллумур дулува, на ина акъашиврий ккаккан къаанна.

Гьидаят оьрчIал дакIнийн ххуллу ласун шайсса хIакьсса педагог бушиву цаймигу цикссагу иширттал аьлтту буллай бур. Ца оьрчI тачIав я доскалучIан ивзун, я укуна цIувххумунин жаваб къадуллай ивкIун ур. Му чIумал Гьидаятлун пикри хьуну бур мунахьхьун чивчуну булун суал, миккура жавабгу чичи увкуну. Циван къачичиви, хъинну ххуйну дуллуну дур жаваб оьрчIал. Гихунмай вайннал цIухху-бусу му журалий шайсса бивкIун бур. Муниву духьунссар учительнал магьиршиву, ччимур кьяйдалий оьрчIал кIулшивуртту ххал дан, дарсирай миннан къулайсса шартIру щаллу дан кIулшиву.
Байбихьулул классру къуртал бувсса чIумал, лавайми классирттал учительтал цIухлай бивкIун бур Гьидаятлухь, ина ванан кьимат цукун бишав, ва зума ахълай акъархха дарсирай тIий. Цила дарс цIуххаврил кьяйдалия Гьидаятлул вайннахьгу бувсун бур.
Нитти-буттащалсса собрание дусса чIумал, Гьидаятлул дайдишайсса диркIун дур му оьрчIая цIарду дуллай. Агана собраниелий оьрчIругу гьуртту хъанай бухьурча, ганил учайсса бивкIун бур: «Зул нину-ппугу зува кунма хъинну ххуйсса бур». Укун оьрчIал дакI дацIанмур учайсса бивкIун бур ванил. Вагу учитель лавайсса даражалул пишакар ушиврул, ганал усттаршиврул лишанни.
Гьай-гьай, укунсса учитель оьрчIангу къаххирану икIайрив. Школа къуртал бувну махъгу, ми цала ххирасса учительница ккаккан бучIайсса бивкIун бур. ХIакьинусса кьинигу, зий бакъахьурчагу, Гьидаят оьрчIан хъамабивтун бакъар. ОьвтIун бикIайсса бур байраннай барча бан, цIуллу-сагъшиврия цIухху-бусу бан.
Ца ппурттуву, школалий зузисса чIумалва, Гьидаят, къашавай хьуну, азарханалийн багьну бур. Ваний операция бан тIайла авцIуну ур хIакин хьусса цила ученик. Операция тIайлабацIусса хьуну бур. Та чIун дакIнийн рутлай, ванил гъанчув буслай бур, операционнайлувун каталкалий бувцуну нанисса Гьидаят оьрчIахь цIухлай биятIар: «Зу буттан дукра дуларув. Явара, танал ялув бацIияра», – тIий.
БувчIлай бур, укун тарбия бувсса Гьидаятлул оьрчIругу цукунсса бикIанссарив. Нитти-буттал ххуйсса тарбия дулаврицIун, вай бюхъу-бажар ххиш­алану буллуссагу бур.
Ванил душнил Зухрал школа къуртал бувну бур арцул медальданий. Кубаннал университетгу къуртал бувну, чIярусса шиннардий ва зий бивкIун бур экономистну Анаварсса кумаграл азарханалий. Тай шиннардий «Сочи шагьрулул хьхьичIунсса экономист» тIисса бусрасса цIагу лайкь дурну дур. ЦIана Зухра пенсиялий бур. Ванил душ Нанагу, нину ва бава кунма, дуккавриву, давриву итххявхсса бур. Школа къуртал бувну бур мусил медальданий. Ва школалий дуклакисса чIумал, МГУ-лул вакил занай ивкIун ур школардайн, ххуйну дуклакисса, олимпиадарттай гьуртту хъанахъисса оьрчIру ххал буллай, миннайн цачIава дуклан оьвтIий. Нанагу аттестат ласуннинма МГУ-лул кIива факультетрайн (экономикалул ва почвоведениелул) кьамул бувну бур. Дуклай бунува шиккува лабораториялийгу зий бивкIун бур. Университет ванил ЯтIул дипломрай къуртал в бур. Даруртту итабакьайсса идаралий зий бур. ХьхьичIунсса пишакар хIисаврай Индиянавун гьан бувну, цаппара шиннардий тийх зийгу бивкIун бур. Укун ххаллилсса наслу бур Гьидаятлул.
Ца-кIива махъ ванил оьрч­Iаягу. Хъунама арс Руслан, чIярусса шиннардий хIанттил заводрал хъунама инженерну зий, коллективраву хъинну бусравну, хIурматрай ивкIун ур. ЦIана ва пенсиялий ур. ЧIивима арс Аьвдуллагь Чехиянаву ялапар хъанай ур.
Гьидаятлул лас МахIаммад цаппара шиннардил хьхьичI аьпалухьхьун лавгунни.
МахIаммадлуя ва Гьидаятлуя бивзун бур цала цIа лайкьну дуруччинсса ххаллилсса наслу.
Андриана
Аьбдуллаева