ОьрчIрув, барча зул ЦIусса шин!


ХIадур хъанай бур махIла

ЦIушинал байран дуван
ХIадур хъанай бур махIла!

Декабрь зурул хьхьурдай
Пачкъатлуву шавкьирай,
Ёлкалухлу ттарлил мурхь
ЧIюлу бан хIадур хъанай:

Кув кьукьлай, кув ранг буллай
ОьрчIи-кIурисса ккуртри,
ЧIивитIултгу кумаграй
Дуллай, чагъардал чарсри.

МухIулттив дуван бавтIсса
КканпIитIирттал чагъарду,
Ёлкалийн бичинтIиссар
Лялух, хъарайн ва ялтту.

Панарду, зярхарарду,
ЦIайтIи чагъардал цIуртти,
Паммалул чакмардаву
Ссихьри, тяхъасса ччитри.

Пиягьру, ца-ца багьсса,
Бузма ларх жалин хханссар,
ПачличIа гъили лавгсса
Ттарлил мурхьирал ёлка.

Пачлийсса хъун цIигълуву
Хъахъи нагь хъяхъи дурну,
ШахьантIиссар бавалгу
ЦIан михакрал гьавккури.

Ва заманалул пардав
Тий-шийннай дурну хьурдай,
ОьрчIшиву зана дуван
Декабрь зурул хьхьурдай.

ЦIушинал байран дуван
Цалагу батIин махIла…

Лакку маз кIулсса Дякъил Ттатта

Дунуккива 1970 шин. АрхIал дуклакиминнащал «цIаннай дувай байран» дуллай буссияв жу ЦIантIиял школалий. Тяхъасса чIурду, аьлагъужа, бала-гьалайрду… Ца ппурттуву классравун бувххуна Дякъил Ттатта ва Марххаладуш, буллуна лакку мазрайсса ссалам. БачIлай булувкьуна ссайгъатру, бакIра-бакIрах гьарманачIан гъан хъанай, гъалгъа тIий. Циняв ххарину гъалгъа тIий бия хъин хъамаллуращал, билаятрал агьамми ссихIирчитуращал. Танийра лархьхьусса саннарду, назмурду ккалай. МарцIну ххювардай дуклакисса, итххявхсса ЧанкIучIан Дякъил Ттатта ияйхту, ЧанкIул ца гьуя куна: «Къалпсса Дякъил Ттатта, щялмахъчи Дякъил Ттатта! ЯхI банна тIий уссияв, къахьунссар, гьич, яхI буван, ашкара къаувну щялкьу!»
– Цивхьурарч, щара-кIама лахъаву цира, паракьат хьу, – тIий бур учительница ганахь хIалимну.
– Лакку маз кIулсса Дякъил Ттатта къаикIайссар, лакку маз кIулсса Дякъил Ттатта къаикIайссар, цукунни Великий Устюграй лакку маз лавхьхьусса ванал, ва хъяврин бувур, щялмахъчири, насувча цала ххуллийх, цала резиденциялийн! – къакьаагьлай ия ЧанкIу.
Дякъил Ттаттал бувчIин бавумур къакIулли, къадакIнийри, гихунмаймур иш къакIулли, на махIаттал хьуну, хIайранну бивкIссара «резиденция» тIисса, аьжаивсса махъ кIулсса ЧанкIуй.
ПаччахIгума ххива ттун та ппурттуву ЧанкIу, махъ ххал баракьай: ре-зиденциииияя…
2026 шин дур бухкIуллухь. Хьхьириар тIисса Лакрал шяраву оьрчIал багъраву ЦIушинал байран дуллай бур оьрчIру. Онлай-курсирдай Великий Устюграй лакку мазгу лавхьхьусса Дякъил Ттатта ва Марххаладушгу бувкIун бур ссайгъатирттащал.
Дунияллул зуманив бунугу, лакку маз лахьхьин ччинан онлайн-курсру бушивугу ссал къабагьар!
«Хъунмасса хIалъя ттун укун эмаратсса лаххиялувусса мюрщулт къаккавккун, аман, зун ккаккан хъина бартукьирттал ххуйшиву, бузмарду душваврай дакьаву, оьрчIал хъачIунттай чиллу-чухъри дюхъаву», – укунсса смс ттучIан дуркIунни лакку мазрай Дякъил Ттаттая.
ДуркIшиву зухьгу къабувсун бацIан къавхьунни. Лакку мазрайсса смс-карттугу утти нажагь дакъа къадучIайхьувкун…

ЦцацкIулу Ццизил ва бюрх Базил ссайгъатру

БивкIун бур, къабивкIун бур, Лаккуйнгу тачIав къабивсса, къабиявриягу пашмансса ццацкIулу Ццизи ва бюрх Бази.
«Уттивагу Лаккуйн биян аьркиннихха», – учайсса бивкIун бур Ццизил Базихь. «Гьай-гьай, аьркинни», – рязий шайсса бивкIун бур Базигу.
Ляркъуну дур цивппа къутI бикIансса, мукьра нигь дусса аьравагу. Амма гайннун бачIва гьан ламус хъанай бивкIун бур, цалчин най бухьувкун Лаккуйн. ЦIусса шингу дучIавай духьувкун, оьрчIан ссайгъатран ци ласун хъинавав тIий, пикрирдавун багьну бур…
«Ласунну нацIу-кьацIурду, мандаринну, пуртихаллу»,– увкуну бур Ццизил.
«Ми гьарзат Лаккуйра дуссар, ччиссаксса ттучанну буссар. Лаккуй машан ласун къашаймур ласун аьркинни», – дакI къадаркьуну дур бюрххун.
«Ци дуссар Лаккуй машан ласун къашайссагу, ттучаннугу бухьувкун инава тIийкун, дакъамургу «Озоннай», «Вайлдберризрай» тIалав дуван хъанай бухьувкун», – къитI бивтун бур ццацкIуллул май, чIаллуй каругу дирхьуну, ваца хъинну аькьлу бусса хавар бусласисса кунма. «Вайлдберризрай», «Озоннай» дакъамур ласуннуча цциз мабикIларда», – увкуну бур Базил, къантIа магъгу тия-шия рирщуну.
«Магъ щурущи мадулларда, пикри буван бити на!», – ссибивзуну бур ццацкIуллун, бюрх цаярва аькьлу бумурну къаччай. Ци-бунугу, духIин дусса цилва бакIравун бувххушиву исват буван: «Ссайгъатру ласуннин, ми бишинсса чанттайрттугу хIадур бан аьркиннихха», – увкуну бур Ццизил.
«Муна хавар, – энчI дурну дур Базил. – ХьхьирицIухсса лакрал Баркьи шагьрулий дуссархха царай эмаратсса ххуржинтту щащайсса, ттуршунния лирчусса шинну хьусса Шагьи-бава. Ганил жунна укра пишкаш дувантIиссар ххуржинтту».
«Укра? Циван?» – махIаттал хьуну бур Ццизи.
«На Шагьи-баван ххирасса бунутIий. Ттунма личIину зат къабувчIайсса мазрай гъалгъа тIийнугу, на ганих личIлулну вичIи дишайнутIий. На акъа ганих вичIи дишайссагу цучIав акъанутIий».
«Ттуйн циван къаоьвчайссия, нагу вичIи дишин?», – эц бивкIун бур Ццизи.
«Вингу ччай бухьурча, гьаннуча ххуржинттал хъирив, так ххалаххив цциз мабитара, къари нигьа дусайча», – увкуну бур Базил.
«Ттул ххалаххив варсулли», – къаччан бивкIун бур ццацкIуллун. «Лажиннича кьабагьу, ттул къантIа магъ хъян дикIайча», – лякьа лавай багьну, хъян бивкIун бур бюрх.
«Вил къантIа магъ лахъиннай лахъи шивуй, уттайннай утта шивуй, на къаричIан нанийни, ххалаххайн памма лахханнача кьабагьу», – увкуну бур Ццизил.
«Лахъиннай лахъи хьурча, уттайннай утта хьурча, тIанкIа тIун, къутри дуллан, дахчилан дикIайссарча, дити ттул магъ дуссаксса, вил щунщуматIи щяв къащивуй!», – къутта дурну дур Базил.
Лахъи къабан, кутIа бан, ццацкIуллул кьутIай бурхIайн паммагу бивчуну, лавгун бур Баркьи шагьрулийсса ххуржинтту щащай Шагьи-бавачIан.
ХьхьичIавасса къапулучIан бияйхту, нузайн кьутIгу увкуну: «ХъатIив чIяву баннав, миллат бюхъаннав!», – увкуну бур бюрххул лакку мазрай. Гассят тIивтIуну бур дарваза.
«Вагь, ва ци караматри, ва ци ххуйсса мазри, ттун тачIав къабав­сса», – махIаттал хьуну бур Ццизи. «Ва дарваза тIитIай кIулар, кьюлтIсса паролли, ттун Шагьи-бавал дакIних лахьхьин бувсса. Мазгу аьвзал заманнул миллатрал мазри – жува нанисса лакрал. Саннардугу виннагу лахьхьин дуванна кIийн нани ххуллий», – увкуну бур лакку маз итххявхсса бюрххул.
Шагьилгу гай хъинну хъамалугу бувну, пишкаш дурну дур царай эмаратсса, оьрчIи-кIурисса ххуржинтту.
Ла-яла гайгу хъарайх ришлай, бавчуну бур Ццизи ва Бази базаллул чулийнмай.
«Базий, бази дува ласунмунил», – увкуну бур Шагьи-бавал хъиншиврия хIайрансса Ццизил, дурччусса духлякьлуйхгу ка дуклай.
Най, най, ласунмунил пикрирдай биялсса ххуллу бивтун бур. Ца хIалатраву махъун багьсса ццацкIулу, вев-гьарай тIий булувкьуну бур: «Гьа, дакIнин багьунни, гьа, дакIнин багьунни», – тIий, гьанахух гьанай.
«Вил ххалаххив варсул шивуй, вин ччисса на чил шивуй, ци дакIнин багьри, гьакъагьанай буси!», – махъунмай зана хьуну бур Бази. Ццизимур тихунмай лечавай, буний ккуру бишавай, лахъисса хIаллай къабуслай, Бази азурда бувну бур. Ссавурданува бувксса Базилгу: «Букьула, вищал чунчIав гьан пайда бакъарча», – куну, чIири ххяппа галай дурну дур. ЯбакIгу бувтун, щябивкIун бур марххалттанил карав.
«Пайда хьун буван на ванахха! Ца ххуржиндалуву дишинну «цIуллушиву!» Лаккуйцири оьрчIан «цIуллушиву», – увкуну бур Ццизил ххари-ххарину. «А, вамуниву?» – анавархъиндарай цIувххуну бур Базил марххалттанил карату бивзуну. ГавацIана ххарил тIанкIа тIун бивкIун бур: «А, вамуниву – «ххаришиву», вамуниву – «ххаришиву!» тIий. Ца ххуржиндалуву «цIуллушиву» дирхьуну, вамуниву – «ххаришиву», най, най буссар тIар Ццизи ва Бази. Биявай бур тIар Лаккуйн. Цинявннан биянуксса бур тIар ссайгъатругу.
Ххуй бивзрив, оьрчIрув, зунгу Ццизил ва Базил ссайгъатру: «цIуллушиву» ва «ххаришиву?» Бивзхьурча зукьлу бувара Ццизиха ва Базиха…

Я, Аллагь, хъинну бучIаннав аьрххи- ххуллийн лавгциригу. Ххуржин кIуну, ша куклуну, бувцIу-цIувххуну, цIуллу-ххарину.
ЦIусса шинацIунсса назму
ва магьри зун чивчумургу
ПатIимат Рамазанова