Музыкалул Хан

ЦIусса шинал цалчинсса кьини – январьданул 1-нний, оьрмулул 70 шинал юбилей кIицI ларгунни Дагъусттаннал Музыкантътурал союзрал правлениялул председатель, профессор, Аьрасатнал Федерациялул искусствардал лайкь хьусса ишккакку, Дагъусттаннал халкьуннал артист, Аьрасатнал Федерациялул ХIукуматрал премиялул ва Дагъусттан Республикалул ПаччахIлугърал премиялул лауреат, пианист Баширов Хан Мирзаханнул арснал.

Увнугу ур артистнал къушлий

Увну ур Хан МахIачкъалалив Гъази-Гъумучатусса Баширов Мирзаханнул ва Ильдарова Марзижатлул кулпатраву. Буттал КIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул щалва ххуллу бивтун бур, рейхстаграйн ияннин лавгсса Мирзахан Баширов ивкIссар Дагъусттаннал АССР-данул лайкь хьусса артист, «Дагъусттаннал балайрду ва къавтIавуртту» тIисса ансамбльданул директор. Укунсса кулпатраву лявхъусса Ханнуягу музыкант къавхьуну къабучIихьунссия. Буттал чIивитIу чIявуну цащала уцайсса ивкIун ур даврийн. Оьрмулул 5 шинавусса оьрчI левчуну лагайсса ивкIун ур бухмур филармониялуву мурцIув бавцIусса пианинолучIан, ванил буллалисса чIурду тамаша бизлай, цалва мюрщисса кIисри гъирарай ганил клавишардай бизлай. Мукунсса лахIзардаву чIарав хьусса цIа дурксса музыкантътурал «О, Ханчик, ина чара бакъа музыкалуха зун аьркинссара» тIисса мукъурттилгу ванавун гьавас бутайсса бивкIун бур.

Ханнул буттал оьрму 1961-ку шинал, нязаннив, 44 шинаву, бяливчIун бур. Гастроллая зана хьуну нанисса ххуллий авария хьуну, ивкIуну ур.
Шамагу арснан (Башир, Хан ва Илдар), бутта акъашиву кIул хьун къабивтун, тарбия бувну бур Марзижатлул, ларайсса кIулшивурттугу дуллуну, оьрмулул ххуллурдайн тIайла бувну. Муххал ххуллул даврин харж дурну дур ванил цилва оьрмулул 60-нния лирчусса шинну. Лайкьгу хьуну бур «СССР-данул бусравсса железнодорожник» тIисса цIанин.
1962-ку шинал Хан лавгун ур шагьрулул 5-мур школалийн 1-мур классравун, ца шинавун тIурча, агьаммур дуккаврищал архIал дачин дурну дур ОьрчIал музыкалул 1-мур школалиймур дуккавугу. Шикку гъирарай ккалаккисса оьрчIал ца шинал дянив музыкалул 2 классгума бувккуну бур. Школалий 8 класс къуртал бувну махъ увххун ур МахIачкъалаллал музыкалул училищелувун, шиккусса дуккаврищал архIал школалийгу 9-10-ми классирттаву дуклай ивкIун ур. 1973-ку шинал хьхьичIунсса кьиматирттайну училищегу къуртал бувну, увххун ур Ашттарханнал паччахIлугърал консерваториялувун фортепианный факультетрайн.

Консерватория бувккуну махъ Хан зун тIайла увккун ур МахIачкъалаллал музыкалул училищелувун, мура шинал аьралуннаву къуллугъ бувангу увцуну ур. Шиккугу ванал музыкалущалсса дахIаву руцан дурну дакъар, къуллугъ буллан тIайла увккун ур Бакуйннал Краснознаменный округрал Балайлул ва къавтIаврил ансамбльданувун. Ватандалул хьхьичIсса буржгу лавхъун, зана хьуну, 4 шин дурну дур Музыкалул училищелуву зий. Республикалул культуралул министрну зузисса Наида АьбдурахIмановал маслихIатрайн бувну, зун увкIун ур дахьра хIасул дурсса Дагъусттаннал Хоровой обществолувун. Махъ вания дурссар Дагъусттаннал Музыкантътурал союз. Ва Союзравусса даврин ванал уттинин бивтсса 70 шинал оьрмулувасса хъунмур чIун дуллуну дур.

1988-ку шинал Хан Башировлул къуртал бувну бур ДГУ-лул тарихрал факультетгу.
Ханнул ва ХьурукIуллал шяравасса Х1урулэннул (Гуля) цачIу оьрму бутлай ларгсса шинал хьуну дур 40 шин. Вайннал дянив бур арс ва душ, арснал душ.
Ванал цикссагу гьунардавасса цану бур чичулмур гьунаргу: «Музыка», «Волшебные пальцы», «Мечта», «Рояль», «После разлуки», «Музыкальный экспромт» – вайнна ванал музыкалул темардан хас дурсса цаппара макьаларттал цIарду.
УзбакIнал цIа дурксса композитор Багьадур Исматовлул цалва произведениярттавасса ца Хан Башировлун хас бувну бур.
Хан Мирзахановичлул педагогикалуву зий, республикалул оьрчIру ва жагьилтал музыкалухух, искусстволувух гьан буллай хъунмасса захIмат бивхьуну бур. Ванал дарс дирхьусса оьрчIава чIявуми лайкь хьуну бур ларайсса цIардан, къачансса бувххун бур билаятрал личIи-личIисса шагьрурдайсса консерваториярттавун.

Музыкалуя махъ – кино

Хан Башировлул творчестволул биографиялуву музыкалия махъ лайкьсса кIану бугьлай бур кинорал. Ва гьуртту хьусса фильмру къачансса дур: «Похождение графа Невзорова», «Сказание о храбром Хочбаре», «Имам Шамиль» – «Рай под тенью сабель», «Платон», «Тайна рукописного Корана» ва м.ц.
Балики, ттигу мукунсса хIалу дириярча, цумур роль дугьан ччива тIисса суалданухун дагъусттанлувнал-аксакалнал роль дугьавияв тIий ур Хан Мирзаханович.
Художественный фильмру къахIисавну, 15-нния лирчусса документальный фильмравугу гьуртту хьуну ур. Хан Мирзаханов шанна союзравун ухлахавугу махIаттал хьунсса иш ба­къар: Музыкантътурал, Кинематографистътурал, Концертрал деятельтурал.

Брежнев, Панкратов-Черный, Френкель, ХIамзатов
ва цаймигу

Хан Башировлул бахтти хьуну бур республикалийх, щалва билаятрайх ва дунияллийх цIа дурксса къачансса инсантал ккаккансса, вайннащал кIул хьунсса. Ашттарханнай дуклакисса чIумал ва гьуртту хьуну ур Москавлив хъанахъисса щаллагу союзрал студентътурал слетрай.
«ХIакьину кунна дакIний дур 1977-ку шинал октябрьданул 23-сса кьини. ЩапI куну бувцIусса Кремлевский дворец. Хъазамгу орден-медальлал бувцIусса Леонид Брежнев, мунащал нанисса Комсомолданул ЦИК-рал цалчинма секретарь Борис Пастухов», – дакIнийн бутлай ур Хан. Брежнев ивкIун ур слетрай гьуртту хъанахъисса делегациярттачIан гъан хъанай, яхши-хаш буллай. Ашттарханнаямур делегациялул чIаравгу авцIуну, цалчинмур кьюкьлувусса Хан Башировлул кагу дургьуну дур. Ва иширая махъ архIалминнал ялагу тамансса хIал бувну бур хъярч буллай, Генсекнал дургьусса ка машюшара тIий.

Александр Панкратов-Черныйщал Хан кIул хьуну ур 1981 шинал. Ва диркIун дур Ханнул ниттил нину Парихан аьпалул хьусса чIун. Дягъулул чIирттаравусса Хан цалла отпускной арцул хъирив най ивкIун ур. Ва ацIан увну ур кIия инсаннал, цаннал гаманахьгу вана ва типажри жуна аьркинсса тIий. Вайннавасса цагу ивкIун ур «Похождения графа Невзорова» фильм ласун Дагъусттаннайн увкIсса Панкратов-Черный.

Цахьва вайннал увкусса куццуй, паспортгу лавсун, гьунттиймур кьини Къумукьнал театрданувун увкIсса Ханнун аваралий тихун-шихун заназисса инсантал, личIи-личIисса реквизитру ккарккун дур. Укун байбивхьуну бур ванал киноравунсса ххуллу.

Шиккува кIицI лаган, Парихангу «Тучи покидают небо» тIисса художественный фильмраву гьуртту хьуссар. Парихан цила куявнал Мирзаханнул каялувшиву дуллалисса ансамбльдануву костюмру дурухлай бивкIун бур.

Расул ХIамзатовлущал Хан кIул хьуну ур 1986-ку шинал, КIяла кьурукьирттан гьайкал тIитIлатIисса кIанай. Хасну ва шадлугърайн жулла республикалийн увкIун ивкIун ур СССР-данул халкьуннал артист, композитор Ян Френкельгу, кIулсса куццуй, цалгу дунияллийх машгьур хьусса «Кьурукьру» балайлухун музыка чивчусса. Репетициялул чIумал Яннул Расул ХIамзатов ва Хан Баширов куннащал кув кIул бувну бур. Му чIумал ХIамзатовлул увкусса «О, Хан музыки, Башир любви» тIисса махъру шинну ларгун махъгу цIа дурксса композиторнал иш багьний гъирарай зумух ласай. КIа шадлугърай балай цуппагу Республикалул халкьуннал артист МахIаммад Оьмаровлул ва пианист-концертмейстер хIисаврай Хан Башировлул щаллу бувну бур.
2003-ку шинал Расул ХIам­затовлул МахIачкъала шагьрулуха цалла чирчусса назму пишкаш дурну дур Хан Башировлун, ваницIунсса музыка чичи куну. Ва жаваблувсса даву цайнна къаласлай шинну хьуну дур ванал.

МахIачкъала шагьрулул 160 шин кIицI лаглагисса чIумал, цанма ххирасса, цува увния шийнай ялапар хъанахъисса хъун-шагьрулунсса бахшишну ва шаэрнаясса, цалла ва ганал дянивсса дусшиврул аьпану чивчуну бур кIай мукъурттихунсса музыка. Ва балай щаллу бувссар «Эридан» ансамбльданул.
Хан Башировлул 70 шинал манзилданийсса оьрмулия, уттининсса ххуллий ванал дурсса давурттая бусан ца макьалагу чанни.
Барча вил юбилей, хIурмат бусса Хан Мирзаханович. Итаннав ина вания тинайгу винна ххирасса даврий зунсса гъира-гьавасрай ва цIуллу-сагъшиврий, винма ххираминнал дянив оьрмулиясса ва творчестволиясса мякь лихханнин.

Бадрижамал Аьлиеваб