«Лаккучув ушиврия мудангу пахрулий уссара!»

Аьли буслай ия, Аьра­сатнал Виричувнал цIанин лайкь хьу­сса НурмахIаммад ХIажимахIамма­дов­лучIа ва ванащал­сса аьралитурачIа,
ванал къучагъшиврий жан дулун 4 гьантлул хьхьичI щябивкIун, лакку мазрай жаплий бивкIшиву.

Ларгмур интту Донбассрая цала ирглийсса командировкалия зана хьусса ттула коллега, тележурналист, НТВ-лул корреспондент, Оьмар МахIаммадовлущалсса интервью дуллалисса чIумал, ванал кIицI бувна, тийхсса кIанттул агьалинавух жула дагъусттанлувталгу чансса бакъая, ччянива миналулгу хьуну, цала диаспорагу сакин дурну, танил хъунамагу жула лаккучув усса ия, амма ттуща та цу уссарив, ци шяраватусса усса­рив кIул бан къабювхъунни тIисса зат. Ванал ва хавар бусайхту, ттувунгу гъира багьуна, та цу уссарив кIул увну, жула кказитрайгу лаккучувная чичин.

Яла, ва багьана, та савав хъанай, му иширал хъирив бу­ккангу къавхьуну, Донбассрайн ччя-ччяни цала даврил аьр­ххилий лагайсса Оьмардунгу, укуннагу хIадур дансса репортажру чIярурхха, куну, жула ватанлувнаясса хавар цIунилгу дяъвилул цIараву дакIнийн бутан сикъавсунав на.
Хаварданул хъирив къабу­ккарчагу, уттигъанну лаккучувнаясса хавар цуппа бувкIунни ттучIан. Уссурссуннавасса щиллив гьан дурну, дуркIунни Донбассрай цIана гуманитар кумаграл давурттавух чялишсса гьур­ттушинна дуллалисса, Лакрал райондалийсса Уриннал шярава­сса 82 шинавусса Аьли Оьмаровлуя бусласисса, оьрус мазрай­сса кказитрай рирщусса макьалалул сурат. ХIасил, Мукьархъиял ратIувсса, ттулагу чIаххуврайсса шяравасса, хъунмур никирал агьулданунгу хъинну ххуйну кIулсса цувагу.
Ва шяравасса ттула уссу­ссуннайхчIин, лявкъуну Аьлил телефондалул номергу, Донецкаллащал связьрайн бувкра. Ва­­нащал цащалва хьусса ихтилатрая бусан хьхьичI, кIицI лаганна ванал оьрмулувасса цаппара затру.

Донецкалийн Аьли Оьма­ров увкIун ур ларгмур ттуршукулул 70-ку шиннардил дайдихьулийва. Дагъусттаннайва спортрах хъунмасса гъира бусса жагьилнал цала оьрмулул гихунмаймур ххуллугу ва аралущал бавхIуну бур. Украиннал республикалул спортрал тарихраву жула лаккучувнал бутIагу къачIивисса бур. ЛачIунуккаврил спортрал мастер шайхту, гихунмаймур оьр­му Аьлил бавхIуну бур тренернал пишалуцIун. Ванал цIа, ца Донецкалий дакъассагу, щалва Донбассран хъинну ххуйну кIулнугу, бусравнугу диркIун дур. 1985 шинал Аьли ивтун ур Донецкалий­сса дагъусттанлувтурал диаспоралул каялувчину. Оьрмулухун тренерну зий ивкIсса ванал тарбия увну ур 128 спортрал мастер. АьличIа хIадур хъанай бивкIун бур, ца Украиннай бакъа, мунил кьатIувгу цал цIарду чIявучин кIулсса хьхьичIунсса спортсментал: Михаил Бондаренко, Нурислан Аркаллаев, ХIажи ХIажиев, Чу­палав Оьмаров ва цаймигу. ЧIярусса шиннардий Аьли Мирзаевич зий ивкIун ур Донецкалийсса Куйбышевлул цIанийсса ДК-лий мюрщи оьрчIавун спорт­рахсса гъира бутлай, ми Совет Союзрал республикарттайсса бяст-ччаллайх бувцуну занай. Аьлил цалагу бур ххюва оьрчI ва оьрчIал оьрчIру.
ХIакьинусса кьинигу Донбассрайсса чиваркIуннал дяниву ваначIансса хIурмат хъунма­сса бур, цала кIилчинма буттачIан кунма, оьрчIащал лув-ялув букI­лай, цIакьсса дахIаву дусса дур. Ттущалсса ихтилатгу ванал байбивхьуна укун:
– На Совет Союзрай хъуна хьусса, та хIукуматрай кIул­шивугу ларсун, ччаннай ацIан увсса, хIакьинусса кьинигу циняр республикарттал агьали, ца кулпат кунма, ххирасса инсанна. Донбассгу ттун ттула кIилчинмур ватан кунма, личIишиву дакъа дазу-зума дакъа ххирассар! Ххирану бунутIийра, Украиннал бучIи бакъасса хъуниминнал ре­жимрайнгу къарши бувккун, 2014 шиналва нанисса дяъвилий талатисса ттучIава хIадур хъанай бивкIсса оьрчIал чIаравгу авцIуну, ттущава бан шай­сса кумаг буллалисса! Оьрмулул шинну вайксса къадиркIссания, хьхьичIва-хьхьичI ярагъгу канихьну вайннащал окоправу икIантIиссияв! – тIий ур.
Цумур-цагу дяъвилул къинттуллух укунсса халкь буний бакъарив ххув шаврийн­сса умудгу ххи шайсса! Укунсса арамтал гуманитар кумагращал ялун бувкIсса чIумал бакъарив дяъвилул цIаравусса аьралитуравунгу оьрмулухсса гъира гьаз шайсса! Аьли цува «ХIайп, шинну дахчилай дур! – тIий унугу, ванал дяъвилул къинттуллух дуллалисса хъуннасса даву чIалачIиминнал укун гьич къаучинтIиссар.

2014 шиналва Аьлил, блокпостирдайсса ополчентурачIан дука-хIачIаймур, сигаретру, даруртту, плащ-палаткарду, дяркъу-замгьар бусса чIумал, тIаннул бувцIусса машинартту, ттукIрал пачру биян буллай, цащава бан шаймургу, къашаймургу буллай ивкIун ур. Ванал кулпат (цIа-бакI къачичинну жунна кIулсса сававрттайн бувну) буслай бур: «Ца ппурттуву, ча дучIан дур­ссияв, 4 тонна нацIушивурттал, кканпитI-шикIалатирттал, ванал диян дуруна аьралитурачIан ва дарчIуна Донецкалийсса мюрщи оьрчIайх», – тIий. Бувсуна ванил ца мукунсса гуманитар кумагращал лавгсса аьрххилия, Горловкалий хьусса биту-ххитулувун багьну, щавулущал зана хьуну ивкIшивугу. Донецкалий ­Аьлил каялувшиврулу, цува кунмасса чиваркIуннащал, щурущи дурсса гуманитар даврия, душмантурахь бусласимигу чан­сса къабивкIун бур. КIилчинмур щаву Аьлийн дирну дур 2017 шинал, ва оьрмулуцIа уван украиннал фашистътурал кьаст лархIусса биту-ххитулуву.

Шайссияв нигь, ццах цирив къакIулсса, кьянкьасса дагъус­ттанчув душмантурал ххуллу язи бувгьуминнаща лахIан ан, хIучI учин ан!
«Пахру багьай дакIнивун Да­гъусттаннаясса жула оьрчIру бикIу, чачан-аьсатIин бикIу, бу­рят-татар бикIу, ца заккана кунма, хъачI-хъачIну, ттучIанма спортзалданувун занай бивкIсса оьрус оьрчIащал ца окоправу, ца землянкалуву лявкъукун! Фронтрай циняв ца архIалссар», – буслай ур Аьли Мирзаевич.
Ххуйсса дахIаву дуссия ванал ДНР-данул бакIчи Александр Захарченкощалгу. Ванащал Аьли кIул хьуну ур 2014 шинал Донецкалий, щалва Донбассрай баян бувсса референдумран хас дурсса митинграй. Му кIулшаву хъиннура цIакь хьуну дур хъиривмур шинал гъинттул Дагъусттанная Донбассрайн ополчентурачIан тIайла бувксса кумагращал увкIсса чIумалгу. Та чIумалгу, цIанагу буллалисса гуманитар кумаграхлу Аьли хъунмасса барчаллагь тIий ур Уриннал шяраватусса Вагьаб Шяъбановлухь, Къизлардаясса Анатолий Яллаевлухь ва цаймигу чIарав бавцIуминнахь.

Ва агьамсса даврихлу ДНР-данул бакIчинал Аьлин буллуну бур цала цIа чирчусса ттупанг. Чансса бакъар ваначIа личIи-личIисса министерствардаясса Барчаллагьрал чагъардугу. Аьли Мирзаевичлуйн оьвкуну бур гьуртту хьун Донецкалий Халкьуннал Цашиврул Аллеялун гьану бизлазисса шадлугърал батIаврийн ва этнокультуралул политикалул ва диндалул иширттал масъаларттан хасъсса Цалчинсса Республикалул форумрайнгу. ХIасил, жагьилний спортрал тарихраву кьабивтсса бутIлуцIун, хIакьинусса Донбасс­рал тарихравугу ххи хъанай бур ванал дуллалисса хъуннасса даврилмур бутIагу.
Хъинну къумагу лавгун, жул дянивсса ихтилатраву ­Аьлил ва ванал кулпатрал, чIал хьурчагу, хIалу дирирну дунура, цала чулуха жижара буллай щалва лакрал миллатрахь, кIицI лавгуна Аьра­сатнал Виричувнал цIанин лайкь хьусса НурмахIаммад ХIа­жимахIаммадовлучIа ва ванащалсса аьралитурачIа, ванал къучагъшиврий жан дулун 4 гьантлул хьхьичI щябивкIун, лакку мазрай жаплий бивкIшиву.

«ХIайп гукунсса жагьилнал оьрму! Амма дазу-зума дакъа­сса пахру бик1ай ва дяъвилий Аьрасатнал цалчинсса Виричув жула лаккуоьрчI ушиврия! Барчаллагь ванал нитти-буттайн, укун дугърисса, яхI бусса арс тарбия увну ивкIун тIий», – буслай ур Аьли.
Буттал шяраву, Урувгу, ­Аьлил цIа хъамакъаритайссар. Хъуни-хъунисса ва жяматран мюнпатрансса давуртту дурну дур ванал гьурттушиндарай Лаккуйгу. 2003 шинал гъинттул, Шяраваллил кьини дуллалисса шадлугърал лагрулий, шяраву тIивтIуну бур Аьлил кумаграйну цIу лаган бувсса жяматрал кьулла. Мунияр хьхьичIми шиннардийгу Уриннал шяраву Аьлил кумаграйну був­ссар цIусса мизит.

Жул дянивсса ихтилатрал ахирданийгу Аьлил кIицI бувна, цала цува талихI бу­сса инсаннан ккалли айсса ушиву. «ТалихI бусса цанчирча, на лявхъуну унутIий дунияллий яла ххуймур ва цIакьмур билаятрай! Ттул оьрмулул девизгу: «Агьалинан кумаг бан аьркин­ссар!» – тIиссар бивкIсса, мукунма тарбия бувссия ттучIанма занай бивкIсса чIава спорстменталгу. Пахру бикIай нава лаккучув унутIий, кIилийнусса пахру бикIай Донбассраягу кIилчинмур ватан хьуну, бюхттулсса лакрал цIа гьаз дурну, оьрму бутан бювхъуну тIий!» – къуртал бай хавар Аьлил.
ЦIуллушиву дулуннав, Аьлий, вихьхьун уттигу чIярусса шиннардий оьрму бутансса. Мийх талатисса жула вирттаврая кунма, жугу вияту шийх пахрулий буссару.

Залму АьбдурахIманова