Москавливгу лакку мазрал дарсру

ХIакьину, жува лакку мазрал тагьар къуманивун дагьну душиврия, маз бухлавгун нанаврия, му ябансса чаран лякъин багьлагьишиврия леххаву тIисса чIумал, Москавлив лакку мазрал дарсру дихьлахьаву цума-цагу миллатрайгу, мазрайгу дакI цIуцIисса инсан ххари хьунсса иш бур. ЦIанасса тагьар хIисавравун ларсун, шагьрулий хъуни хьусса оьрчIан ва душвавран цала ниттил маз кIулну бикIан аьркиншиву бувчIлай, му лахьхьинсса гъира бушиву хъунмасса ишри. Маз ябаву мурадрай дуллалисса цумур-цагу давугу бусрав-барчаллагьран лайкьри.

Москавлив личIи-личIисса вузирдаву, колледжирттаву дуклакисса лакрал жагьилтурахь лакку мазрал дарсру дихьлай ЦIуссалакрал райондалиясса Ххадижат ЦIаххаевал ца шин хьунни. Ванил бусласимунийн бувну, ниттил маз лахьхьин ччими ялу-ялун чIяву хъанай бур, маз лахьхьинсса гъирагу миннаву хъунмасса бур.

– Инсаннал хиял та-бухьурчагу бакIуйн буккайсса бур. Бартлавгунни лакку мазрал учитель хьунсса ччянияцIавасса ттул хиялгу. Нава Москавлив лакку мазрал дарсру дихьлансса дакIний-мазрай ба­къассия. Заннал тIайла бацIан бунна на ва даврийн. Ца кьини лавгссияв «Лакку билаят» тIисса Москавливсса лакрал жагьилтурал цачIушиннарал (ММОЛ «Лакия») ва «Дагестан» МЦК-лул дуллалисса лакран хас дурсса мероприятиялийн. Щала мероприятие оьрус мазрай хьуна. Миккун бувкIсса цайми душвавращал ккурандалул хъунама Жамалуттин ОьмаровлучIан гъан хьуну, мунил хIакъираву аьй-бювкьу бувссия. На кумаг банна, аьркинну бухьурча, уттиния тихуннайсса лакрал мероприятияртту лакку мазрай дан хIарачат бувара увкуссия. Мунияр махъ, сентябрьданий, лакку мазрал дарсру дишинсса учитель акъа луглай бивкIун бия. Ккурандалуву­сса Нураттиннул шаппа ихтилат хьуну, мунал ниттил нагу бу­сса лакрал группалувун чивчуна. Ккуранчиталгу ттухун бахчуна му даву вила бакIрайн ласи тIий. Хъирив кьини Жамалуттиннулгу оьвкуна. Хьунабавкьуну, ихтилат барду, цалийн бувкIру. Ххари хьура ттуйнна дурсса вихшалдараягу, амма, даврил жаваблувшиву дурчIлай, си­къаслай бу­ссияв. Вана укун хьуссар ттуяту лакку мазрал учитель. Цалчин­сса дарс дирхьуссар на 2023-ку шинал февраль зурул 19-нний. АцIнияхъайсса оьрчIру бия дарсирай. КIилчинмур дарсирайн кIилий ххишаласса бувкIуна.

Шамилчинмуний тIурча, класс бувцIуну, щябикIансса кIану бакъая, – буслай бур Ххадижат.
Мунияр шихунмай Ххади­жатлучIан лакку мазрал дарсирдайн букIлакIими ялу-ялун чIяву хъанан бивкIун бур. Жагьилтал гъирарай лахьлан бивкIун бур лакку маз. ОьрчIругу, учительгу цIанагу цаннан ца бувчIлай, кунная кув рязину бур. Лакку маз ла­хьхьин букIлакIисса оьрчIру кIива бутIуйх бавчIуну бур. ХьхьичIмур шинал занай бивкIсса, цаппара­сса кIулшивуртту ларсъсса оьрчIая сакин бувну бур агьаммур группа. Шивун 20-30 оьрчI бухлай бур. Бур лакку маз бувагу къакIулсса, гьашину дарсирдайн занан бивкIсса оьрчIая сакин бувсса нулевой группагу. Шиву ацIнияхъайсса оьрчIру бур. Цанная цаннан баллай, кIул хъанай, гьантта бувккуну чIяву хъанай бур лакку маз лахьхьин ччими. Гьашину ацIуннийн бивсса цIусса оьрчIру-душру занан бивкIунни дарсирдайн. Лакку мазрал дарсирдайн заназиминнаву бур Ккулатусса, Хъусращатусса, Хьуриясса, ЦIувкIратусса, Вихьлиясса, Къяниясса, СумбатIлиясса, Хъювхъату­сса, ХьурукIратусса, ЦIущарниясса, ЦIийшатусса оьрчIру-душру. ЧIявусса бур ЧIяйннал шярава­сса. Гьашину занан бивкIунни 6-мур классраву дуклакисса душ. Ва бур оьрмулул яла чIивимур ученица. Душгу, бавагу ххарил лехлай бур лакку маз лахьлай т1ий Мукунма, цIуну бувкIминнаву бур ЧIятусса жагьилсса лас ва щар, Хъусращатусса уссу ва ссу, шанма ттурчIиридуш, ЦIуссачIурттащиял шяравасса кIива ссу.
– Цинявппагу оьрчIру мяърипат дусса, ххуйсса тарбия ларсъсса бур. Лакку мазрал дарсирдал цачIун бувну, уссу-ссу кунма, ца кулпат кунма буссару. Уттинин ттул ца арс ва ца душ буссия, утти ттул арсру – душру чIяву хьунни, кулпат хъунма хьунни, – тIий, ххарину бур Ххадижат.

Ххадижат хъунмасса барчаллагь тIий бур Москавливсса цинявппагу дагъусттанлувтал, хаснува лак, цачIун баву, лагма лаган баву мурадрай хъунмасса захIмат бихьлахьисса, миллатрал иширттай бакI цIуцIаву дуллали­сса хIакьсса патриот, «Дагестан» МЦК-лул президент Арсен Буйдалаевич ХIусайновлухь.
– Шийх дуллалисса лакрал цинярдагу мероприятиярттаву Арсен Буйдалаевичлул захIматрал бутIа хъунмассар. Лакку мазрал дарсру дяличIан къаритангу ванал бакI цIуцIаву дурссар, – тIий бур Ххадижат.

Дарсру дишай нюжмардий цал, алхIаткьинирдай: ссят 6-нния 7-ннийн бияннин — нулевой группалухь, 7-нния 8-ннийн бияннин — агьаммур группалухь. Дуккаврил шин къуртал шай май зуруй. Му кьинигу вайннал, цинявппагу архIал маевкалийн лавгун. тяхъану кIицI лагай.
Шинал лажиндарай вай гьуртту шай Москавливсса лакрацIун дархIусса сайки циняв мероприятиярттай.
«Дагъусттан» МЦК-лул тапшур бувну, ларгсса шинал сентябрь зуруй Ххадижат Кьурбан­махIаммадовнал, цила ученикталгу кIункIу бувну, МЦК-лул чялиш­сса члентуравасса ца Басират Билаловащал цачIу хIадур дурну дия Расул ХIамзатовлун 100 шин шаврин хас дурсса мероприятие. Миллатирттал янналуву, лакку дукрардал ссупрардугу тIивтIуну, щащаврил мастер-классругу ккаккан бувну, Ххадижатлул цила чивчу­сса «Буттахъал аьдатру» тIисса пьесалул парчагу бивхьуну, лавайсса даражалий хьуна мероприятие Да­гъусттаннал вакилханалий.

– Укунсса мероприятияртталгу хъиннува гьавас бутай жагьилтуравун, – тIий бур Ххадижат. Цила учениктуращал ва мукунма гьуртту хьуну бур лакку мазрал диктантрай. Шиккугу маз дахьва итххяхлан бивкIсса оьрчIал ккаккияр­тту оьккисса къархьуну дур. Гьарица дарсирал ахирданий Ххадижат КьурбанмахIаммадовнал цIуххай оьрчIахь: «Цукун ларгри хIакьинусса дарс? Ссай дакI даркьунни зун, цукунсса дахханашивуртту данну хъиривмур дарсирай?» – куну. Минналмур пикригу хIисавравун лавсун, оьрчIавун хъиннува гъира бутансса куццуй хIадур шай хъиривми дарсирдайн.

Уттисса дарс Ниттил мазурдил кьинилун хас дурсса дикIан тIий дур. Мунийнин оьрчIру лахьлай бур ниттил мазран хас бувсса шеърирду.
Ххадижат барчаллагьрай бур аьркин багьтарив ва давриву цинма кумаг байсса ЦIуссалакрал школалул лакку мазрал учительница СалихIат МахIаммадовнайн ва Чапаевкаллал школалий лакку мазрал дарсру дихьлахьисса ванил душ Зулайхат Тажуттиновнайн.
Дарсирдайн заназисса оьрчIал-душваврал бусласимунийн бувну, царагу дарс бизарсса, гъира ба­къасса къашай. ОьрчIру учительнаягу, учитель оьрчIаягу рязину бур. Му бувчIлайгу бур. Ххадижат КьурбанмахIаммадовна дакIнил ларсъсса давриву щала цила ус­ттар­­шиву ишла дуллай бур.

АхIмад Жандаров, ш. Хьу­рукIул:
– Цаппара шинну хьунни ттул «Лакку билаят» тIисса Москавливсса лакрал жагьилтурал цачIушиннарал (ММОЛ «Лакия») сакин дурсса лакку мазрал дарсирдайн занай. ЦIана агьаммур группалуву ура. Маз итххявххунни. Ттиния тихунайгу ттула кIулшивуртту гьаз дуллансса пикрилий ура. Хъунма­сса барчаллагь жухь лакку мазрал дарсру дихьлахьисса Ххадижат КьурбанмахIаммадовнан. Ва унгу-унгусса патриот бур. Лакрал жагьилтурал цачIушиннараву на кIул хьура ва цIакьсса дусшиву дав чIявусса ххаллилсса ватанлувтуращал. Ва дур ватандалул ссихI бусса, буниялагу, гъурбатрай­сса лак цачIун буллалисса ккуран.

Асият АхIмадова, ш.Хъус­ращи:
– На дуклай бура «ММОЛ «Лакия» тIисса КIулшивуртту дулаврил центрданий. Москавлив цала ниттил маз лахьхьин ччинан ххуйсса сант дур шикку. Ттула ватанлувтуращал хIала-гьурттуну бушиврия, цачIу ла­кку маз лахьлай бушиврия хъуннасса ххаришиву дур. Шинал лажиндарай дарсирдайн занай, ттун ххуйну бувчIлан бивкIунни ла­кку маз, лавхьхьунни гъалатIру чанну чичлан. Хъунм­асса барчаллагь учин ччай бура жухьра дарс дихьлахьисса Ххадижат КьурбанмахIаммадовнахь. Ва жаваблувшинна дусса, гьарнащал маз лякъин кIулсса учитель бур. Жун ниттил маз лахьхьин бансса, дарсирдах гъира бутансса чаран ляхълай, хъунмасса захIмат бихьлай бур. «Лакку билаят» цачIушинна жун миллатрал кюру кунмасса кIану бур, кIулшивуртту ласаврицIун, миллатрая, жула багьу-бизулия, аьдат-эбадатирттая гъалгъа бан бюхъайсса.

Жамиля Мехтиева, ш.ЧIур­ттащи:
– КIилчинсса семестрди ттул «Лакку билаят»» центрданий лакку мазрал курсирдай дуклай. Жул программа лакку мазрал грамматикалия, лексикалия, фонетикалия кIулшивуртту дулунсса куццуй сакин дурну дур. Хъунмур къулагъасрив фонетикалух дур. Курсирдайн занан бивкIсса чIумал ттун бувагу къакIулссия лакку маз. ДачIи шинал дянив буллали­сса ихтилат бувчIлан бивкIунни. Маз лахьхьин баврицIун, Ххадижат КьурбанмахIаммадовнал бусай жухь миллатрал иширттая, магьирлугърая, лакрал щархъая, жула дукрардая. Учительнаву жун маз лахьхьин бансса гъира хъунмасса бур. Жун му гьарица дарсирай асар хъанан бикIай. Жу цачIу личIи-личIисса мероприятиярттугу дарду. На циняв Москавлив­сса лакку маз лахьхьин ччисса лакран маслихIат бавияв дарсирдайн занан.

Даниял МахIаммадов, ш.Хьу­рукIул-Хьур:
– На ура Москавуллал вузрал студент. Ларгсса шинал сентябрь зуруй соцсетирдаву ттун кIул хьунни «Лакку билаят» тIисса Москавливсса лакрал жагьилтурал цачIушиннарая. Вайннал сакин бувну бия лакку маз лахьхьин байсса курсру. Ттун лакку маз бувагу къакIулссия. Айивхьура байбихьулул группалуву. ДачIи шинава маз бувчIлан бивкIунни. ЦIана агьаммур группалуву дуклай ура, кIулшивуртту цIакь дан байбихьулулмунивусса дарсирдайнгу лагара. Шикку бур гъалгъа буллан­сса, маз ишла хьунсса клубругу. Москавливсса жула жагьилтуран ххуйсса шартIру дур цала ниттил маз лахьхьинсса.
Андриана Аьбдуллаева