Ванияр ца-кIива зурул хьхьичI Москавлия МахIачкъалалийн бувкIун бия Александра Тимонина-Буттаева. Ва бувкIун бия Дагъусттаннайн буттайхсса цила мархри кIул бан, му чулухасса гъан-маччаминнащал кIул хьун.
Жагьилсса душ укунсса мурадрай Дагъусттаннайн бучIаву бавукун, ттунгу мунищал хьунабакьин, ихтилат бан ччан бивкIуна. Александра Дагъусттаннайн бучIавугу, ттуща мунищал дахIаву дан бюхъавугу хьуссар жула цIанихсса чичу, шаэр Миясат Муслимовайхчин. Ванин хъунмасса барчаллагьри. Гьай-гьай, барчаллагьри Москавлив бувсса, хъун хьусса Александрангу буттал ватан ва гъанчув ккаккансса гъирарахлу. Барчаллагьри Александрал ласнан Егордунгу, цимур-цагу кьариртун, ванил мурад щаллу бан архIал увкIсса.
Утти бусанна ихтилат щиярив. Александра лакран, хаснува хъунмур никирал инсантуран, ххуйну кIулсса ЧIурттащиял шяравасса аьлимчу, чичу, журналист Бутта Буттаевлул арснал душри. Цила ттаттая ванил дур яла ххуйми, тIааьнми дакIнийн бичавуртту. Александрал бусласимунийн бувну, ттаттал хъуннасса хъар лархъун дур ва тарбия бавриву, душнин кIулшивурттахсса мякь, дуккаврихсса гъира бутавриву. Ванил журналистнал (цуппагу печатный периодический изданиярттал) пиша язи бугьангу ттатта савав хьуну ур. Буттал телевизор къаккаккайсса бивкIун бур. Ванал так инсаннал каних чивчумунийн дайсса диркIун дур вихшала.
Цила оьрмулувусса яла тIааьнми лахIзарду ттаттацIун бавхIусса бушиву, ванал, цала оьрмулул шиннах, цIуллу-сагъшиврул тагьарданух къаурувгун, цищалла чIивинияцIава хъуннасса чIун гьан дайсса диркIшиву, цинма ххюра шинавува буккин-чичин лахьхьин буллай ивкIшиву буслай бур Александра.
– Цири, циванни, цукунни тIисса ттул, чIивидушнил, гьарицагу суалданухьхьун ттаттал балжисса жавабру дулайва, увххун ура, мажал бакъар къаувкуну. На бияв ганал щалагу дуниял, – тIий, дакIнийн бутлай бур Александра.
Дагъусттаннайн бияйхту, ва хьхьичIва-хьхьичI лавгун бур ЦIуссалакрал райондалийн, ЦIуссачIурттащиял шяравун буттал ниттил Кабиратлул гьаттайн биян. Гьай-гьай, вайксса шинну ларгун махъ, цалагу шикку къабивкIсса душнин му лякъин захIмат хьуну бур. Амма Александра захIматрал махъаллил байминнаясса бакъар.Ттаттаяту лирчIсса, ва цала ниттил кIалазуручIа авцIусса суратгу канил дургьуну, ссятуксса хIаллай луглай, ахиргу ляркъуну дур.
Александра, гуманитар элмурдах ххишаласса къулагъас дусса Москавуллал школагу къуртал бувну, бувххун бур хъинну сий дусса ва гьарта-гьарзасса кIулшивуртту дулайсса, учин бучIир, МГУ-лул даражалийсса, циннагу 100 шин хьусса, А.Косыгиннул цIанийсса Аьрасатнал ПаччахIлугърал университетрал журналистикалул факультетрайн. Цила бусласимунийн бувну, ва чулухунмайсса гъира ттаттайхчин буллусса бур. Цал ттаттащалгу цалийн бувкIун, Чехиянал Вацлавский университетравун буххансса пикрилий, Александра сайки мукьра шинай Чехиянаву Маз лахьхьайсса школалий дуклай бивкIун бур.
– Жула тухумрал ирс гихунмай инар бачин бантIисса, ина цIакьсса, гьарица чулухасса кIулшивуртту дусса бикIан аьркинссара, – тIий ивкIун ур ванихь ттатта. Амма политикалул тагьар сававну, му пикри дузрайн къабувккун бур. Мазралмур школарив ттаттал аьпалун къуртал бувну бур.
Буттал кулпат Галина щар хьуннин МЧС-рай документиртталсса буллалисса давриха зий бивкIун бур. Яла ванил цила оьрму Буттал дуллалимунил чIарав бацIлай, ужагъ ябуллай гьан бувну бур. Александрал ппу Булат вайннал ца акъа акъасса арс ур. Булат ур спортсмен. Зий ур Москавлив «Самбо-70» тIисса спортрал центрданий. Ва ур самболул ва тайский боксрал спортрал мастер хьунсса кандидат. Нину Светлана оьрус миллатраясса бур. Ва бур финансист, юрист. Александра нитти-буттал ца бакъа бакъасса душ, ттатталгу ца бакъа бакъасса арснал душ бур.
– Ттун чIалай бур ттула миссия ттаттайхчинсса агьлу-авладрая, жула тухумрая кIул бавриву, гъанчув цачIун бавриву, лагма лаган бавриву, жула агьулданул фамилия цIулаган давриву, мунилсса буллай я ттула ппу, я цама цучIав акъахьувкун. ХIайп, ттула буттаву ттун къахIисав хьунни ттаттал дурмуниясса, танал цIа-фамилиялиясса пахру. Ванан та ци даражалул инсан ивкIссарив къабувчIусса кунма бизлан бикIай, – тIий бур Александра.
Александрал ниттил бусласимунийн бувну, Бутта Багъдадович Третьяковская галереялувун лахъисса очердай ацIайсса ивкIун ур луттирду ласун, мукуна луттирдал хъирив чIявуну лагайсса ивкIун ур Планетарийлувун. Арснал душнин ванал, цайминнал кунна игрушкартту бахшиш къадайсса диркIун дурча, гьарица байрандалий луттирду булайсса бивкIун бур. ХIакьинусса кьинигу АлександрачIа бур авурсса мужаллатру дусса Третьяковская галереялувасса коллекционный изданияртту. Бур хъинну кьиматрайсса Арцул ттуршукулул поэзиялул сборникру.
– ОьрчIний, гьай-гьай, ттун миннул кьимат къакIула. ДакIнийри, школалий Арцул ттуршукулул поэзиялул цикл лахьлахьисса чIумал, щичIакIуй бакъа аьркинсса луттирду, на лавсун бувкIсса чIумал, учительница хъинну махIаттал хьусса. Ми бия бирикъаяйсса луттирду, – буслай бур Александра.
90-ку шиннардил ахирданий увкIун ур Бутта Буттаев МахIачкъалалия Москавлийн. Му ппурттуву му цала дусная, летчик-испытатель, Совет Союзрал КIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннуя чичлачисса луттирансса материал датIлай ивкIун ур.
Ва бакъассагу, чIявусса луттирду цаймигу итабавкьуссар Бутта Буттаевлул. Миннувух «Люди между небом и землей» тIисса бусалдаравун багьсса пагьламантал Абакаровхъаяссагу. Рабадан Абакаровлущал Буттал ххуйсса дусшиву диркIун дур. Ччя-ччяни кунначIан кув хъамалу лагайсса бивкIун бур.
Александран пикри бур луттирдугу, тарихравун багьсса иширттал лахIзарду чIалачIи буллалисса чIярусса суратругу, хIасил, Буттал архив, Дагъусттаннал А.Тахо-Годил цIанийсса Миллатрал музейравун дулун. Му пикрилий ва хьунабавкьуну бия Музейрал директорнал хъиривчу Заира ХIашимовнащал. Александран ккаккан бувну бур ттаттал архив дишинсса кIанттурдугума.
Миясат Щайховнал кумаграйхчин лакрал ккураннайн бувккун, Александраща бювхъунни цаппара цила гъанчувная кIул бан, кIул хьунни ттаттал ниттил Кабиратлул кIия уссу ивкIшиву, Зулпукьар ва Рамазан. КIиягу музыкалул чулухунмай итххявхсса, мусил кару дусса бивкIун бур. ДахIаву дан бювхъунни Зулпукьардул арснал душ, чIярусса шиннардий Къазахъисттаннай ялапар хъанахъисса Аьзизащал.
ЦIана Дагъусттаннайн бучIаннингу, цимирагу шинал хьхьичIва байбивхьуну бур Александра ттаттал ссийн, цIа дурксса аьлимчув Казима Булаевайн буккан хIарачат буллай. Мунищал кIул хьун, дахIаву дан ччисса гъирарал тIайла бацIан бувну бур ва Миясат Муслимовайнгу. Амма ванил хIарачат уттинин ссайнкIуй бувккун бакъар. Ва ттиния тихунмайгу мунищал дахIаву дансса ххуллу ляхълан дакIний бур.
– На хъинну ххарину бура Миясат Щайховнащал, ттаттал шяравудуш, Мариян Илиясовал цIанийсса ихIсандалул фондрал президент Гульшан Хасаеващал кIул шаврия. Миясат Щайховнал ттун цила луттирдугу бахшиш бунни. Ванийхчинни ттул Дагъусттаннал культуралувунсса, лакрачIансса ххуллу тIивтIусса. Жу хьунабавкьуру Москавливгу, ва Литературалул институтраву лекция буккин бувкIсса чIумал, цIана МахIачкъалаливгу. Гульшан Рамазановнал оьвкуну, гьуртту хьура Ххувшаврил байрандалул кьини АхIмад-Хан Султаннул гьайкалданучIа хьусса Виричувнал аьпалул мажлисрай. Ванил кумаграцIух бювхъунни ттаттал шяравун ЧIурттахьхьун биянгу. Шиккусса инсантурал ттун ххуйсса экскурсия бунни шяравух. Ккаккан дунни махъа-махъ (6-7 шинал хьхьичI) шярава лавгсса жула гъанчувнал ХIусайн Давыдовлул къатригу. ТIааьнсса асарду ливчIунни вай хьунабакьавурттая. ТIайлабацIусса хьунни ттул Дагъусттаннайнсса аьрххи.
Ялагу, дакI ххари хъанай дия МахIачкъалалив, чун гьарчагу, ттатта кIулну ия. ЧIявуминнан бия ганал наслу бакъассаххай. Арснал душра увкукун, махIаттал хъанай бия, – буслай бур Александра.
КIулминнал бусласимунийн бувну, Бутта Буттаев цала миллатгу, миллатрал культурагу ххирасса, миннуя пахрулийсса инсан ивкIун ур. Ванал мудан учайсса бивкIун бур Александрахь: «ДакIний бити, ина лаккудушра. Вил буттал шяравалу ЧIурттащир», – куну. Ва Дагъусттаннайн, ЧIурттахьхьун буцинсса пикрилийгу ивкIун ур.
– ДакIнийри, ца чIумал дачалий уртту-тIутIал дянив щябивкIун буру ттаттащал. Ттун 10 шин духьунссия. Ганал увкуна: «ТIабиаьтрал яла ххуймур карамат – зунттурду, вин къаккавкссар. Чара бакъа гьантIиссару жува зунттавун, ккаккантIиссар». ЩихакIуй къалавхьхьусса, гьарнал цала хьурдай учинсса ттатта уссия ттул. Ттул хасиятрал кьянкьашивугу ганаясса дур. Дунияллия лавгун махъгума танал нава бувцуну нанисса кунма бикIай, – тIий бур Александра, виримукьалгу буцIлай.
Бутта Буттаев дунияллия лавгун ур 2019-ку шинал декабрь зуруй оьрмулул 86 шинаву. Ва увччуну ур Щербинский хIатталливсса аллеялий. Цала хъус-ххазинагу, аькьлу-кIулшигу, ччавугу ванал дуллуну дур ца бакъа бакъасса арснал душнин. ТалихIиндаран, ва миннулгу, муналгу кьадру-кьимат кIулсса лявкъуну бур.
Егордул ва Александрал цачIу кIира шин дур. Вайннал бур Тиона тIисса шин ва дачIи хьусса душ.
– Ттун ччай бур душнингу ттаттая, жула лакку мархрая кIулну. На чара бакъа вагу буцлантIиссара Дагъусттаннайн, – тIий бур Александра.
Егордун ва Александран Дагъусттаннайнсса цалчинсса аьрххи ххуйну дакIний ливчIун бур.
МахIачкъалалив Луттирду итабакьай идаралий зузисса чIумал нагу цаппаралийла хьунабавкьуссияв Бутта Буттаевлущал, чивчуссия муная «Илчи» кказитрайнгу. Таний Бутта Багъдадовичлул буллусса цала итабавкьусса «История лакцев», «Перстень наиба», «Знахарские рецепты» тIисса луттирду уттигу буссар ттул полкалий.
Андриана Аьбдуллаева