Кулпат, оьрчIру – рувхIанийсса къалар ва агьаммур ххазинар

Каспийск шагьрулий яхъанахъисса Аьйшат Расулова, шаэр, ниттихъансса психолог ва коуч, клиника @ — air-clinik ва «Я Мама» клуб хIасул бувмур. Жяматийсса ишккакку. Гьарца нюжмаркьини «Страна гор» радиолий ва дачин дурну буссар «Жулва оьрчIру» тIисса передача. Мукьва оьрчIал нину. «Мама года – 2022» тIисса щалвагу Аьрасатнал премиялун лайкь хьумур. Ванищалли жул ихтилатгу.

– Буси вилва нитти-буттая, кулпатрая.
– Ттул ппу, Муртузлул арс КьурбитIаев Алхас, Цалчинмур ЦIувкIратуссар, нину, ХIажинал душ Адамова Ирина, Ваччатуссар. КIинналагу мусил медальлай къуртал бувссар школа. Ппу, аьпа биву, летчик хьун хияллай ивкIун ур, амма медкомиссиялул кьамул къаувну ур, летчиктуран чIу хъинну ххуйну баллай бикIан аьркинсса тIалавшиннарайн бувну. ОьрчIний къашай хьуну, буттал ца вичIилун цахъис чанну баяйва чIу, амма ва медкомиссиялун бакъа хIисав шайсса иш бакъая. Ва иширая ппу буслан икIайва къащилий, цалва хиял барткъалагантIишиву бувчIуну, хъару гъаргъун лив­чIун ивкIсса куна. Яла, цамур хьхьичIунсса, сийлийсса вуз бакъахьувкун, ниттил ва ссил маслихIатрайн бувну, ва дуклан увххун ур Дагъусттаннал университетрал физикалул-математикалул факультетрайн. Шинну ларгукун, ванал душ хIисаврай бакъача, ученица хIисаврай, ттуща сивсуну учин хьунссар, буттал физикалул захIматсса темарду бакIравун дюхханну дурчIин дайва куну. Буттал бюхъу-хIарачат чIалай, ва школалул завучнугу ивтуна, ДГПУ-рал аьралий кафедралул преподавательнугу зий уссия. Нинугу, Ккуллал райондалул агьалинан ххуйну кIулсса, Адамлул арс Адамов ХIажинал душри. Дуккаврил итххявхсса, хIарачат бусса ниттил Мединститут къуртал бувссар. Ванил буттангу ва хIакин хьуну ччай бивкIун бур, ниттингу ппу рязи уваву чIа тIи мурад бивкIун бур. Вузравусса спортрал оьрмулуву чялишну гьуртту хъанахъисса нину ва ппу цаннан ца бакIрайн багьну бур спортзалдануву, мукьра шинава ташу бувну бур. Мукьва оьрчIгу хъуни бувну бур: кIия уссу, на ва ссу. Ттун мукьра-ххюра шин дусса ппурттуву нину лабораториялул хъунмурну зий бикIайва, ппу – завучну. Тай дия ттул оьрчIшиврул яла ххуйми шинну: чIавасса оьрмулий лаборантканугу бивкIра, завучнал кумагчину буттащал классир­ттавух буклайгу бивкIра, педсоветирттайгума гьуртту шай­ссия. ОьрчIнийвасса тай асарду гьанулун лавсун медициналул давугу дуссар ттул оьрмулуву. ХIасул бувссар «Клиника осознанного материнства» ва тиккува буссар вара цIанилусса клубрал курсру «На нинура» («Я Мама»).

– Вил уттизаманнай машгьурсса пиша бур: психолог-коуч. Буси ва касму язи дугьаврия, цукун бувкIра ина психологиялувун?
– На оьрчIнийва нину кунма хIакин хьунна тIун бикIайссияв. Ттун ххирассия ттуярва мюрщисса уссин ва ссин учительшиву дуллан. На миннан буккин-чичин лахьхьин бувссия школалийн бачиннинма. Ттул хIарачатрал хIасиллу къаоьккия, ххуйну хIадур хьуна вай школалийн. Амма на школа къуртал бувсса ппурттуву, цIу дагьну, жул къатри ччурччуна, зат къалирчIун. БувчIлай бурхха винма, чIявусса оьрчIру бусса кулпатрал ци тагьар дикIанссар мукунсса ппурттуву. Мединститутравун буххан ччисса хиялдания махъаллил хьун багьуна, на мивун буххарча, дуккаврин, зана-кьалашиндаран аьркинмур ласлансса ка-кумаг аьркин багьлай бия, нитти-буттал му цIакь бакъая. Ниттил маслихIат бувна ДГПУ-рал био-химиялул факультетрайн буххан. Ва медициналучIан гъанссагу бия, мунийнна кунна, тикку тIиртIуна биологиялул-психологиялул направление. Жу лахьлай бивкIру архIала генетика, анатомия, физиология ва психологиялул журарду, кулпатрал психология, инсаннал оьрмулул шиннардил, чIумул психология. Университет къуртал байхту, кIива пишалул заллу бияв на: психолог ва биолог. Вай кIивагу пиша ттун нара гихуннай дуллантIисса давриву ва гьармуниву хъинну бучIи лявкъуна. На лабораториялул даву куртIну лахьхьав, вирусология, аьщуйн щуну учиннив, чIивитIул ниттил лякьлувусса инфекциярттал (внутриутробные инфекции) тема лахьхьав. АрхIала на психологиялувун куртI хьусса, кьувтIусса иш хьуна ацIра шинал хьхьичI, ппу дунияллия лагайхту. На дуниял ялун дагьну, хъару гъаргъсса кунма ливчIунав, ппу ттул чул бищай ттарцI, ттул кьуватсса, хъунмасса къалая. Ттуйнма нава бучIаншиврул, на психологиялул луттирду ххилтIу буллан бивкIра цIунилгу. Москавуллал ва Санкт-Петербургуллал институтирттаву чIярусса программарду лахьхьав. Луглай бивкIра инсан хажалатрал лахIан ан къаацIайсса гьанулул чарттах. БакIрачIан кьурчIисса кьини дучIайхту, цукун мадад къабулун аьркинссарив къумашиврухьхьун ва цаймигу кьянкьану бацIаврил кьюлтIшивуртту. ХIакьинусса ттул жавабгу – гьарзат дайдишайссар ниттия!

Ва дунияллийн оьрчI уккаврил ва оьрчIал оьрмулущалсса гихуннайсса дахIаврил ламу – нинур. Увния тIий увсса ухьурчагу, къаччайнува увсса ухьурчагу, ниттил хъунмасса бияла буссар оьрчIал дунияллиймур лаласаврил, агьалинащалсса арардал, ЗанначIансса гъаншиврул, цимурцаннул. Мунияту на бавцIура ниттихъансса психологнал ва коучнал ххуллий. ЦIакь хьура ва пишалийгу.
– Ина пациентътурал гихунмаймур оьрмулул буруккинттарайгу бикIарав ягу даву даврил ххуллий тIисса тарап дугьарав?
– Ишру жура-журасса бикIай, клиентътурал энергетикагу личIи-личIиссар. МаслихIатрал хъирив ттуйнма бувксса инсантурал дард асар къархьуну къаличIай, на цIими шайссагу буссара, амма психолог клиентнал къювулувун кьувтIуну ачирча, кIия оькьлакьима хьунтIиссар. Психологнан, хIакиннан кунма, оьрмулухун кIулшивуртту куртIну цIакь дуллалаву чарабакъашивур. Кьунияхъайсса шиннур ттул психологиялул кьюлтIшивуртту лахьлай. КутIасса курсругу бувккуну, психологталну зузисса инсанталгу бур, опыт бусса пишакарначIан къаагьну, мукунманачIан агьаву инсаннан заралну дацIан бюхъайссар. Ххишалдаран, психологтурайнсса вихшалагу кьукьлакьиссар. Консультациярдал кьанун укунссар: кислородрал маска цал вийнна лаххи, яла ххассал буллай ачу гайми. Вана укунсса кьаралданийри зун аьркинсса. Инсан вичIатува дакI аьчух дурккун, тазану гьан уванну.

– Ина назмурду чичайшиву кIулли. Лакрал душварал ифтарданий ниттихъахасса дюххансса назмурду дурккуна ина. Поэзиялувун та, цукун багьра?
– На шанна шин хьуннин баващал ва ттаттащал яхъанан бикIайссияв. Ттатта, Адамов ХIажи, Заннала ляхъан увсса педагог ия. Шаэргу. Ванан ттуха чIалачIин къадикIайва. ДакIний бур, ттатта щяикIайва печатьрал машинкалух, нагу чIарав щябикIайссияв, клавиширттайхсса кьутIлихгу вичIилий. Кувний ттаттал хъирив клавишир­ттайн кIисри щилай бикIайссияв, ттаттал дурмур тикрал дуллай. Ттатта назмурду баянну ккалан икIайва, нагу рифмалул, слограл хъирив бавцIуну бикIайссияв. Ттун таний инсантурал пикрирдугума балайрдайну байсса ххива. Школалий дуклай бунийва на сочиненияртту назмурдай чичайссия. Яла чичлан бивкIра хаварду, агьамми геройтурал гъалгъа, суаллу ва жавабру шеърирдайсса. ДакIних лавхьхьуссия Лермонтовлул назмурдугу оьрчIнийра, хIаллицIух на шеърирдал ясир буллай, учаймур шеърирдай учин ччан бикIайва.

– Инава тIийкун, СТИХОтерапиялул бияла ялтту буклай?
– Мяйжаннугу, на чичайссия шеърирду дакIниймур аьч буван ччисса чIумал: ххаришиврийгу, кьурчIишиврийгу. Хасну ттула терапиялул кьяйда. Чичайссия назмурду армиялийсса ласначIан, институтраву сценарийрду чичлачиний. Къявхъа тIий бавчуна шеърирду дакIнива, ппу дунияллия лагайхту. Ттун ххай бия, чагъардай аьч къадуварча ттулла къюву, нава дардирдал пIякь учинсса кунма. ЦIурихьулувусса салфеткарттай, бири-биривсса чагъарданул касакрай чичлан бикIайссияв, чивчумур ягу къабайссия. Лас дяъван икIайва, назмурду чичаврил вила гьунар циван кьюлтI буллай бура тIий. Ттуннив ттулла дакIнивун бухлай ччай бакъая, тай назмурдугу ттул дакI ядишин дуллалисса кунма чIалай бия. Шинал хьхьичI байбивхьура ттулва шеърирду социал сетирдай инсантурал хьхьичIун ласлай. Ттун бувчIунни, шеърирдал мазрал инсантурал дакIурдичIан ччяни ва бигьану ххуллу ласайшиву. Творчествалул авурсса ва архIала терапиялул бияла бусса мазрал ссихIир байхха! СТИХО-терапия вана укун психологиялул цIусса журар. Ттуву, шаэрнаву ва психологнаву, хIала дурххунни вай кIирагу къяртта. Шеърирду чичайсса, психологнал пиша бусса инсанная къавхьуну щия хьунссар яла стихотерапевт?
– Ина рахIму-цIимилул, ихIсандалул давурттавухгу хIалану бура.

– Лавгсса Рамазан зуруй ттул сипталийну хьуссар «Ниттияту ниттин» тIисса хъиншиврул марафон. Цалла бизнес дусса, иш бавчусса ниттихъул хIала бувххунни на дуллалимунивух. Жу дуки-хIачIиялул чIапри биян буварду мюхтажсса кулпатирттан, Каспийск ва Буйнакск шагьрурдайсса. Ва даву аьдатравун дутан дакIний буру, цал-кIийл кумаг буваврийну гьашиву къадурну. ДакIнийхтунусса цадакьа оьрмулул чарабакъашивуну, бутIану хьуманая Аллагьгу рязину личIаннав!
– Буси вила ласная, оьрчIая. Ттун кIулссаксса, вил лас, оьрмулул вихшаласса дус ушивруцIун, дунияллух­сса ябитаврил, пикрирдал уртакьгу унуккар.
– На ласнащал кIул хьуссара ДГПУ-рал биохимиялул факультетрал цалчинмур курсрайн дуклан буххайхту. Ринат (ва ЧIятуссар) та ппурттуву правалул факультет къуртал буллай ия. На ччя-ччяни библиотекалуву лахъи лаглан бикIайссияв, тиккура Ринатлул итталун багьссагу. Ящайхтува эшкьи хьуна учин къахьунссар, Ринатлул ссавурданий лавсуна ттул дакIничIансса ххуллу. Яла, буттахь на цанма була учин учIайхту, бу­ттал ттухь цIувххуна: «Вин ва ччай урив?» куну. На увкуссия: «Вихшаласса ур. Мунан нава ччай бушивур ттун агьамсса». Мукьра шинава ташу бувссия. Куннал хъирив кув бувна жул оьрчIру. Хъунмур душнин ПатIиматлун 18 шинни.

Шеърирду ляхъан баврил, усттарну сурат дишаврил гьунарду бусса бур. Ттул касму — психология язи дургьунни ванилгу. Арснан, Тимурдун, 15 шинни, спортрахун машхулсса ур. Джиу-джитсу журалул дунияллул чемпионни, утти боксрахун агьну ур, Дагъусттаннал первенствалий мусил медаль ларсунни. Ххадижан 10 шинни, итххявхсса душ бур вагу. Хъунмур ссищал кIира киносуратрал съемкалий гьуртту хьуссар. Шахматирттал турнирдал призерди. Ххирар ванин дукра дуллан, ххал-ххалаххул давуртту дуллан, щашлан, вай пагьмурду хъуннабавая ирсирай бивхьунссар. ЧIивимунин, Райянкан, мукьра шинни. Буттан мукьцIалла шин хьусса кьини бувсса, бишин-битан кIану бакъа ххирасса ва, жул ужагърал хъунмурди. «ЧIивимур бушиву ххуйрикьай, цинявннал хъин бивтун хъихъи ласара!» учай. ТIайлассаркьай! Ттуву мудангу чIявусса оьрчIру бусса кулпатраясса хиял бикIайва, оьрмулул дуснугу мунияту язи увгьухьунссар ца укунсса калималийну ттулла дакI дассан дурсса жагьил: «На нитти-буттал ца акъа-акъу ияв, мунияту ттун хъунмасса кулпат ччай бия». Учарухха, тIайлану тIайла бавцIусса куну. Ттулгу, Ринатлулгу мурадру цалавхьхьусса бия, кап капливун багьсса ташугу хьунни. Кьуния кIира шинал лахъишиврий жун исватгу хьунни, оьрчIру жунма гьар ишираву хьхьичIунну бивкIшиву, оьрчIалшиврий ялтту-лултту гьан буван багьсса кIанттугу бикIайшиву. Жул клиникалул ятIул хха: «ОьрчIри вил агьаммур проект» тIиссар. Мяйжаннугурхха! ОьрчIру, кулпат – рувхIанийсса къалар ва агьаммур ххазинар. Мудангу, гьар иширавугу бикIан аьркинссар язимур кIанай, ябацIанмур ятIул ххуттай.
 Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал