Гьашину Кьурбан-байран тIайла дарцIунни июль зурул 16-мур кьинилийн, шанма гьантлий дувайсса духьувкун байран, дуллантIиссару июль зурул 20-нийн. Гьар шинах кунма, гьашинугу МахIачкъалалив хIайвант биххан ччинан кумагрансса кIанттурду ккаккан бунни Ипподромрай, «Къиргъу» тIисса ттучандалул райондалий, Хушетрай ва Семендердай.

Вайва кIанттурдай ятту бакьинсса кIанттурдугу хIадур бувну бикIантIиссар, чапарду дурну, мукунма машинарттал парковкарттанссагу. Гьаннайсса, гьарзат хIисавравун ларсун. Жува мудангу ялугьлан бикIару бусурманнал ца яла ххирамур ва хъуннамур байрандалух. Ва кьини яла хъинмур, Аллагьнал хьхьичI даража лаваймур аьмалгу – хIайван биххаву духьувкун, Аллагьнал жула имандалул цIакьшиву ххал дуллалиссар ва мискинтуран кумаг бан гъира бутлатиссар, агьалинал дакIурдивун хъиншиву дутлатиссар. Каши думанахьхьун, ва кьини, Кьурбан бивххун, лагма-ялттуми рязи бувансса тавпикь Аллагьу Тааьланал дулуннав, циняв хъинми аьмаллу кьамул баннав, бунагьирттал ялтту учIаннав. Агьалинал дакIру шадшиврул, ххаришиврул дуцIиннав, дяъвирдал цIу лещаннав дунияллий, гьарцаннал дакIниймур бартлаганнав! Амин!

Зул-хIижжа барз хъанахъиссар бусурманнал яла ххирами зурдардивасса барзну. Хъиннува ххирассар ва зурул хьхьичIсса 10 гьантта. Ва зурул 10-мур кьини дикIайссар бусурманнал яла хъуннамур байран – Кьурбан-байран (Эд аль-АдхIа). Зул-хIижжа зуруй бусурманнал байссар диндалул ца аслуну хъанахъисса хIаж. Ва зурул 9-мур кьини Аьрафатрал кьини хъанахъиссар. Ва кьини 1000 сура «аль-Ихляс» (Кьулгьу) бувккуну хъинссар. Идавсил хIадисраву бувсун бур, ва кьини 1000 Кьулгьу бувккуманал циняв бунагьру шюшайшиву. Цамур хIадисраву МухIаммад Идавс (с.аь.с.) тIий ур: «Аллагьнан яла ххирами кьинирду Зул-хIижжа зурул хьхьичIсса 10 гьанттар». Ва зурул хьхьичIсса 9 кьини, хаснува Аьрапалул кьини ва хьхьичIкьини, зума дугьаву сунатссар, хIаж буллалисса хIажитал личIаннин, миннал къадугьайссар.
Зул-хIижжа барз хьунабакьин аьркинссар дакIнийхтуну, циняв бунагьирттая тавбагу дурну, му гьарца бусурманчунал буржри. Тавбалуву буссар бусурманчунал дунияллийсса ва ахиратравусса талихI. Кьурбаннул кьини – Эд-аль-АдхIа – хъанахъиссар бусурманнал ца яла хъунмур байранну. Байрандалул хьхьичIсса кьини Аьрафатрал кьинири. Мунил хъиривсса 3 гьантлийн (11-мур, 12-мур, 13-мур кьини) учайссар «ташрикьрал гьантри» куну. Кьурбан-байрандалул хьхьу, эбадат дуллай, уттара давугу хъинссар, суннатссар. Щалла хьхьу уттара дан къашайманал шайссаксса данссар. Мугу къашайманал хъатIан чак ва кIюрххил чак мизитраву жяматрай бан хIарачат бувача. Хьхьу дачIи хьуну махъ байрандалул чаклийн бачиннин чурх шюшавугу хъинссар.
Ва кьини 300-лийла «Суб­хIанАллагьи ва бихIамдигьи» увкуну, мунил чири ливтIусса бусурманнан булурча, гьарца гьаттавун 1000 нур духхайссар, цува ивкIукун цалла гьаттавугу 1000 нур дикIантIиссар. Кьурбан-байрандалул кьини байсса Эдрал чак жула Идавсгу ялув авцIуну буллай ивкIссар. ХIатта, муъминчунан лайкь бакъассар му чаклия ххавхманащал дакьил къавхьуну гьан. Байрандалул чак баврил чIунгу – кIюрххил баргъ бивну махъ ахттайн бизаннин. Ххирамур чIун – баргъ чансса гьаз хьувкунни. Мизитраву бавугу хъинссар. Жямат мизитраву къума хъанай бухьурча, авлахърай баву хъинссар. Цалвалу буллай ухьурча, хутIба къабувна байссар. Цуппагу 2 ракааьтрай байссар.
Эдрал чак шаппа буллалиманангу цалва кулпатращал, чIаххувращал, гъан-мачча­ми­ннащал бувну хъинссар.
Кьурбан биххаву Кьурбан-байрандалул кьини ягу хъиривсса 3 ташрикьрал гьантрай хъинссар. Кьурбан биххайссар балугъравун увхсса бусурманчунаха. Машгьурсса аьлимтурал гьарца шинал кьурбан биххан хIарачат байсса бивкIссар. Идавсил увкуссар: «Ттул умматрава яла лайкьминналли кьурбан биххайсса», – куну. Биххан бучIиссар варани, оьл (ниц) ягу ятту (ппалулсса ва гъалулсса). Кьурбаннун биххайсса хIайван варани бухьурча, 5 шин хьуну, 6-ку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар; гъаттарал хIайван 2 шин хьуну, 3-ку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар. Ми цивппагу арулунная ца биххан шайссар, щалва цанная, цама хIала акъа, биххангу бучIиссар. Яттил хIайван ппалулсса бухьурча, ца шин хьусса, кIийлку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар; гъалулсса кIира шин хьусса, шамулку шинавун бувхсса бикIан аьркинссар. Ца яттил хIайван цаннахлу бакъа биххан къабучIиссар. Вай бакъасса, цамур хIайван биххаврийну кьурбан щаллу къашайссар. Кулпатраву ца инсаннахлу кьурбан биххарчагу, суннат биттур баврил чири щалва кулпатрайн бияйссар. Му кьурбангу адаминал цаятува цалва биххаву хъинссар, цама вакил увнунияр. Мукун бюхълай бакъахьурча, цама вакил увну, мунахьхьун пурман булунссар. Хъанниллив цама вакил аву хъинссар. Цаманал биххарчагу, цаятува биххайма чIарав ацIаву суннатссар. Бивхсса кьурбандалияту дик1, ца базу бунугу, шакъархьунна мискинтуран дулун ялувссар, гайннал цанма ччимур бан, ччарча дукан, ччарча даххан. Так аваданманан дулурча, кьурбан хIисав къашайссар. Яламур шархьун, цаллагу дуркуну, цанна ччинангу дулунссар. Яла хъинмур – винма барачатран шаппа ца касак кьабивтун, лирчIмур мискинтурайх дачIавур. Ягу бучIиссар дикI шанма бутIуйх дарчIуну, ца бутIа мискинтуран, ца – чIаххувран ва гъан-маччаминнан булун, цагу винма кьабитан. Кьурбаннул дикI, махъун диртун, кьакьан дурнунияр, дуркуну хъинссар. Мунил бурчу бикIу, дикI дикIу даххангу къабучIиссар, цадакьалун дулун­ссар, ягу укра цаманан дулунссар, ягу цалла дуркуну, ишла дурну мюнпат ласунссар.
ХIайван биххайсса чIила ххуйну дайл дурну дикIан аьркинссар. Биххан хIадур бувсса хIайвандалун чIила ккаккан дурну, ягу ца хIайван гайминнун чIалай бивххун къахъинссар. Кьурбан биххайни учайссар: «Бисмиллагьи-р-рахIмани-р-рахIим. Аллагьумма салли аьла МухIаммадин ва аьла али МухIаммад». Яла такбир буккайссар. Кьурбаннул кьини цадакьа буллай, гъан-маччаминначIан, чIаххуврачIан хъамалу занай, ливтIуминнал гьаттардийн зиярат буллай, хъамал кьамул буллай, куннал кув барча буллай гьан дан аьркинссар.
Укуннагу хIарамсса хIан хIа­чIаву ва кьини жулла дин кьякьлухун дишаву хъанахъиссар.

Макьала хIадур дур­ссар, «НасихIатуль- аьвам» («Гьун­чIукьатIан») тIисса луттирайн чул бивщуну.

ПатIимат Рамазановал