Ттул ххирасса учитель

МукьцIалкусса шиннардий Гъумучиял дянивмур даражалул школалий дук­лай бивкIсса оьрчIан хъинну хъунмасса тIайлабацIу хьуссар учительтурал чулухату – цалла даву ххаллилну кIулсса, чантI увкусса, оьрчIан эбратну хъанахъисса.

Миннавугу жун, дуклакиминнангу, цана учительтурангу, ца яла бусравма ия ­завуч МахIаммадлул арс Саэд Хайдакьов.
Мунал дишайсса немец мазрал дарс жун ххирасса, агьам­сса дия учин къахьунссар. Цанчирчан та чIун кьатIаллил мазру щинчIав аьркинсса чIун дакъая, хаснува душманталну хъана­хъисса немецнал маз. Амма Саэд Хайдакьовлуща бюхъайва му мазрал чулухунмайгума жуву гьавас гьаз бан. Масала, немец мазрайсса луттирдаяту мунал жухь буккайва, гиккува таржумагу байва, асар бизансса хаварду ва назмурду, жухьхьун шардайнсса давуну дулайва гай назмурду лакку мазрайн таржума дан. Ттун хIакьинусса кьинигу дакIний дур нара тани таржума дурсса назмурду – «Лёрелай», «КатIа» ва мукунна цаймигу. [pullquote]Шанма гьантлий зумув за къадирхьуну ивкIхьурчагума, дукралийн ка тIилутIа, дахьа ссупралуха ивзсса куна».[/pullquote]
Яла хъуннамур авторитет дия Саэд МахIаммадовичлул завучшиврул даврицIун дархIусса. Микку ялун личайва мунал каялувчишиврулгу, тарбиячишиврулгу, инсаншиврулгу пагьму-гьунар.

ЦIанакулгу дакIний бур, Саэд МахIаммадович интернатрайн увкIсса чIумал, мунал жухьва буслай ивкIсса аькьлу-кIулши: «Нинухъру жуятува ливксса ккирир, гайннахасса хIурмат тачIав чан бан къабучIиссар». «Вияра хъуна­сса инсан хьунаавкьукун, ганан ххуллу булун аьркинссар» (шагьрулул инсантуран мунил хIисав къадурчIин бюхъайссар, зунттавусса ххуллурдугу, кIичIирттугу кIюлассар). «Шанма гьантлий зумув за къадирхьуну ухьурчангу, дукралийн ка тIитIин аьркинссар, дахьа ссупралуха ивз­сса куна» (дяъвилул чIумал мудан ккашилсса интернатрал оьрчIан му хъинну агьамсса маслихIат бия).
Давришнахъал къатраву­сса интернатрал тия чулий, чIавахьулттицI, щядиркIун дикIайва цурдалусса дугьарасса щарсса. Танил ялгъузшиву кIул хьуну, Саэд МахIаммадовичлул дукра дувултрал ялув бивхьуна, гьарца кьини танин гъилисса зат диян дувара куну.
Ца кьини, оьвкуну ца­ла кабинетравун, Саэд МахIам­мадовичлул ттущал дакIнийн бюххансса ихтилат бувна: «Виву шаэрнал пагьмулул къяртта чIалай дурча, чичлачу, ккала­кку. Нагу вин кумаг банна», — увкуна. Гания мукьах, цува ялув авцIуну, ва хъинни, ва къахъинни тIий, тIайласса ххуллу-хха ккаккан байва.
АцIва класс къуртал буллалийни, мусил медалистуращал архIал жуйн, ряха выпускникнайнгу, оьвкуна (Саэд МахIаммадовичлул хIарачатрайну) райком партиялул цалчинсса секретарь ЦIаххаев ОьмархIажиначIан. КIикку баян бувна жу гьан буллалишиву га чIумал цIуну тIивтIусса Москавуллал университетравун: Мащилиев ХIажи – юридический факультетрайн, Маммаев Нураттин ва Аьлишаев Мухтар – физикалул ва математикалул, на – филологиялул. КутIану бусан, ттул гьалмахтал лавгссия Москавлив. Школалий кунма, лавайсса даражалий университетгу къуртал бувну, зана хьуссия. Ттул тIурчан, цуксса гъирану ухьурчангу, Москавлив гьансса чара къавхьуссия. МахIачкъалаливсса шанма институтрава на язи бувгьуссия ттунма ххуй бизлазисса медициналул институт (шиккува учин, медициналийн нава тIайла ацIаврия цIанакулгу пашманну акъара).
Муния махъ, кьинирдал ца кьини, шагьрулувух най унува, хьунаавкьуна Саэд МахIаммадович. Лажиндараватугу аххана хьуну, ганал цIувххуна: «Ина Москавлив акъаяв лавгсса, шикку ци зиссара?» — куну. Бусав нава мединститут­раву дуклай ушиву. Ганан му хъинну тIааьн къабивзуна. Ялагу, Лаккуй ккавксса чIумалгу, ттула чулухунай аьвкъусса куна уруглай чIалан икIайва ттула учитель.
Мунияр махъ, ацIрахъул шинну ларгун мукьах, Саэд МахIаммадович зий ия Москавливсса элмурдал академиялуву лавайсса профессорну. Нагу ура Москавлив увкIун, диссертация дуруччин. Ччянива ттуйва нава бивхьусса бурж биттур бан, лавгра Саэд МахIаммадовичлучIан шавай – защиталийнгу, банкетрайнгу оьвчин. УвкIуна ттул учитель кIивагу кIанайн. «Москва» гостиницалувусса банкетрай ттул ца чулух щяивкIун уссия Саэд МахIаммадович, вамур чулух – ттул элмийсса каялувчи, профессор Екатерина Николаевна Станиславлева. Кьуругу гьаз бувну, хъинну бюххансса махъгу лавхъуна ттул ххирасса учительнал. Бувсуна цува къаччан бивкIун ивкIшивугу, цала маслихIат на барткъабивгьуну тIий. Бувсуна утти багъишла ивтшивугу.
Гания мукьах жул, учительнал ва ученикнал, дянивсса дусшиву цIу ларгуна, хъиннура цIакь хьуна. Гьарца МахIачкъалалив увкIтари, цала гъанминначIагу ливккун, яла ттуйн баян бай­ссия цува увкIшиву.
КIинналагу бакIру кIяла хъанарчагу, кIава Гъумуксса интернатрал заманнай кунма, ганал ттухь багьа бищун къашайсса аькьлу-кIулши ялагу бусайссия.
Укунсса уссия жул учитель Саэд МахIаммадович Хайдакьов. Укунсса буссия жул учительтал. Аьпа баннав, цал цIарду сагъминнал дакIурдиву чирахъну лархъун личIаннав. Укун ххаллилсса, абадлий дакIний личIан аьркинсса инсантурал цIарду цIу лаган дуллалисса «Илчилунгу» гьарца чулуха тIайлабацIу баннав.
ХIусайн ХIусайнов,
медициналул элмурдал
доктор, профессор