«Классика театрдануву мудан аьркинссар»

Ттигъанну Лакрал театрданул хъунама режиссер ва хьхьичIунсса актёр, Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадовлун дуллунни Аьрасатнал лайкь хьусса артистнал цIа. Цал ттигу дакIнийхтуну барча тIий жуна ххирасса ва бусравсса Аслан МахIаммадовлухь ларайсса цIа, Театрданул кьинилуцIун бавхIуну буллай буру ванащал ихтилат.

ЦIана Аслан зий ур режиссершиврул давриву цанма хъунмасса тIайлабацIу бусса, Ф. Г. Лоркал пьесалиясса «Бернарда Альбал къатта» тIисса спектакль цIу буккан бавриха. Цалчинсса суалгу, гьай-гьай, ва спектакльдануцIун бавхIусса хьунни.

– Аслан Садикьович, нава бара хьуссара ванияр 12 шинал хьхьичI Владиккавкказрай «Сцена без границ» тIисса Дунияллул халкьуннал дянивсса миллатирттал театрдал фес­тивальданий ­«Бернарда Альбал къатта» спектакльданул триумфрал. Сий дусса фестивальданий шанма-шанма диплом ласун кьисмат чIявусса спектакльлан къашайхьунссар. Критиктурал лавайсса кьимат бищурчагу, тамашачитуран ххал бан захIматсса спектакль бур. Ссал гьуз чин увра ина му спектакль цIунилгу бишин?
– Мяйжаннугу, тамашачитуран хъярч-хъяхъаву дусса спектакльлу ххирар. ЦIана ва укуннагу захIматсса, гьарца кьини оьсса хаварду баллалисса чIумал, инсантуран цивппа бявххуххи хьунсса спектакльлу ччай бушиву аьй дансса кIанугу бакъар.

Комедиярттая гъалгъа тIурча, личIи-личIисса бикIай. Ласунну, Шекспирдул, Гольдонил, Мольердул комедияртту жула театрдануву тIайлабацIуну нанисса. Жула миллатрал драматургиялуву тIурча, комедияртту кIиссурттай буккинукссавагу бакъар. Аьпа биву, Казбек Мазаев ия пасихIсса мукъул усттар. Ялун нанисса драматурггу цалсса чIалай акъар.


Творчествалул инсантурал мазурдийсса махъру бур: «Агьарча, ххуйсса балчаннуя агьну хъин­ссар!» – тIисса. Актернал усттаршиву аьч хьуншиврул аьркинссар захIматсса журалул спектакльлу. Жула гьунар бусса актрисахъулгу бугьара хьуну, театрданува лавгун бур. Театрданул труппа 80 процентрал цIу бувккун бур. Вайннал актершиврул гьунар аьч хьуншиврул, ялун букканшиврул, укун ларайсса драматургия чара бакъа аьркинссар. ХIакьину жула Саният ва Луиза бур усттарсса актрисахъул, Дагъусттаннал халкьуннал артистътал. Вайнная жагьилминналгу даврил опыт ласун пикри хьунни цIу буккан буван ва спектакль.

ЦIусса дикIантIиссар спектакльданул редакциягу, цанчирча цIусса актер – режиссернал цIусса ябитавур. Бернардал роль Жинасатлул ва Саниятлул цакуцну къадугьантIиссар, гьай-гьай, хIатта кIивагу актриса усттарсса бухьурчагу.
Ттун ттуннагу Гарсия Лоркал творчество ххирар, му жула миллатрал творчествалучIан гъансса дур. Спектакльдануву аьч дуллалисса темагу жула миллатрангу аьмсса, цIанагу агьамсса дур.

Театр дахьва хIасул хьусса 30-ку шиннардил репертуар ххилтIу дуллан ивкIукун, та чIумалгума классикалул спектакльлах къулагъас хъуннасса диркIун дур, хьхьарасса спектакльлу репертуардануву бувагу бакъар. Шекспиргу, Островскийгу, Мольергу жула театрдануву танийгу бивкIун бур. Хасъсса театрал кIулшиву дакъасса артистътурал гьунаргу итххявххун, усттаршивугу магьир хьусса, гьамин, классикалул драматургиялийри. Классика театрдануву мудан аьркинссар.
Жула театрданувугу шайссаксса ядуллай буру ттизаманнул драматургиягу, кьатIаллил билаятирттал классикагу, оьруснал классикагу, миллатрал классикагу.

– Ина бивхьусса спектакльлаву чIявусса трагедияртту бур: «Ччаву ва макь», «Оьтту ва макь», «Камаллул Башир» ва цаймигу.

– Тамашачитуран хIакьинугу хъинну ххирар «Ччаву ва макь» – Бархъаллал Маллайл ва Гъумучиял ПатIиматлул караматсса ччаврил кьисса. 2007 шиная шийнмай бу­ссар репертуардануву, хIакьинугу мунийн тамашачи гъирарай най ур. Ччаву къархьусса цучIав акъахьунссар, ччаву дузрайн къадурккун лирчIссагу чансса бакъахьун­ссар.
Сибирбаг Кьасумов усттар­сса драматург ия. Ванал пьесардаясса спектакльлу цумур-цагу тIайлабацIу бусса хьунни. «ЛухIи кьини» хьуннав, «Оьтту ва макь» хьуннав.
«ЛухIи кьини» цIу буккан бансса пикрилий ура, аьпа биву, Валерий Эфендиевлул редакциялия чансса бахханагу бувну.

Комедиягу, тамашачитуран ххал бан бигьасса бухьурчагу, режиссернан бишин къабигьассар. Тамашачи хъяхъи аншиврул, артист икIан аьркинссар бюхттулсса гьунарданул заллу. Аьпа биву, ттул ппу дахьа сахIналийн уккаву гьа шайва зал хъяхъаврил ласун баншиврул. На махIаттал хьуну икIайссияв, гара тIул на дуварча, на ахIмакьну чIалантIиссара, цанчирча на га тIул тамашачи хъяхъи ансса кьасттирай дуллай унутIий. Ппу тIурча, цува вихну икIайва, ахIмакьшиву тIайламур кунна ккаккан дайва.

– Спектакльдануву роль дугьансса актер цукун язи угьара?
– Актертал махь бан къашай­ссар. Ва роль ва актернахьхьун дулунна тIисса хIуччагу ттул ба­къассар. Ттун яла аьркинмур актер зун гъира бусса, сахIналий пикри буллалисса ушавур, дакIнил ва нярал дахIаву дусса ушавур. Мукунсса актернащал зун бигьану бикIай. Му чулуха хъаннилмур аналитика итххярхсса дикIай.
Цайми пишарду лахьхьин бан бюхъайссар, учительгу, хIакингу, артист тIурча, Аллагьнал ляхъан увсса акъахьурча, анна тIий ан къашайссар.
Ва ялагу, актернан пиша ххирану бикIан аьркинссар, пишалуву цуванияр.

– Бюхъанссарив кIицI бан вила режиссернал даврил фишкарду?
– Ттул фишка Ширвани Чаллаевлул музыкар. Ванал музыка ишла бакъасса спектакль ттул цавагу бакъассар. Нава зун бюхълай уссаксса, ишлагу буллантIиссара. «Бернарда Альбал къатта» спектакльдануву бюхълай бия испаннал музыкагу ишла бан, амма на ласав Ширванинал музыка, му темалуцIун хъинну багу-бавкьунни.
Фестивальданий критиктуралгу чIурчIав дуруна музыка хъинну бавкьуну бушиврий. Чаллаевлул музыка, цара ца макьан ласурчагума, цил багьайкун бакьай классикалул драматургиялувугу, миллатрал драматургиялувугу.

– Ттун ччянира асар хьунни Ширванинал ва вил дянивсса цирив ца рув­хIанийсса гъаншиву. Танал хасиятирттаву цумур хасият кIицI дан бюхъанссар винна гъансса?

– Ширвани ур цала икIайкунсса творчествалул инсан. Магьирлугърал цIаний ванал буллалисса захIмат дакIнийхтунусса, магьирлугърай дакI аьтIисса бур. Ванал мурад, творчествалийну цува авадан хьунсса бакъарча, цала творчествалийну миллатралгу, билаятралгу магьирлугъ авадан дансса бур. Ттун дакIний бакъар ва инсаннал ттухьхьунма, пулансса спектакльдануву ишла бансса музыка була увкукун, цуксса багьа булунна кусса суал буллуну. Му бакъассагу, Ширвани хьхьу-кьини дакъа актертуращал зий уссия «Бургъил ккуртта», «Хан-Муртазааьли», «Камаллул Башир» спектакльлу бихьлахьисса чIумал. Тай дарсру актертурангу хъинну дучIи ляркъуссар балай учаврил усттаршиву магьир дан.

– Цукунсса пикрирдащал гьан аьркинссар вил спектакльдания тамашачи?
– ДакI марцI дурккун, ккавкмунил ялув пикри буллай, мякь къаливххуна, ттигу ххал бан ччивахха тIисса пикрирдащал. Ттун тIааьнну бикIай ттула спектакльдания тамашачи иттату макь лихьлай най ххал хьурча. Мунил бусласиссар спектакль тамашачинан асар хьушиву, ккавкмунил ялув пикри буллали увшиву, ганал дакI марцI дуркшиву.

– Инава увкусса куццуй, жула миллатрал гьунар бусса к1ия драматург Казбек Мазаев ва Сибирбаг Кьасумов жуятува лавгунни. Вайнная мукьах миллатрал драматургия дарцIусса тагьар дур. Винма тачIав къабагьрив пьеса чичинсса пикри?
– Валерий Эфендиевлул чичайва цала. Усттарсса пьесардугу бия. Ми ца жула театрдануву бакъасса, Къумукьнал, хIатта Ухссавнил АсатIиннал театрдавугума тIайлабацIу буну бивхьуна.

Пьеса чичинна тIий, чичин къашайссар. Чичинсса пикри хIасул хьуна, темагу дия, амма ттигу иял хьун увара.

– Режиссернал даву къабигьасса даву дур. Вий тIурча, хъунама режи­ссернал даврицIун актернал даврилмургу гьиву чIирисса дакъар. ЧIявуми спектакльлаву агьамми рольлу дугьлай ура. Ча ласара ина муксса гьавас?
– Режиссер – му актернал дакIнил кьюлтIмур кIулсса педагог-психологри. Актерну зий къабивкIсса режиссертал, актернал гьунарданул ялув пикри къабувну, щала спектакльданул кьяйдалухух лавгун бикIай. Ттун тIурча, актерну зий ушиврийну ялунгума кумаг шай ттула режиссершиврул даврин. ЧачIав увкIсса режиссертурахьгума ттухьхьунна роль дула учара.

– Ина тамансса шиннардий зий ияв ДГУ-рал культуралул факультетрал актертал хIадур байсса отделениялий. Инава итабавкьусса актертурава хIакьину Лакрал театрдануву зузисса цу кIицI ан бюхъанссар?
– Пахру бан лайкьсса актертал бур драмалул артистътал Ислам ва Рукьижат МахIаммадовхъул, цивгу чIявуми спектакльлаву агьамми рольлу дугьлагьисса. Дагъусттаннал Опералул ва балетрал театрданул солист Арсен КьурбанмахIаммадов зий уссар жула театрданул балетрал труппалувугу, гьурттуну уссар чIявусса спектакльлавугу. Ттигъанну ванан дуллунни Дагъусттаннал халкьуннал артистнал цIа. Ямлихан ХIажиев, гьунар бусса артистгу, балайчигу. На итабавкьусса актертал зий бур Оьруснал ва Яруссаннал театрдавугу.

– Буси вила цалчинсса рольдания ва цалчинсса режиссернал даврия.

– Ттул цалчинсса роль хьуссар ХIамид Рустамовлул бивхьусса МахIаммад Буттаевлул «Ккурккуллал хъярчру» луттиравасса спектакльдануву дургьусса ТIагьирдул роль.
Цалчин бивхьуссар Абхазнал драматург Шота Чкадуал «Ссихьу» тIисса пьесалиясса спектакль. Ва спектакльданул тIайлабацIу хьуссар гьунар бусса гужсса актертал гьуртуну бушиврийну.

– Инара дургьусса рольлу ва бивхьусса спектакльлу цуми личIи банссия?
– Спектакль хьуннав, дургьусса роль хьуннав – му оьрчIан ккаллиссар. Ниттин гьарца оьрчI ххирасса кунма, актернангу рольлугу, режиссернан спектакльлугу оьрчIру кунма ххирану бикIан аьркинну бухьунссар. Ттул дакъар я царагу роль, я цавагу спектакль цанния ца личIи бансса. ХIатта, тамашачитуран режиссернал даву къачIалачIиссар, актерналсса дакъа. ТIайлабацIу бусса спектакль – му актернал тIайлабацIу хъанай бур, критика тIурча, режиссернал даврий дувай.

– Нину-ппу театрдануву зийгу буну, театрдануву хъунагу хьуну, чIивинияцIасса хиял бияв вил актер хьунсса ягу цамур пиша язи бугьансса пикри бикIайвав?
– Актер хьунсса хиялгу ба­къассия, актер хьунна тIисса пик­рилийгу къаикIайссияв. Аьпа биву, буттангу ччай бакъая. ХIакин хьун ччай икIайссияв, гъирагу бия, кьастгу дия. Саратоврайн Мединститутравун дуклан уххансса пикрилий икIайссияв. Гъинтнил каникуллал чIумал гастрольлай нанийни чIири-хъунсса даву дуллуну уцайвав нагу, гъилахъан цивппа щархъайх личIлай бухьувкун, кьатIушах ищаврия мюхчан ансса мурадрай.

Саратоврайн нанисса на кьадарданул Ттуплислив увцуну ияв Театрал маданиятрал институтравун. Увххун махъ тачIавгу пашман къавхьуссара. Ттула пишалухсса ччавугу, усттаршивугу ттул насихIатчитурал захIматрал бияла бухьунссар тIий икIара. НасихIатчитурал, педагогтурал чулуха ттун хъунмасса тIайлабацIу хьуссар. Му бакъассагу, Ттуплис – му бур ларайсса магьирлугърал хIакьсса кюру.

– Театрданул бучIантIимур цукун чIалай бур вин?
– Творчествалул чулуха бучIан­тIимур хьхьичIунсса чIалай бур, гьунар бусса актертал бушиврийну. Пашманну чIалай бур Лакрал театрданул ялув жува заллусса магъи дакъашиврийну.
Лакрал махъ нанисса инсантурал пикри бан аьркинни ва иширал ялув. Так ца Лакрал театр бур хIакьину Дагъусттаннай цивппа заллусса къатри дакъасса.

– Инсаннал тIайлабацIу так ца цала хьхьичIуннай­шивурттаву бакъассагу, хъирив цала кIану бугьансса инсан хIадур авриву бу­ссар тIун бикIай. Мукунссагу тIайлабацIу вил оьрмулуву чIалай бур. Цуксса вихшала дур вил хIакьину Лакрал театрдануву режиссернал шаттирду ласласисса вила ссил арснайн, Руслан Лариннуйн?
– Режиссер хIадур анна тIий, хIадур ан къашайссар, гьунар бакъахьурча. Русланнул гьунар ирсирай нанисса бухьунссар. Школагу марцIсса ххювардай къуртал бувссар. ЧIивинияцIа цалий авцIуну, магьирлугъраву зунна тIий, язи бувгьуссар ванал цала ххуллу. ДакI даврихух ларгун, гьавас буну зийгу ур, хьхьичIунай хъит тIийгу ур. ТIайлабацIу буну хьунни ванал уттинин бивхьусса спектакльлу. Даврил опыт бусса режиссертурангума захIмат-жапасса темардая айивхьунни цала цалчинсса шаттирду ласлай. Ф, Г. Лоркал «Кровавая свадьба» пьесалиясса спектакль «Оьсса кьадар» ва М. Арбузовлул «Мой бедный Марат». Русланнуя жунма ттигу баянтIиссар. Вава хIарачатрай, бюхъу-хъитлий ачирча, Дагъусттаннай акъасса, Аьрасатнавугу ванал цIа кIул хьунтIиссар. На ванан чIа тIий ура тIайлабацIу.

– Аьчухсса ихтилатрахлу барчаллагьгу тIий, жугу чIа тIий буру вин, Аслан Садикьович, ттигу чIярусса шиннардий Лакрал театрданул сий бюхттул дуллансса, тамашачитал ххари буллансса цIуллушиву ва тIайлабацIу!

Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал