ЧIавахьулттах бур май – уртту-тIутIал ярг-яргми рангру жунна дулайсса барз. Ва зурун халкьуннал дуллуну дур личIи-личIисса цIарду: «травень» – ва зуруй ххяххайсса чIяру урттуйн бувну, «маковей» – мак тIутIив хъя чавай тIий, «россенник» – хьхьем («роса») чIяруну дичайну тIий, мукунна «травник, «розацвет», «цветень» ва цаймигу.
Оьллал яла мюнпат бумур накI майрайри дулайсса, найрдал яла ххуймур ницIгу – майрай. Майрай аьрщарай дулланмургу чан дакъар.

КъатIран – бургъил чани
Малиналул къатIрайн бургъил гъилишиву ва чани цава-ца ку­ццуй билланшиврул, тIитIин дурну, дахIияра вайннул къяртри.
ЧIун-чIумуй буруглагияра смородиналул къатIрах, агарда мяххиуртту (мох) даркьусса кIанттурду бухьурча, кьувкьуну, букьияра, гайми къяртрайнгу къадиян.

Дякъин дарман – пуркIу
Май зуруй хьхьурай къачансса шай дяркъусса хьхьурду. Ахъулссаннул мурхьру дякъия буруччинтIиссар пур­кIурал. Мурхьирдал лув цал кьаркьсса му-та (уртту, чIапIив) дирчуну, ялтту хъартмур (мукунна ур­тту, чIапIив, аьрщи) дичияра, вайннуцIух цIу къаларчIна, пущу-пуркIу тIунсса куццуй.

ЦIинцI уртту – мурхьирал лагма
Мурхьру дякъия буруччин, кIирисса гьантрай аьрщаравусса хъатру дуруччин кумаг хьунтIиссар мурхьирал кюнтIуллувусса аьрщарал ялтту дурсса къатлия. Ва къат дувангу бучIиссар ахъува риртту­сса (дурцусса) цIинцI урттуя, ну­хьхьая, цIайннарая, ххулуврая. Вай цимурцаннуя мурхьирдан мюнпат цамургу буссар: цIинцI урттул аьрщи, углеродрал дуччин дурну, авадан дувайссар; ххулуврал, ччяни аьвну, аьрщи минераллал, микроэлементирттал ва мюнпатсса цаймигу затирттал дуччин дувай­ссар. Амма, ххяхлахимур ччуччин къадуван, цIинцI урттул дикIу, цамунил дикIу, къат кIюласса дуван аьркинссар.

Кьюнукьун – лаччи
ТIутIайх бичлачисса кьюнукьул къатIри зиянчитурая буру­ччин, чIун-чIумуй вайннуйн пурх учин дуллалияра лаччул настой. Лаччи мюрш бувну, ялун вайкссара щингу дуртIуну, гъилисса кIанай 7 гьантлийсса диртун, вай щинал 50 мл укуннасса щинал 10 литралун хIисавну хIала дурну, пурх учара.

Найрду кьюнукьул тIутIайн батIланшиврул
Жунма кIулли, найрду тIутIан цуксса чара бакъа аьркинссарив. ТIутIал кьункьал гужшиврул кIункIу бувну, найрду цивппа левххун бучIай вайннуй щябикIан. Амма кьюнукьулми тIутIал кьанкь найрдан архния рищунуксса да­къар. Мунияту, найрду кIункIу буван, качарданул 400 грамм щинал ца литралуву дассан дурну, мивунна дичира ккуччу дурсса ца-кIира кьюнукьул тIутIи. Ххуйну хIала дурну, кIюрххил вай сироп пурх дувара кьюнукьул къатIрайн.